Азастан Республикасы Президентіні кандидаттыына ойылатын ката талаптар

 

азастан Республикасы Президентіні кандидаттыына мынадай ката талаптар койылады: азастан Республикасыны Президенті болып тумысынан Республика азаматы, 40 жаса толан, мемлекеттік тілді еркін мегерген рі азастанда кемінде он бес жыл бойы тратын, лде бір дінні ызметкері емес, замен белгіленген ретте телмеген соттылыы жо жне сайлау ыы: мемлекеттік органа жне жергілікті зін-зі басару органына сайлауа жне сайлануа, сондай-а республикалы референдума атысуа ыы бар азамат ана сайлана алады. Бір адам атарынан екі реттен арты Президент болып сайлана алмайды.
азастан Республикасыны Президентін конституциялы заа сйкес жалпыа бірдей, тен жне тте сайлау кыы негізінде Республиканы кмелетке толан азаматтары жасырын дауыс беру арылы жеті жыл мерзімге сайлайды Бл сияты мліметтерді азакстан Республикасы Президентіні 1995 жылы 28 ыркйектегі конституциялык за кші бар «азакстан Республикасындаы Сайлау туралы» Жарлыынан, 1998 жылы 7 азандаы Конституцияа згерістер мен толыктырулар енгізу туралы Заынан алуа болады. Демек, Президентті сайлау жалпы сайлау сияты Республиканы Орталык сайлау комиссиясыны басшылыымен жргізіліп, ткізіледі. Дауыс беруге атысан сайлаушыларды елу процентінен астамыны дауысын алан кандидат сайланды деп есеіггелінеді. Егер кандидаттарды бірде бірі керсетілген дауыс санын ала алмаса, кдйтадан дауыса салынады, оан кеп дауыс алан екі кандидат атысады. Дауыс беруге атысан сайлаушыларды кбісіні дауысын алан кандидат сайланды деп есептеледі (Конституцияны 41-бабыны 5-тармаы).
Президентке ешкімнін, тиісуіне болмайды, яни оны андай да бір жауапкершілік тріне тартуа, стауа, амауа, тінтуге жне т.с.с. болмайды.
Республиканы Президенті зіні міндеттерін аткару кезіндегі ылмысты іс-рекеті шін тек ана мемлекетке опасызды жасаан жадайда жауап береді. Айып тау жне оны тексеру туралы шешім Мжіліс депутатгарыны кемінде штен бірінін бастамасы бойынша депутаттарды жалпы санынын кпшілігімен абылдануы ммкін. Таылан айыпты тексеруді Сенат йымдастырады. Бл мселе бойынша тіжілікті шешім айып тауды негізділігі туралы Жоары Сот орытындысы жне белгіленген конституциялы рміздерді сакталаны туралы Конституциялы Кеестін орытындысы болан жадавда р Палата депутаттары жалпы саныны кемінде терттен шінін кшпілік дауысымен Парламент Палаталарыны бірлескен отырысында кабылданады. Республика Президентіне мемлекетке опасыздык жасады деп таылан айьшты абылданбауы оны кай кезеінде де осы мселені аралуына себепші болан. Мжіліс депутаттарыны кілеттігін мерзімінен брын тотатуына келіп соады. Президент науастыына байланысты з міндеттерін жзеге асыруа кабілетсіздігі дендеген жадайда ызметінен мерзімінен брын босатылуы ммкін. Бл ретте Парламент р Палата депутаттарыны те санынан жне медицинаны тиісті салаларыны мамандарынан тратын комиссия рады. Мерзімінен брын босату туралы шешім Парламент Палаталарыны бірлескен отырысында комиссияны орытындысы мен белгіленген конституциялы рсімдерді сакталаны туралы Конституциялы Кеес корытындысы негізінде р Палата депутаттары жалпы саныны кемінде тртген шінін кпшілігімен кабылданады.
Парламент — азастан Республикасыны за шыару ызметін жзеге асыратын Республиканы е жоары кілді органы. Парламент траты негізде жмыс істейтін екі Палатадан: Сенаттан жне Мжілістен трады.
