І-ТАРАУ. ЕКІНШІ ДНИЕЖЗІЛІК СОЫСТЫ БАСТАЛУЫ.

ЕКІНШІ ДНИЕЖЗІЛІК СОЫСТЫ БАСТАЛУЫ.

1.1 1939 жылы Герман - польша соысы.......

1.2 1939 – 1945 жылы Поляк халыны фашизмге арсы кресі.

1.3 Батыс Украина мен Белоруссияны Кеес скерлеріні азат етуі....

1.4 Кеес - польша арым-атынастары...................................................

 

КСРО ЖЕРІНДЕ АНДЕРС СКЕРІНІ ЖАСАТАЛУЫ

2.1 1940 – 1945 жылы азастанда поляк скери елшілігіні ызметі.........

2.2 азастанда Андерс армиясыны рылуы...................................

2.3 Андерс армиясыны Ирана кетуі........................................................

 

ОРЫТЫНДЫ

ДЕБИЕТТЕР

ОСЫМША

 

 

 

КІРІСПЕ

Таырыпты зектілігі. Польша тарихнамасындаы брын соды ылыми талдау жасалмай, кеес тарихнамасында атада болып келген мселе Екінші дниежзлік соыс жылдарындаы КСРО жерінде генерал Андерс бастаан поляк армиясыны рылуы. Бл зекті мселеге тоталмастан брын, фашистік германияны 1939 жылы 1–ыркйекте Польшаа соыс ашуы жне басып алу тарихына жне 1939 жыла 17– ыркйекте КСРО кіметі Польшаа соыс ашып Бастыс Украина мен Батыс Беларуссияны КСРО–а осып алуы брын соды шындытан алыс болды [1.168 б].

Кеестік кезеде азастана Украинаны Польшамен шекаралас аудандарынан жне Польшаны шыыс айматарынан зорлыпен кшірілген поляктар оныстанды. азастан жері ттына тсіп, Катыньда аза тапан поляк офицеріні жаняларыны да айы – асіретіне ку болды. Ттын поляктардан рылан генерал Владыслав Андерс басаран скерді тарихы да – азастана атысты тарихи оиаларды бірі. Бл екінші дниежзілік соыс жне кеес – поляк атынастары тарихнамасында аз кіл блінген мселелер атарына жатады. Кеестік кезеде Кеес Одаыны трмелері мен лагерьлеріндегі поляк соысы ттындарыны тадырына атысты зерттеулер млде болан жо. Осыан байланысты КСРО жерінде жасаталан генерал андерс скерін обьективті баалау тоталитарлы жйе кезінде, рине, ммкін емес еді. айта ру жылдарына дейін осы Кеес Одаында рылан поляк скері жайлы сыар жа, кереар пікірлер орын алады. Себебі бл мселені зерттеу 1939 жылды 17–ыркйегінде кеес скерлеріні Польша жеріне енгізілуі жне кеес жерінде ырына шыраан поляк офицерлері жніндегі ащы шындыты бет пердесін ашумен бірдей еді. Екінші дниежзілік соыс жылдары таырыбына атысты жазылан ебектерді Кеес Одаын асыра дріптеп, насихаттау жаына кп ауытып кеткендігі млім.

Диплом жмысында Андерс скеріні рылу тарихы жете зерттелген. Сонымен атар, Ресейде тек Катынь пиясы ашыланнан кейін ана басталып, мраат жаттары ылыми айналыма енгізілді. Кшірілген, жер аударылан, жазаа шыраан поляк азаматтарыны басым блігі азастана жіберілгені белгілі. Сондытан Андерс скеріні жасатала бастауы мен Ирана кетуіне дейінгі кезедегі бкіл тарихы азастанмен байланысты, соан орай бізді елімізді мраат орларында бірталай жаттар мен материалдар саталып алан. азастан егеменділікке ие болана дейінгі кезеде мраат орларындаы жаттар «те пия» белгісімен саталандытан, бл таырыпты зерттеуге ешандай ммкіндік те болан жо. Осы жадайларды ескере отырып, біз Польша мен азастанны тадырластыы Польша тарихыны е крделі кезеіндегі екінші дниежзлік соыс, поляктарды кшіру, соыс ттындарыны ауыр тадыры, Андерс скеріні рылуы сияты оиалар арылы крсетуді масат ттты. Аталан мселелер таырыпты зектілігін ашып отыр.

