Таырып бойынша теориялы білімін баылау шін сратар мен тапсырмалар
Репродуктивті дегей:
1. Валюта саясатыны мні
2. Валюта саясатыны масаты мен міндеттері
3. Валюталы саясатты дістері, нысандары мен баыттары
4. Валюталы саясатты жзеге асыруды ралы
5. аржылы атынастарындаы валюта саясатыны рлі
Шыармашылы жмыс: азіргі кездегі валюта саясаты жне оны аржы саясатындаы рлін талылау.
Таырып бойынша дістемелік нсаулар:
Кейс растыру. Кейс наты жадайды білдіреді, мысалы, автор тарапынан оны баалауы жне дрыс біртекті шешімі болмайтын шынайы фактілер мен оианы суреттеуді айтады. Оны баяндау стилі - ресми жне академиялы. Сзбен жеткізу ммкіндігі болады. Кейс рылымы - уаытша, сюжеттік, тсініктемелік.
Кейс трлері:
- дстрлі «гарвардты»;
- трлендірілген;
- стратегиялы;
- тактикалы.
олданылатын дебиеттер тізімі:
Негізгі дебиеттер - 1, 3, 4, 5, 6.
Задамалар мен нормативтік актлер
Мерзімді басылымдар
Интернет кздері.
Таырып азастан Республикасындаы аржы саясатыны классификациясы жне оны ыты негіздері
Сабаты масаты: Салы-бюджет саясатыны негізгі баыттары мен оны ыты негіздерін зерделеу.
Дріс жоспары
Салы-бюджет саясатыны негізгі баыттары
2. азастан Республикасындаы валюталы операциялары
Таырып бойынша негізгі ымдар: салы-бюджет саясаты, салы тсімдер, мемлекеттік борыш, міндетті тлемдер, республикалы бюджетке, жергілікті бюджет, жеке табыс салыы, леуметтік салы, осымша н салыы, корпоративтік салы.
1. Фискальды (салы-бюджет) саясат – бл кіметті халыты жмыспен амтылуын жне инфляцияа баылау жасауды амтамасыз етуге баытталан салы салу, мемлекеттік шыыстар, мемлекеттік бюджет саласындаы саясаты. Баса сздермен айтанда, салы-бюджет саясаты – бл мемлекеттік бюджетті жне салы жйесіні кмегімен экономиканы тратандыруа баытталан саясат.
Салы-бюджет саясаты аржы саясатыны зектік блігі жне мемлекетті экономикалы саясатыны рамдас блігі болып табылады. Салы салу мен мемлекеттік шыыстар саласындаы кіметті шаралары экономикалы суге, кірістерді блу мен кедейшілік дегейіне аса зор ыпал етуі ммкін, соны салдарынан олар, детте, экономикалы жне саяси пікірталастарды ортасында болады.
Салытар – бл заны негізінде оамды ажеттіліктерді анааттандыру шін зады жне жеке тлалардан мемлекет алатын бюджетке міндетті тлемдер. Салытар кіріс алатын зады жне жеке тлаларды мемлекетті аржы ресурстарын алыптастыруа атысу міндеттерін білдіреді.
Салытар – мемлекеттік бюджет кірістеріні негізгі кзі. Сондытан бюджетті кіріс блігіні млшері елеулі шамада екі шамаа - з кезегінде тлем абілеті бар экономикалы агенттерді санымен, млшерімен жне жмыс істеуіні тиімділігімен айындалатын салы ауыртпалыы мен салы базасыны шамасына туелді болады.
азастанда салытар республикалы жне жергілікті болып блінеді. Айталы, мысалы, мнай секторын йымдастырудан тсетін тсімдерді оспаанда, корпоративтік табыс салыы; осымша на салынатын салы жне т.б. республикалы бюджетке, жеке табыс салыы, леуметтік салы жне басалары – жергілікті бюджетке тсетін салы тсімдері болып табылады.
