ылмыс рамыны трлері

 

Жекелеген ылмыс рамыны мазмнын тере ашу, оларды белгілерін анытауды жеілдету жне наты істелген іс-рекетті дрыс саралау масатымен ылмыс рамыны трлері наты белгілер бойынша зара блінуі ммкін.

ылмысты ы ылымында мндай блінуді негізі (критериясы) болып: біріншіден, іс-рекетті оама ауіптілігіні дрежесі, екіншіден, ылмыс рамыны рылысы есепке алынады.

Іс-рекетті оама ауіптілігіні дрежесі мен мніне арай рамдар негізгі, жауаптылыты ауырлататын ылмыс рамдары жне жауаптылыты жеілдететін ылмыс рамдары болып блінеді.

Негізгі ылмыс рамы деп іс-рекетті белгілі трі бойынша онда негізгі, траты белгілерді болуын айтамыз.

Негізгі ылмыс рамында ылмысты ауырлататын жне жеілдететін жадайлар крсетілмейді. Мысалы, ылмысты кодексті 96-бабыны 1-блігіндегі рам негізгі рама жатады.Онда кісі лтіруді жай трі ана крсетілген, ауыр немесе жеіл трлері айтылмаан.

Егер ылмыс рамында осы іс-рекетті негізгі белгілерінен баса жауаптылыты жеілдететін жадайлар крсетілсе, онда ондай ылмыс рамын жауаптылыты жеілдететін ылмыс рамы деп атаймыз.

Мндай ылмыс рамына ылмысты кодексті 98- бабында крсетілген ылмыс рамы жатады (жан кйзелісі жадайында болан кісі лтіру).Негізгі белгілермен бірге жауаптылыты ауырлататын жадайлар крсетілген ылмыс рамы, сараланан ылмыс рамы (яни, жауаптылыты ауырлататын рам) деп аталады.Сондай-а рам атарына 129-бапты III-блігінде крсетілген адамды ауыр ылмыс істеді деп айыптап жала жабу жатады. Немесе 175-бапты 1-блігіндегі рлыты ауырлататын жадайлар: адамдар тобыны алдын-ала сз байласуы бойынша, бірнеше рет т.б. жадайлар жатады.

ылмыс рамыны сипатталу тсіліне арай рам жай ылмыс рамы, крделі ылмыс рамы жне балама ылмыс рамы деп блінеді.

Жай рам дегеніміз ылмыс рамыны белгілеріні біркелкі болуы, яни оны бір ана обьектісі, бір ана обьективтік жаы ана болуы.Бан мысалы, 125- бапты 1- блігінде крсетілген адамды рлау жатады.

Крделі ылмыс рамы деп ылмыс рамы элементтеріні біріні крделенуін айтамыз (обьект,обьективтік жаы, субьект, субьективтік жаы). Мысалы, екі обьектіге бірдей ол суын (179-бап – арашылы).Кінні екі трлі нысаны болатын ылмыстар (103-бап,2-блігі жне т.б.).

Балама рам деп ылмысты кодексті бабындаы диспозициясында крсетілген рекеттерді біреуін істегендікті айтамыз.Мысалы, 259-бап есірткі заттарды немесе жйкеге сер ететін заттарды засыз дайындау, сатып алу, тасымалдау, жнелту немесе сату.

ылмыс рамыны рылысына арай рамды трге блуді де практикалы маызы ерекше.Осы белгісі бойынша ылмыс рамы материалды, формальды жне келте ылмыс рамы деп блінеді.

Іс-рекетті нтижесінен болатын зардап ылмыс рамында крсетілсе ондай ылмысты материалды ылмыс рамы деп атайды.Мндай ылмыс рамы рекет немесе рекетсіздік жасалан уаыттан бастап ана емес, зада крсетілген ылмысты зардабы болан уаыттан бастап аяталан деп саналады.Мысалы, ызмет кілеттігін теріс пайдаланып иянат жасауды келтіруге болады (307-бап).

Формальды ылмыс рамы деп зардабы болмайтын ылмысты айтамыз. Формальды ылмыса жататындар: пара беру (312-бап), ызмет жніндегі жаланды (314-бап).Пара беру, параны кез келген нысанда берген уаыттан бастап, белгілі бір зардапты болуына арамастан аяталан ылмыс дер саналады.Кейде за шыарушы ылмысты аяталан уаытын алдын-ала ылмысты рекет сатысына кшіреді.Мндай ралымда ылмыс рамын келте рам деп айтамыз.

Келте ылмыс рамына адамны иммун тапшылыы вирусын жтыру аупінде алтыру (116-бап,1- блігі) жатады.Бл рам бойынша за шыарушы аятау уаытыны зияндылыына байланысты оталу сатысына кшірген.Яни, бл ылмыс деп аталан адамдарды жбірленушіге осы ауруды жтыран уаытынан емес, олара осы ауруды жтыру аупін туызан уаыттан бастап аяталан деп танылады.

Келете ылмыс рамына бандитизм де (237-бап) жатады.Бл ылмыс рамы йымдастырылан уаыттан бастап-а біткен ылмыс деп есептелінеді.