Диплом жмысыны масаты мен міндеттері.Диплом жмысыны басты масаты азастандаы поляк армиясыны рылуы тарихын жан-жаты зерттеп талдау. Аталан масатты негізінде жмыс жазу барысында келесідей міндеттер ала ойылды:

- Екінші дниежзілік жылдарындаы кеес-польша атынастарын саралау;

- Соыс жылдарында азастанда поляк елшіділігіні ызметін крсету;

- азастандаы Андерс армиясыны рылу тарихына жан-жаты талдау жасау;

- Мселеге атысты зерттеушілерді пікірлерін талдау;

- Зерттеулерді талдай отырып, таырыпа байланысты тжырым жасау.

Таырыпты зерттелу дегейі. Біз тадаан зерттеу таырыбыны негізгі аспектілері – кеес – поляк атынастары, поляк соыс ттындарыны жадайы, Андерс скеріні рылу тарихы азастанда млде зерттелмеген. азастан зерттеушілеріні назары негізінен поляктарды кшірілуі, жер аударылуы, арнайы оныстара орналастырылуы сияты мселелерге аударылады. Бл ебектер негізінен Кеес Одаыны батыс аудандарынан, иыр Шыыстан жне Кавказдан кшірілген халытар туралы, алайда Батыс Украина мен Батыс Белоруссия жерінен кшірілген поляктарды тадырына байланысты материалдар да берілген [2. 6 – 7 бб]. Демек бізді зерттеп отыран таырыбымыз бгінгі тада Ресей зерттеушілеріні « лесіне тиген » трізді. Сондытан ресейлік тарихнамаа толы талдау жасамай – а, басты ебектерге ысаша шолу береміз. Кеестік кезеде шыан ебектерді ішіндегі деректік негізде байсалды жазылан зерттеу ретінде В. С. Парсаданованы «Советско – польские отношение в годы Великой Отечественной войны 1941 – 1945 гг.» атты монографиясы атау ажет [3. ]. Мнда поляк – кеес дипломатиялы атынастарыны алпына келтірілуі, Мскеуде Польша елшілігіні ашылуы жне оны ызметі, Кеес Одаы жерінде поляк скерін жасатау, поляк азаматтарын скер атарына шаыру жмыстарыны алай жргізілгендігі жан – жаты арастырылан. Дегенмен кеестік ылымны немі ата партиялы баылауда болуыны салдарынан бл ебекте поляк скерін жасатауа байланысты кеес кіметіні жіберген ателіктері кп жадайда ескеріліп еленбеген. Сондытан атар автор генерал Андерс скеріні жасаталуы мен Орта Азия арылы Ирана ауыстырылу тарихыны зерттеушілер назарынан тыс алып келгендігін, сондытанда бл мселені лі де жан – жаты рі тере зерттелуге тиіс екендігін ескерткен.