Мемлекеттік борыш анытамасы азастан Республикасыны Бюджет кодексінде берілген. Мемлекеттiк борыш - азастан Республикасыны за актiлерiне сйкес, зара талаптарды есепке алмай, азастан Республикасы кiметiнi, азастан Республикасы лтты Банкiнi борышына немесе мслихаттарды шешiмдерiмен жергiлiктi атарушы органдарды борышына жатызылан алынан (игерiлген) жне телмеген мемлекеттiк арыздарды, концессиялы міндеттемелерді белгiлi бiр кнге, сондай-а борышты мiндеттемелердi белгiлi бiр кнге сомасы. Осылайша, азастанны мемлекеттік борышы кіметті, лтты банкіні жне жергілікті атарушы органдарды борыштарын амтиды.
Мемлекеттік борышты пайда болуы бюджет тапшылыын аржыландыру жне оамды мтажды анааттандыру шін аша ресурсын тартуды бір нысаны ретінде мемлекеттік арызды пайдаланумен туындаан. Мемлекеттік борышты болуы белсенді дамушы мемлекет шін алыпты жадай болып табылады. Мемлекеттік борыш з бетінше елді экономикасы шін о немесе теріс фактор болып табылмайды. Егер оны экономикасы траты болса, за шыарушы база осы арым-атынас саласын наты белгілейді жне мемлекеттік борышты болуы елді халыаралы имиджіне теріс сер етпейді. Мысалы, АШ экономиканы кптеген крсеткіштері бойынша кшбасшы бола тра, оны мемлекеттік борышы да бар.
Р лтты оры
Алайда, лемдік тжірибе шикізат ресурстарына бай кейбір дамушы елдер траты экономикалы дамуа ол жеткізе алмай, лемдік тауар шикізат нарыындаы бааны згеруіне атты туелді болатынын крсетеді.
Сонымен атар, табии ресурстарды экспорттауды лкен лесіне ие жне пайдалы азбалар орына бай – Австралия, Канада, Норвегия, АШ секілді дамыан елдерді де мысалы бар
2.азастан Республикасыны валюталы саясаты лтты валютаны жне лтты экономиканы тратылыын амтамасыз етеді. Туелсіз егемен мемлекетті міндетті рміздеріні бірі оны лтты валютасы болып табылады. Кез келген мемлекетті тарихына оны бір рет енгізілетін з валютасыны тарихы да кіреді. Баса кптеген елдерді лтты валютасыны тарихы сан асырлар бойы алыптасан. Кез келген лтты валюта елді ткенін, бгінгісін жне болашаын бейнелейді.
Нары экономикасына ту жадайында жне экономикалы дадарысты жоюда, макроэкономикалы тратылыа ол жеткізуде Р банк жйесі маызды роль атарады.
Р лтты банкі трлі крделі операцияларды орындайтын жне аша айналымын реттейтін, лтты валютаны тратылыын амтамассыз ететін негізгі буын боландытан бірінші дегейлі банк болып есептеледі.
Валюталы жне зге де экономикалы халыаралы атынастар аясында жзеге асырылатын валюталы саясат, шараларды жиынтытаы нарыты экономиканы реттеу жйесінде маызды орын алады. Ел дамуыны белгілі бір кезеінде сырты экономикалы стратегияны жзеге асыру жне лтты экономиканы суі соны тиімділігіне байланысты болады. Сырты экономикалы саясат жйесінде валюталы саясат аса маызды орын алады. Сондытан да, Президентті азастан халына Жолдауында сырты жне ішкі саясатты негізгі баыттары аныталан, соны ішінде негізгі масат болып аша-несие саясаты екендігі баса айтылан. Себебі, аржы нарыыны тратылыын амтамасыз ету жне экономикалы су мен ынталандыруды атамасыз ететін негізгі баыт екені айын крсетілген.
Сондытан да, валюталы саясатты масаты негізінен орныты экономиканы суін, жмыстылыты жоары дегейін, бааны тратылыын (нсыздануды тменгі дегейі), сырты экономикалы тепе-тедікті (тлем балансы тепе–тедігін) олдауды амтамасыз етеді. Валюталы саясатты шеберіне ішкі валюта нарыын баылау да кіреді.
