Мемлекеттік органдарды трлері жне ызметі туралы

Мемлекеттік органдар атаратын ызметіні сипатына сйкес бірнеше трлерге блінеді. Айталы мемлекеттік органдар кіліттігіні шеберіне сай ш трге блінеді: атару органдары, кілетті органдар жне сот, ы орау органдары. Осы органдар ішінде азастан Республикасыны Президентіні рлі мен маызы те зор деп айтыа толы негіз бар.Президент билігі жалпы жоарыда аталан билік кзіні ешбіріне де жатызылмайды, себебі Президент ызметіні е басты ызметі — ол мемлекеттік билікті бір біріне айшы келмей йлесімді ызмет жасауын адаалау жне ажет жадайда оны реттеп отыру болып табылады. Президент — ол мемлекетті басшысы жне мемлекетті ішкі жне сырты саясатын айындауа зреті бар бірден-бір жоары мемлекеттік е лауазымды адам болып табылады. Мені з пікірім бойынша жалпы бізде мемлекетімізді, яни азастанны Президентік басару нысаннында боланын орынды деп баалаймын себебі, егеменді ел болып, енді ана з мемелекетімізді іргесін алап, оны алыптастырып жне ныайту кезінде мемлекеттік басаруды орны айрыша маызды рі бізді жас мемлекет шін стратегиялы мні айтып жеткізгендей.

1.Мелекеттік билік органдара жататындар: Парламент, Президент жне жергілікті кімшілік-ыты бліністердегі мслихаттар.

2.Мемлекеттік атару органдары: кімет жне оан арасты минстірліктер мен ведомостволар, жергілікті басару органдары, р трлі дегейдегі кімдер жатады.

З.Сот жне ы орау органдары да мемлекеттік аппарат болып табылады. Енді осы алан мемлекеттік апарата немесе органдара толыыра сипаттама беріп кетелік:

Жоары кілетті орган.

Жоары кілетті органды е алдымен халы сайлайды жне ол за шыару ызметін жзеге асырады. Бізді мемлекетімізде, яни азастанда Жоары кілеттік орган болып азастан Республикасыны — Праламенті табылады. Оны кілеттігіні шегі трт жыл деп Конституцияда крсетілген. Парламент траты жмыс істейтін екі Палатадан трады. Олар Сенат.

Мжіліс. Сенат депутаттары рбір облыстан немесе Республикалы мні бар алалардан тиісінше екі адамнан жергілікті маслихаттарды сайлауы арылы жргізіледі.Сонымен атар Парламент Сенатындаы 7 сенаторды азастан Республикасы Президентіні зі таайындайды. Мжіліс депуттатарын санды клемі бойынша тедей болып келетін р трлі кімшіліктерден тікелей сайлау арылы жзеге асырылады жне ондаы депутаттарды жалпы саны 67 адам. Парламент задар абылдайды жне зада белгіленіп берілген зге де клемде зіні кілеттігін жзеге асырады.

Атару билік. Атару билік жалпы кіметті олында жинаталады. кімет басаруды жзеге асарады жне абылданан задарды орындалуына шаралар белгілеп, оны іс жзіне асырады. кіметі басшысы болып азастан Республикасы Президентіні сынуымен жне Парламаентті малдауымен таайындалан премерь-минстр танылады. кметті рамында трлі минстірліктер мен ведомоствалар болады жне оларды минстірлер басарады. рбір миністірлікке зінене тн ызмет пен оам жне экономика саласын басару бекітіліп берілген, сондай-а олар кмет жетекшісіні басшылыымен оны жзеге асыруа міндетті жне оны тиісті орындалуы шін жауапты болады. азастан Республиксыны кіметіні рылымды сипатына келер болса, ол 14 минстірліктен жне 10 мемлекеттік комитеттен ралан. Бл аталан рылымдар з кілеттігіне сай бйрытар мен аулылар, ережелер абылдайды, оны орындалуын тиісті кімшіліктерге, яни тменгі атару органдарына жктеуге ылы. кмет зіні зретін тек Конституциялы шекте ана жзеге асыруа міндетті жне баса билік салаларына засыз араласуына жол берілмейді. азастан Республиксыны Президенті ажет жадайда кметті таратуа, яни отставкаа жіберуге зретті. Мемлекетте атару билігі осал болса ол оамда, жалпы мемлекетте те олайсыз жадайларды орын алуына жол беріледі де нтижесінде кез-келген мемлекетті болашаына жне туелсіздігіне ауіп тндіруі ммкін. Біра атару билігі ата тртіп орнатамын деп оамдаы демократиялы ндылытара иянат жасамауа тиіс. кіметті кез келген мшесін азіргі зада жаа белгіленген тртіпке сйкес Парламент арауына, тыдауа, есеп немесе тсініктеме беруді талап еуге ылы, ал ол минстрлер шін міндет болып табылады. азастанда кметті ыты статусын белгілейтін арнайы абылданан за бар[2].