Сенат р облыстан, республикалык, маызы бар каладан жне азастан Республикасыны астанасынан екі адамнан, тиісінше облыстьщ, республикалы маызы бар аланы жне Республика астанасьшы барлы кілді органдары депутаттарыны бірлескен отырыстарьшда сайланатын депутаттардан ралады. Сенаттьщ жеті депутатын Сенат кілеттігі мерзімше Республиканы Президенті таайындайды. Сенат депутатгары жанама сайлау ыы негізінде жасырын дауыс беру жолымен сайланады. азастан Республикасыны кемінде бес жыл азаматы болан, жасы отыза толан, жоары білімі жне кемінде бес жыл жмыс стажы бар, тиісті облысты, республикалы маызы бар аланы не Республика астанасынын, аумаында кемінде ш жыл траты тран азаматы алты жыл кілеттік мерзімге Сенат депутаты бола алады.
Сенатты ерекше арауына: азастан Республикасы Президентіні сынуымен Республика Жоары Сотыны Траасын, Алалар трааларын жне Жоары Соттын судьяларын сайлау жне ызметтен босату, оларды антын абылдау; Республика Президентіні Республиканы Бас Прокурорын жне лтты ауіпсіздік комитетінін Траасын таайьшдауына келісім беру жне азастан Республикасы Конституциясыны 55-бабында кзделген баса да мселелер жатады.
Мжіліс— Парламентті тменгі палатасы. Ол жетпіс жеті депутаттан трады. Алпыс жеті депутат Республиканын кімшілік-ауматы блінісі ескеріле отырьш рылатын жне шамамен сайлаушыларды саны те бір мандатты аумактык сайлау округтері бойынша сайланады. Он депутат бара-бар кілдік жйесі бойышпа жне бірттас Жалпылтты сайлау округіні аумаы бойынша партиялы тізімдер негізінде саиланады. Мжіліс депутаттарын сайлау жалпыа бірдей те жне тте сайлау ыы негізіде жасырын дауыс беру арылы жзеге асырылады. Республиканы жасы жиырма беске толан азаматы бес жыл екілеттік мерзімге Мжіліс депутаты бола алады.
Парламент Палаталарыны блек отырысында мселелерді уелі Мжілісте, ал содан со Сенатта з кезегімен арау арылы: зандар абылдайды; республикалы бюджетгі жне оны атарылуы туралы есептерді, бюджетке енгізілетін згерістер мен толытыруларды талылаиды, мемлекеттік салытар мен алымдарды белгілейді жне оларды алып тастайды; азастан Республикасыны кімшілік-ауматы рылысыны мселелерін шешу тртібін белгілейді; азаматтара раымшылы жасау туралы актілер шыарады жне азастан Республикасы Конституциясыны 54-бабында кзделген баса да згерістерді жзеге асырады.
Мжілісті ерекше арауына: заддарды жобаларын арауа кабылдау жне арау; Республика Парламенті кабылдаан задара азастан Республикасы Президентіні арсылытары бойынша сыныстар зірлеу; жне т.б. (азастан Республикасы Конституциясьшы 56-бабы) жатады.
Палаталарды бірлескен отырысында Парламент
1) азастан Республикасы Президентіні сынысы бои-ынша Конституцияа згертулер мен толытырулар енгізеді; Конституциялы задар кабылдайды, олара згертулер мен толыктырулар енгізеді;
2) Республикалы бюджетті жне кімет пен Республикалы бюджетті атарылуын бакылау жніндегі есеп комитетінін бюджетті атарылуы туралы есептерін бекітеді, бюджетке згертулер мен толытырулар енгізеді;
3) Республика Президентіні арсылыын туызан зандар немесе заны баптары бойышпа ол арсьтлы жіберген кннен бастап бір ай мерзім ішінде айталап талылау мен дауыса салуды ткізеді. Бл мерзімні саталмауы Президент арсылыыны абылдананын білдіреді. Егер Парламент р Палата депутаттарыны жалпы саныны штен екісіні кпшілік даусымен брын кабылданан шешімді уаттайтын болса, Президент жеті кн ішінде заа ол ояды. Егер Президентті арсылыы есерілмесе, за абылданбады немесе Президент сьшан редакцияда абылданды деп есептеледі;
4) Президентке оны бастамасы бойынша р палата депутаттары жалпы саныны штен екісіні даусымен бір жылдан аспайтын мерзімге за шыару кілеттігін беруге хакылы;
5) Президенттін. Республика Премьер-Министрін, Республика лтты Банкіні Траасын таайындауына келісім береді;
6) Премьер-Министрді кімет бадарламасы туралы баяндамасын тындап, бадарламаны малдайды немесе абылдамай тастайды, бадарламаны кайтадан кабылдамаи тастау р Палата депутаттарыны жалпы саныны штен екісіні даусымен жзеге асырыла алады жне бл кіметке сенімсіздік крсетілгенін білдіреді. Ондай кпшілік дауысты болмауы кімет бадарламасыны малдананын білдіреді;
7) р Палата депутаттары жалпы саныны штен екюіні кпшілік даусымен, Парламент депутаттары жалпы саныны кемінде бестен біріні бастамасы бойынша немесе Конституцияда белгіленген жадайларда кіметке сенімсіздік білдіреді.