Валюталы саясатты наты міндеттеріне мыналар жатады: валюта жйесі мен валюта нарыыны траты жмыс істеуін амтамасыз ету; валюта дадарысын жеіп шыу, валютаны жне лтты валютаны баамыны тратылыын амтамасыз ету; валюталарды айырбасталымдылыына кшу, валюта операцияларын ырытандыру жне таы басалары.
Мемлекет зірлеген салы-бюджет, аша-несие жне сырты экономикалы саясаттарды негізінде валюталы саясат алыптасады. Оларды барлыы зара байланысты болып, экономикалы масаттарды жалпы жйесінен туындайды. рбір мемлекеттік саясат шін зіндік жеке жйе рылып, оларды іске асыруды дістері тадалады.
Валюталы саясатты кіметпен бірлесе отырып Орталы банк ойластырып, ол за негізінде бекітіледі. Валюталы саясатты валюталы стратегияны, валюталы реттеуімен штастырылуы ретінде арастыруа болады. Валюталы стратегия саласына валюта баамы тжырымдамасын, сол баама ыпал ету дістерін тадау.
Валюталы саясатты дістері, нысандары мен баыттары елді валюталы-экономика жадайына, лемдік шаруашылыты рістеуіне, дниежзілік аренада кштерді орналастыруа байланысты. р алуан тарихи кезедерде валюталы саясатты мынадай наты міндеттері алашы жоспара ойылады: валюта дадарысынан шыу, валюта тратылыын амтамасыз ету, валюталы шектеу, валютаны айырбасталымдылыына кшу, валюта тртіптемесін ырытандыру жне басалары. Абсолютті дербес лтты экономикалы саясат, соны ішінде валюталы, несиелік, аржылы елдерді зара туелділігіні дамуымен жне лемдік шаруашылытаы бірігуімен сыйыспайды.
Валюталы саясатты зады трде, яни валюталы ндылытармен ел ішінде жне тыс жерде операцияларды жзеге асыруды тртібін реттейтін ы нысандары жиынтыы – валюталы задармен, сонымен атар валюта проблемасы бойынша мемлекеттер арасында жасалатын екі жаты жне кп жаты валюталы келісімдермен рсімделеді.
Валюталы саясатты жзеге асыруды бір ралы – халыаралы есеп айырысуды жне валюта операцияларын жргізу тртіптерін мемлекетті реттеуі. Ол лтты, мемлекетаралы жне айматы дегейде жзеге асырылады. Тікелей валюталы реттеу за актілері жне атарушы кіметті рекеті арылы орындалса, ал жанама реттеу экономикалы, соны ішінде валюта-несие дістерімен нарытаы экономикалы агенттерді мінез-лына ыпал ету жолымен іске асады. Шаруашылы байланыстарды интернационалдандыру мемлекетаралы валюталы реттеуді дамуына сер етеді. Ол мынадай масаттарды кздейді: жекелеген елдерді валюталы саясатын йлестіру, валюта дадарысынан шыуды бірлескен шаралары, бл турасында баса елдерге араанда жетекші мемлекеттерді валюталы саясатымен келісу.
Экономикада сырты жне ішкі баланстылыты амтамасыз ету аша-несие жне валюта саясатыны стратегиялы масаттары болып саналады. Оан жетуді жолдары 1-суретте крсетілген.
сурет 1- Аша-несие жне валюта саясатыны стратегиялы масаттары
Осы масаттарды іске асыру шін сраныс пен сыныс туелділігінде баамны ауытуына себепші болатын тегені еркін згермелі айырбас баамыны тртіптемесін сатау ажет. Бл – сырты нарыта азастан тауарларыны баа бсекесіне абілеттілігін дамытуа ммкіндік береді. лтты валюта баамын алыптастыруа монетарлы билікті араласуы аз шамада болу керек. Ішкі валюта нарыында айырбас баамына алыпсатарлыты алдын алу ажеттілігі туанда оан монетарлы билік атысады.
Тжырымдамалар: аржы саясатыны жзеге асырылуы бюджет-салы саясаты мен аша-несие жне валюта саясатыны стратегиялы масаттарын анытау.