Азастан Республикасындаы мемлекеттік билік органдарыны жйесі
МАЗМНЫ
КІРІСПЕ..............................................................................................................3
1.азастан Республикасындаы мемлекеттік билік органдарыны жйесі.....4
2. азастан Республикасы Президентіні кандидаттыына ойылатын ката талаптар....................................................................................................................8
3.Мемлекеттік органдарды трлері жне ызметі туралы.............................13
ОРЫТЫНДЫ....................................................................................................16
ПАЙДАЛАНЫЛАН ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................................18
КІРІСПЕ
азастан Республикасы — президенттік басару формасы бар демократиялы, ыты, унитарлы, зайырлы мемлекет.
Алашы конституция 1993 жылы атарда абылданды. 1995 жылы тамыз айында жаа конституция абылданды; 1998 жылы оан тзетулер енгізілді. Жаа конституция бойынша азастан — демократиялы ыты унитарлы мемлекет, оны туелсіз ш билік тармаы бар: атарушы, за шыарушы жн сот биліктері. Атарушы билікті президент басарады, ол 40 жастан асан, Республика аумаында соы 15 жыл тран жне мемлекеттік тілде (аза тілінде) еркін сйлей алатын азаматтыры арасынан 5 жыла сайланады. За шыарушы билікті ос палаталы парламент атарады (Сенат - 47 депутат жне Мжіліс- 107 депутат). Сот билігін Конституциялы сот пен жергілікті соттар жйесі атарады; сот трелері ызметіне азастан Республикасыны Конституциясы мен Конституциялы задара сйкес таайындалады жне траыты трде толы кілетілікке ие болады.
Жоарыда аталан лшемдер негізінде мемлекеттік билік органдарыны мынадай трт негізгі трі ерекшеленеді: азастан Республикасыны кіметі жне азастан Республикасы соттарыны жйесі. Осы органдарды брі жинатала келе азастан Республикасындаы мемлекеттік билік органдарыны бірыай жйесін райды.
азастан Республикасындаы мемлекеттік билік органдарыны жйесі
Мемлекеттік билік органдарыны мынадай трт негізгі трі ерекшеленеді: азастан Республикасыны кіметі жне азастан Республикасы соттарыны жйесі. Осы органдарды брі жинатала келе азастан Республикасындаы мемлекеттік билік органдарыны бірыай жйесін райды.
азастан Республикасыны Президенті — мемлекет басшысы, мемлекетті ішкі жне сырты саясатыны негізгі баыттарын айындайтын, ел ішінде жне халыаралы атынастарда азастанны атынан кілдік ететін е жоары лауазымды тла. Республиканы Президенті — халык пен мемлекеттік билік бірлігіні, Конституцияны мызымастыыны, адам жне азамат ытары мен бостандытарыны нышаны рі кепілі. Президент мемлекеттік билікті барлы тармаыны келісіп жмыс істеуін жне кімет органдарыны халы алдындаы жауапкершілігін камтамасыз етеді (40-бап).
азастан Республикасынан тысары жерде туан, 40 жаса толмаан мемлекеттік тілді еркін мегермеген, рі азастанда кемінде он бес жыл немі трмаан адам Президент болып сайлана алмайтынын атап крсету ажет. Бл лауазымды иеленуге ойылан зге кедергілерге атарынан екі реттен арты мерзімге сайлана алмайтындыы жатады. Президентті мемлекеттік тідді еркін мегеруі рі азастанда кемінде он бес жыл бойы труы жне тумысынан сол елді азаматы болуа тиіс.
Президент кілді органны депутаты болып оса сайлана алмайды, зге де аы тленетін ызметтерді атаруа жне ксіпкерлік ызметпен айналысуа ыы жо. Республика Президенті з кілеттігін жзеге асыру кезеінде саяси партиядаы ызметін тотата трады. Ол ешкім тиіспеу ыына ие.
азастан Республикасыны Парламенті—азастан Республикасыны за шыару ызметін жзеге асыратын Республиканы е жоары кілді органы. траты негізде жмыс істейтін екі Палатадан — Сенаттан жне Мжілістен трады.
азастан Республикасы Парламентіні тменгі Палатасы — Мжіліс жалпыа бірдей, те жне тте сайлау кыы негізінде жасырын дауыс беру арылы сайланады. азастан Республикасы Парламентіні жоары Палатасы — Сенат жанама сайлау ыы негізінде жасырын дауыс беру жолымен сайланады (51-бап).