Парламент бдан баса да кілеттіктерді жзеге асырады (Конституцияны 53-бабы).
Парламент Республиканы бкіл аумаында міндетті кші бар азакстан Республикасыны Задары, Парламентті аулылары, Сенат пен Мжілістін, аулылары трінде За актілерін абылдайды.
Зандар, аса маызды оамды атынастара реттейтш, мынадай мселелер бойынша шыарылуы тиіс:
1) жеке жне занды тлаларды ы субъектілігіне, азаматтардын ыктары мен бостандыктарына, жеке жне зады тлалардын міндеттері мен жауапкершілігіне;
2) меншік режиміне жне зге де мліктік ытара;
3) мемлекеттік органдар мен жергілікті зін-зі басару органдарын йымдастыру мен оларды ызметіні, мемлекеттік жне скери ызметті негіздеріне;
4) салы салуа, алымдар мен баса да міндетті тлемдерді белгілеуге;
5) республикалык бюджетке;
6) сот рылысы мен сотта іс жргізу мселелеріне;
7) білім беруге, денсаулык сатауа жне леуметтік камсыздандыруа;
8) ксіпорындар мен оларды млкін жекешелендіруге;
9) айналадаы ортаны орауа;
10) Республиканы кімшілік-ауматы рылысына;
11) мемлекет оранысы мен ауіпсіздігін амтамасыз етуге атысты негізгі принциптер мен нормаларды белгілеуге катысты.
зге атынастарды барлыы заа туелді актілермен реттеледі.
Республиканы мндай задары Республика Президенті ол ойаннан кейін кшіне енеді. Парламент пен оны Палаталарыны За актілері, егер Конституцияда згеше кзделмесе, Палаталар депутаттары жалпы саныны кпшілік даусымен абылданады, ал конституциялы задар Конституцияда кзделген мселелер бойынша р Палата депутаттарыны жалпы саныны кемінде штен екісіні кпшілік дауысымен абылданады.
азастан Республикасыны Президенті мынадаи жадайларда: Парламент кіметке сенімсіздік білдіргенде, Парламент Премьер-Министрді таайындауа екі мрте келісім бермегенде, Парламентті Палаталары арасындаы немесе Парламент пен мемлекеттік кіметтін баса тарматары арасындаы есерілмейтін келіспеушілік салдарынан саяси дадарыс боланда Парламентті тарата алады. Біра, Парламентті ттенше жадай немесе соыс жадайы кезеінде, Президент кілеттілігінін. соны алты айында, сондайа осыны алдындаы таратудан кейінгі бір жыл ішінде таратуа болмайды.
Парламентті аымдаы ызметі траты комитеттерде атарылады, оларды саны р Палатада жетеуден аспауы тиіс. Палаталарды бірлескен кызметіне катысты мселелерді шешу шін Сенат пен Мжіліс тепете негізде бірлескен комиссиялар руа аылы. Заны Палата отырыстарында талкылануы окылым деп аталады. За жобасы Мжілісті траты комитетінде алдын ала аралып, комитет ол бойынша орытынды бергеннен кейін Мжілісті жалпы отырысывда талыланады. детге, талылау екі оылымда теді. Конституцияа згерістер мен тольщтырулар енгізу жне конституциялы задар абылдау немесе олара згерістер мен толытырулар енгізу мселелері бойынша кемінде екі оылым ткізу міндетті.
аралан за жобасы бойынша Сенатты Президент сияты арсылы білдіру ыы бар. Ттас аланда, Сенат депутаттары жалпы саныны кпшілік дауысымен абылданбаан жоба Мжіліске айтарылады. Егер Мжіліс депутаттары жалпы саныны штен екісінін кшпілік дауысымен жобаны аитадан малдаса, ол Сената айта талылауа жне дауыса салуа беріледі. айта абылданбаан за жобасын сол сессия барысында кайтадан енгізуге болмайды.