 

 

 

Орытынды

Сонымен курсты жмысымны таырыбы болан, “ылмысты жауаптылы жне оны негіздері: тсінігі мен мні” мселесін жйелі трде талдау барысында, кіріспе блімінде крсетілген масат міндеттерге ол жеткізе отырып мынадай ылыми-теориялы трыдан негізделген ой-орытындысына келдім:

ылмысты жауаптылыты тсінігіне келсек, сонымен, ылмысты жауаптылы деп ылмыс заы бойынша ылмыс деп белгіленген наты іс-рекетті істеген адамды мемлекет атынан оны тиісті органдары арылы айыптаушылыын айтамыз.

ылмысты жауаптылы зіні сипатына арай жаза таайындалатын жне жаза таайындалмайтын болып екіге блінеді. Жаза таайындалмайтын ылмысты жауаптылы айыптаушылы фактісімен аяталады. Ал жаза таайындалатын ылмысты жауаптылыта айыптаушылыпен бірге жазалау фактісі де бар. Осыан байланысты ылмысты жауаптылы бл жазаа араанда жеке, ауымы ке, ылмысты ылы тсінік екендігін оны жазасыз а олдананылатындыын жне орындалатынын креміз. ылмысты жауаптылысыз жаза таайындау ммкін емес. Сонымен, ылмысты жауаптылы жне жаза зара бір-біріне сас емес ымдар екендігін аарамыз. Негізгі блімде ылмыс рамыны тсінігі мен элементтерін арастырдым.

ылмысты рамы деп – ылмыс за бойынша оама ауіпті іс-рекеттерді белгілі бір ылмысты атарына жатызу ммкіндік беретін ылмысты обьективтік жне субьективтік жатарынан ралан элементтерді жне оларды белгілеріні жиынтыын айтамыз. ылмыс рамыны элементтері мен ылмыс рамыны трлерін осымшада крсеттім.

Бл институтты жекелеген трлеріне талдау курсты жмысты жазу барысында жргізілді. рбір тріне атысты зіндік ерекшеліктері жйелі трде сипатталып, ажет болан жерлерінде практикамен байланыстырылып, мірдегі болан наты фактілі мліметтер жиынтыымен бекітілді. Ал жалпы орытынды жасайтын болса, ылмысты жауаптылы жне оны негіздеріні институттары бірін-бірі толытырып отыратын, ттастай бір бтінді райтын бізді оамымыздаы ділеттілікті орнатуа кмектесуші ралдарды бірі, ыты мемлекетімізді алауа септігін тигізерлік бір тетігі деп есептеймін.

 

Пайдаланылан дебиеттер тізімі:

 

1. азастан Республикасыны Конституциясы, 1995ж. 30 тамыз.

2. азастан Республикасыны ылмысты Кодексі, 1997ж. 16 шілде.

3. Коментарий к Уголовному кодексу РК/Отв.ред.: Борчашвили И.Ш., Рахимжанова Г.К.- Караганда, РГК ПО “Полиграфия”,1999ж.

4. Аыбаев А.Н. ылмысты ы. Жалпы блім.Оулы. Алматы:Жеті Жары, 2001ж.

5. айыржанов Е. Р ылмысты ыы.(Жалпы блім), Алматы,2003ж.

6. Наумов А.В. Р ылмысты ыы, Астана, 2001ж.

7. Аскеров Э. “Институт освобождения от уголовного наказания в уголовном законодательстве зарубежных стран”, // Уголовное право, №4, 2005ж.,8-10-б.

8. Алауханов Е. “ылмыс жне ылмысты рекет”, // За, №8,2005ж., 30-33-б.

9. біласымов Е. “Жбірленушімен татуласуына байланысты ылмысты жауаптылытан босатуды бастапы негіздеріні ерекшеліктері”, // За жне заман, №8, 2004ж., 44-46-б.

10. Быбай Д. “ылмысты жауптылытан босату тсінігі”, // За, №3, 2004ж., 58-64-б.

11. Парадинова А. “Жазаны теуден мерзімінен брын шартты трде босату”, // За, №12, 2002ж., 49-51-б.

12. азастан Республикасы туелсіздігіні он жылдыына байланысты раымшылы жасау туралы. // За, №3, 2002ж., 18-24-б.

13. “Р ылмысты Кодексіні 67 бабын олдану жніндегі сот практикасы туралы ” Р Жоары Сотыны Нормативтік аулысы, №4, 21 маусым 2001ж.

14. “Раымшылы немесе кешірім жасау актісі негізінде ылмысты жауаптылытан жне жазадан босатутуралы ереже”, 7мамыр 1996ж.

15. “Ауруа шалдыуына байланысты ылмысты жазадан босату туралы” Р Жоары Сотыны Нормативтік аулысы.

16. “ылмысты жаза таайындаан кезде соттарды задылыты сатауы туралы” Р Жоары Соты Пленумыны аулысы, 30суір 1999ж.

17. “Жазаны теуден мерзімінен брын шартты трде босату жне жазаны телмеген блігін нерлым жеіл жаза тріне ауыстыру туралы ” Р Жоары Сотыны Нормативтік аулысы,

13 желтосан 2001ж.