азастан Республикасыны кіметі — атарушы билікті маызды тармаы болып табылады, аткарушы органдардын жйесін басарады жне олардын, ызметіне басшылы жасайды. Оны Казастан Республикасыны Президенті рады.
Сот билігін — сотта іс жргізуді азаматты, ылмыстык жне замен белгіленген зге де нысандары арылы тек сот ана жзеге асырады. Замен рылан Республиканы Жоары Соты жне Республиканы жергілікті соттары Республиканы соттары болып табылады. андай да бір атаумен арнаулы жне ттенше соттар руа жол берілмейді (75-бап).
Судьялар сот трелігін іске асыру кезінде туелсіз жне тек Конституция мен Зана ана баынады. Сот трелігін іске асыру жніндегі сотіы ызметіне кандайда болсын араласуа жол берілмейді жне ол за бойынша жауапкершілікке кеп соады. Наты істер бойынша судьялар есеп бермейді. Судьяны ызметі депутаттык мандатпен, окытушылы, ылыми немесе зге шыармашылык кызметтерді оспаанда, зге де аы тленетін жмысты атарумен, ксіпкерлікпен айналысумен, коммерциялы йымны басшы органыны немесе байаушы кенесіні рамына кірумен сыйыспайды.
Мемлекеттік билікті бірынай жйесінде азастан Республикасы Президентіні орны айрыша. Мемлекет басшысы ретінде нак Президент билік тарматарынын ркайсысыны кызметіне белсене араласады.
Президент деген ым конституциялы ылык маынада мемлекет басшысы дегенді білдіреді. Бл кызмет сол шін елемдік тжірибеде таайындалан (АШ, Франция).
Президент кызметі тныш рет азастанда 1990 жылы 24 суірде Жоары Кеес абылдаан Замен таайындалды, онда алашы Президентті Жоары Кеес алты жыл мерзімге сайлайды деп белгіленді. Н. . Назарбаев тыш Президент болып сайланды. Кейін 1991 жылы 16 азанда Президент сайлауы туралы За абылданып, мнда Президентті республика халкыны жалпыа бірдей, те жне тте сайлау кыы негізінде жасырын дауыс беру арылы бес жыл мерзімге сайлауы кзделді. Осы Заны негізінде Республика Президентіні сайлауы ткізіліп, онда Н. . Назарбаев таы да сайланды. 1991 жылы 10 желтосанда Жоары Кеес одан ант кабылдады жне осы сттен бастап ол ызметіне кірісті деп есептеледі рі сол кн оны азастан Республикасы Президентінін ызметінде болу мерзімін есептеуді басы болып табылады Соьшан, 1998 жылы 7 азандаы Конституцияа енгізілген згерістерге сйкес Президенттік мерзім 7 жыла дейін зартылды.
Демек, Президент мемлекеттік билікті шыы. азастан Республикасынын Президентін билікті тртінші тармаы ретівде арауымызды мні мынадд. Шын мнінде Президент барлык билік тарматарынан окдіау тр. Себебі конституциялы тжырымдара сйкес ол — мемлекетті басшысы, мемлекетті ішкі жне сырты саясатыны негізгі баыттарын айындайтын, ел ішінде жне халыаралы катынастарда азастанны атынан кілдік ететін ен жоары лауазымды тла. Атарушы билікті тікелей жзеге асырмаса да ол елімізді билік рамындаы е ірі тла. Олай дейтініміз атарушы билікті жзеге асырушы кімет зіні бкіл ызметінде Республика Президентіні алдында жауапты жне ол з бастамасы бойынша кіметті кілеттігін тотату туралы шешім абылдауа жне оны кез келген мшесін кызметтен босатуа хаылы. Сонымен бірге Конституциянын 40-бабыны 3-тармаына сйкес Республика Президенті мешіекетгік билікті барлы тармаьшы келісіп жмыс істеуін жне екімет органдарыны халы алдындаы жауапкершілігін амтамасыз етеді. Сйтіп, ол—халы пен мемлекетті билік бірлігіні, Конституцияны мызымастыыны адам жне азамат ккытары мен бостандытарынын нышаны рі кепілі (40-бапты 2-тармаы). Бл жорамалымызды дрыстыына Президентті атарушы кілеттілігі айа.
Президентке азастан Республикасы Конституциясыны 44-бабында крсетілген мідеттерді орындауы шін ажетті ке кілеттіктер берілген.