Сот билігі. Сот билігі — ол билікті жеке бір туелсіз рі те маызды саласы болып табылады. Жалпы сот билігіні шынайы туелсіздігіне жне ділдігіні те маызы бар. Себебі демократиялы оам алыптастырып дамыту шін ол басты рі шешуші рл атарады. азастан Республикасы Конституциясыны 75 бабына сйкес азастан Республикасында сот билігін тек сот органдары ана жзеге асырады. Сот билігі азаматтар мен зады тлаларды ытары мен бостандытарын жне азастан Республикасы сот жйесін Жоары Сот пен жергілікті кімшіліктердегі ауданды, алалы жне облыс орталытарында орналасан соттар райды.Соттарды таайындау арнайы задар бойынша жзеге асырылады жне олар біліктілік емтиханын тапсыруа міндетті, ал сот судияларын тадауды немесе ірктеуді азастан Республикасы Президентіні жанындаы Конституциялы Кеес жзеге асыруа міндетті. азастанда Жоары сот рамын сот пленумы, азаматты жне ылмысты істер жніндегі ала мен скери ала райды. Сот билігіні трелігін азастан Республикасы Конституциясында белгіленген аидалара сйкес жзеге асырылуы тиіс болады. азастан Республикасында мемлекеттік аппараттар жйесінде Сот Кеесіні алатын орыны те зор. Брыны Конституция бойынша ол Конституциялы сот деп аталан. застандаы сот билігіні дегейін азір анааттандырарлы деп баалауа толы негіз бар. Сот алдында азаматтар да зады тлалар те жне мемлекетке де жеке дара жеілдіктер кзделінбеген. Сот билігі кез-келген мемелкет шін аса маызды аппарат болып табылады. Біздер осымен жалпы билік салаларына сипаттама беріп ттік жне осы билікті зретімен ыты жадайына сйкес арастырды.Сот билігін, яни сот трелігін тек ана сот органдары ана жзеге асырады жне сотты рлін андайда болмасын баса мемлекеттік немесе зге де органдар атара алмайды

 

 

ОРЫТЫНДЫ

Демократия те ертеден келе жатан еркіндік, ділеттілік ндылытар сияты тарихи процесс екендігі жне ол тарихи даму барысында ртрлі кезедерде неше трлі мазмна ие боланы ысаша зерделенді. Демократия зіні о баасын жаа заман басталанда, яни аылшын жне француз революцияларыны кезінде ана алды. Монтескье, Гоббс, Локк, Руссо, Кант здеріні кзарастарында демократияны атап алды деуге болады. Билік блінісін сынды. Бл - демократияны жаа трін тадау еді.

азастандаы ол жеткен либералды демократиялы оамны жетістіктерді белгілері, меніше, мынадай:

Экономика саласында: меншік трлеріні ркелкілігі; ебекке арай блу принципі; ксіподатарды ебекшілер ын орауы; табысы тмен топтарды жадайына аморлы;

Саяси салада: президенттік-парламенттік басару, саяси пікірді ртектілігі; кппартиялыты болуы; сайлау жйесіні демократиялылыы; ытар мен бостандытар туралы демократиялылы задарды болуы; оамды йымдар жйесіні болуы; оппозицияны болуы;

Рухани салада: сз, ждан бостандытары; нер мен мдениетіні дамуы; дамыан оу аарту жйесіні болуы; злымдыты, нсілшілдікті насихаттауды шектеу;

леуметтік салада: жеке адамны леуметтік оралуы; ділетсіздіктен орау; леуметтік амсыздандыруды сапасы жне оан ол жеткізу.

Е бастысы азастанда президенттік-парламенттік басаруа кшу демократияландыру ісіндегі те айтулы оиа болды. Ол тіпті де ел президентіні билігін осалдатпайды. Президент зіне тн ызметін сатайды. Ол елді саясат алаындаы трлі биліктік кштерді арым-атынасын реттеп отырады.

Билік жйесін демократияландыруды жетілдіру барысында, меніше, мына сыныстарды жзеге асыру ажет:

1.Биліктегі лауазым иелеріні з кезіндегі демократиялы ережелерді бзандыы шін жазалаусыз алмайтын за абылдау ажет. Уделерді орындалуы демократиялы жолмен адааланады.

2.Демократиялы идеологияда лтты ерекшеліктерді ескеретін баыта басымды берілгені жн.

3.Парламентті адаалау ын кеейту ажет. азіргі кезде басталан демократияландыру процесін баянды ету шін сайлау жйесі туралы, БА туралы, азаматтарды бейбіт шеруге шыуы мен оамды бірлестіктерге, саяси йымдара бірігуі жніндегі задарды жаа саяси реформа трысынан жетілдіре тсу керек.

4. Жергілікті кімдерді жне соттарды азаматтарды тікелей сайлау ммкіндігін арастыру керек.

5.Демократияны з пайдасына брмалайтын олигархтарды ауыздытайын ыты жат пен кшті саясат та ажет.

6.За жобасын тек кімет ана дайындамай,оан Парламентті зі де атысаны дрыс.

7.К ызметін демократияа ауіп тндірмейтіндей дрежеде шектейтіндей ыты шешім абылдаан дрыс. Оны атарын тазарта тсу керек.

8.Демократияа ол жеткізу шін адамдарды ол жніндегі ынтасы мен кзарасын трбиелеуге кшкен жн.

орытып айтанда азір Президент Н..Назарбаев станан саяси стратегиялы баытты дрыстыыны арасында азастан демократиялы даму жолына тсіп, дниежзілік ауымдастыа танылып отыр.Енді лемні бсекеге е абілетті 50 мемлекетіні атарына осылу масаты осы замана сай оам мірін жетілдіруді, демократиялы басаруды одан рі дамытуды талап етеді.