Президент атарушы билік саласында:
Парламентті келісімімен Республика Премьер-министрін ызметке таайындайды; оны кызметінен босатады; Премьер-министрді сынуьшен Республика кіметінін крьтлымын белгілейді; оны мшелеріы кызметке таайындайды жне ызметтен босатады; Республиканы кімет рамына кірмейтін орталы атарушы органдарын рады, таратады, кайта рады; кімет мшелерінін антын абылдайды; кіметті аса маызды мселелер бойьшша отьфыстарында траалы етеді; кіметке Зан жобасын Парламент Мжілісіне енгізуді тапсырады; Республика кіметіні жне облысташ, республикалык маызы бар алалары мен астанасы кімдеріні актілеріні кшін жояды не толы немесе ішінара тотата трады; Республика Премьер-министріні сынуымен Республиканы мемлекеттік бюджеті есебінен сталатын барлык органдарды кызметкерлеріне арналан аржыландыру мен ебекаы тлеудін бірьщай жйесін бекітеді; Республика Президенті з бастамасы бойынша кіметті кілеттігін токтатуа шешім абылдауа жне оны кез келген мшесін ызметтен босатуа аылы. Премьер-министрді кызметінен босату бкіл кіметті кілеттігі тотатыланын білдіреді. Сонымен атар Президент кіметгі орнынан тсуі туралы шешімді кіметті з млімдемесі бойынша да, сондай-а Парламент кіметке сенімсіздік білдірген жадайда да абылдайды.
Республика Парламентіні кезекті жне кезектен тыс сайлауын таайындайды; Парламентті бірінші сессиясын шаырады жне оны депутатгарыны азакстан халкына беретін антьш абылдайды; Парламент Палаталарыны кезектен тыс бірлескен отырыстарын шаырады;
Парламент Сенаты сынан заа он бес жмыс кні ішінде ол кояды, занды халыа жария етеді не занды немесе оны жекелеген баптарьш айтадан талылап, дауыса салу шін айтарады;
Парламентті келісімімен азастан Республикасы лтты Банкіні Траасын ызметке таайындайды, оны ызметтен босатады;
Парламент Сенатыныц келісімімен Республиканы Бас Прокурорын жне лтты ауіпсіздік комитетіні Траасын ызметке таайындайдьі, оларды ызметтен босатады.
азастан Республикасыны арулы Кштерін басара отырьш, Президент арулы Кштерді жоары олбасшыларын ызметке таайындайды жне ызметтен босатады; жоары скери ататар мен езге де ататарды береді; Республикаа арсы агрессия жасалан не оны ауіпсіздігіне сыртган тікелей атер тнген ретте Республиканы бкіл аумаында немесе оны жекелеген жерлерінде скери жадай енгізеді; ішінара немесе жалпы жмылдыру жариялап, бл туралы Республика Парламентіне дереу хабарлайды; ауіпсіздік Кеесін рады.
Президентті басты міндеті — ел ішінде жне халыкаралы атынастарда азастан атынан кілдік ету. гіме бл жадайда Президент елді халыаралы атынастарды субъектісі ретінде, егеменді де туелсіз мемлекет ретінде танытады деген сз. Президент бл салада келіссздер жргізіп, Казастан Республикасыны халыаралы атынастарына, бекіту грамоталарына ол ояды, елде тіркелген шет мемлекеттерді дипломатиялык, жне зге де кілдіктері кілдеріні сенім жне кері шаырьш алу грамоталарын абылдайды.
Президент кілеттіктерінін келесі топтамасын оан азастан Республикасыны Конституциясында белгіленген за шыару кілдіктерін равды. Ол екі жолмен жзеге асырылады:
1) За шыгару. азастан Республикасы Конституциясы 53-бабыны 4-тармаына сйкес Парламент Президентке оны бастамасы бойынша, р Палата депутаттары жалпы саныны штен екісіні дауысымен бір жылдан аспайтын мерзімге за шыару кілеттігін беруге аылы.
2. За кші бар Жарлытар шыару. Бл тртіп азастан Республикасы Конституциясы 61-бабыны 2-тармаымен белгіленген. За шыару куыны берілуі азастан Республикасы Президентіні норма белгілеушілік кызметінін басты нысандары емес.
Сонымен оса Президент Конституция мен зандар негізінде жне оларды орындау шін Республиканъщ бкіл аумаында міндетті кші бар жарлытар мен кімдер шыарады.