80 жылдарды аяы мен 90 жылдарды басында Кеес Одаы тарихыны брын белгісіз болып келген «а тадатары» ашыла бастаан кезде В. С. Парсаданованы эмиграциядаы поляк кіметіні сырты саясатына, поляк соыс ттындарыны Андерс скеріні тарихына атысты біратар маалалары шыты [4]. 1939 жылы Польшаа шабуыл бастамас брын Германияны басшылары Кеес Одаымен арым – атынасын реттеп алуды ойлады. йткені Кеес Одаы брыны Ресейді Еуропадаы гео – саясатты мдделерін жаластыратынын неміс кіметі жасы тсінген болатын. Сондытан Кеес кіметіні Польшаа атысты ниеттерін анааттандыру ажет еді. 1939 жылды 20 тамызында А. Гитлерді И. Сталинге жіберген жедел хатында: " Германия мен Польша арасындаы атынас атты шиеленісіп кетті. Польшаны лы мемлекетке атысты тырнамасы кез келген стте дадарысты бр ете тсуіне келетіні сзсіз. Германия андай жадай болса да Империяны мдделеріне атысты талаптарды іске асыруа бел байлап отыр ", - деп крсетілді [5. 6 – 7 бб]. 1939 жылы 23-тамызда кеес кіметіні басшылары Германияны Сырты істер министрі И. Риббентропты абылдады. Келіссздер шабуыл жасаспау туралы келісімге жне оны пия хаттамасына ол оюмен аяталды. пия хаттамада Германия мен Кеес Одаыны Шыыс Еуропаны ыпал аймаына блісуі туралы мселе аралды. Финляндия, Эстония, Латвия, Бессарабия жне Польшаны Нарев, Висла, Сан зендерінен шыыса арай жатан жерлері Кеес Одаыны ыпал аймаына берілді. Германия Данциг длізін алан со, Польшаны КСРО алан блігінен баса жерінде туелсіз Польша мемлекетін сатауды жобалаан еді. Алайда бл жоба Кеес Одаына намады. Сондытан пия хаттаманы 2 – бабында: " Туелсіз Польша мемлекетін сатау екі жаты мдделерге ажетті ме жне бл мемлекетті шекаралары андай болады деген мселе алдаы уаыттаы саяси даму барысында тпкілікті аныталатын болады ", деп крсетілді [5. 6 – 7 бб]. Кеес скерлері Польшаа шабуыл бастаан со екі кнен кейін Л. Берия " Соыс ттындарына арналан лагерьлер ру туралы " бйрыа ол ойды. Ал 23 – ыркйекте соыс ттындарыны лагерьлері туралы ереже жасалынды [6. 70 – 73, 89 – 90 бб]. Кеес скерлеріні олына ттына тскен поляк жауынгерлеріні саны ртрлі крсетіледі. 1939 жылы 19 – арашадаы КСРО Ішкі істер халы комиссариатыны соыс ттындары жніндегі Басармасыны бастыы ол ойан жатта мынадай мліметтер берілген: барлы поляк соыс ттындары – 125 000, соны Батыс Украина мен Батыс Белоруссияа жіберілгені – 42 400, Германияа берілгені – 43 000, лагерьлерге – 39 600, соны – 15 000 – ы Старобельск, Осташков жне Козельск лагерьлеріне орналастырылан [6. 208 – 210 бб]. Осы ш лагерьдегі ттындарды 97 пайызы сот шешімінсіз Катынь орманында лтірілді, оны 9000 – ы офицерлер болатын. Поляк ттындарыны айылы тадырын кеес кіметі за уаыт бойы жасырып келді [5. 6 – 7 бб]. 1942 жылы жазда Катынь орманында жмыса салынан поляктар жергілікті трындара поляк офицерлеріні мрделері табыланы туралы хабарлады. Осы хабар ке жайылып кеткен со немістер 1943 жылы апан – наурыз айларында Катыньдаы сол моланы азу жмысын йымдастырды, оан профессор Г. Бутц атысты. 13 – суірде немістер Катыньда кеестік ауіпсіздік мекемелері лтірген поляк ттындарыны моласы табыланы туралы хабарлады. Келесі кні бл жерге поляк Кызыл Крест оамыны кілдері келді, тексеру жмыстарына бейтарап елдерді тілшілері атысты. Тексеру – зерттеу жмыстарыны нтижесі ттындарды шамамен 1940 жылды кктемінде лтірілгенін крсетті. Мскеу радиосы Катыньдаы поляк офицерлерін немістер лтірді деген хабар берді. Польшаны жне Германияны тінішімен Катыньа Халыаралы ызыл Крест оамыны кілдері келді. Вольденберг лагеріндегі поляк офицерлеріне неміс кіметі тексеру жмысына атысуа рсат берді. 21 – суірде кеестік баспасзде Польшаны Гитлермен ынтыматасты деп айыптаан маалалар басылды. 23 – суірде Халыаралы ызыл Крест оамы бейтарап комиссия рылатыны туралы жне оан Кеес Одаы кілдеріні де шаырылатыны туралы коммюнике жариялады. Кеес кіметі бл шаыруды жауапсыз алдырды. 1943 жылы 28 – 30 суірде Катынь моласында Еуропа елдеріні сотты медицина жне криминалистика мамандарынан ралан Халыаралы комиссия зерттеу жмыстарын жргізді. Комиссияны жмысыны орытындысы туралы хаттамада Катынь молаларынан табылан мрделерді киімі, заттары, скери белгілері оларды поляк офицерлері екенін длелдейтін, оларды барлыы жаын жерден пистолетпен, атып лтірілгені, олармен бірге кмілген кнделіктер, хаттар, газеттер 1939 жылды кзі мен 1940 жылды наурыз – ккегі аралыын крсететіні, 1940 жылды 22 – ккегінде шыан орыс газеті табыланы туралы мліметтер беріледі. Комиссия мшесі Будапешт университетіні профессоры Орсосты бас сйектерді зерттеуі ттындарды шамамен 1940 жылы лтірілгенін крсетті [5. 6 – 7 бб].

Кеес Одаындаы поляк офицерлеріні айылы тадыры кеестік тарих ылымында зерттелмек тгіл, млде аталмай келген мселе. Шетелдердегі поляк зерттеушілеріні бл мселеге атысты ебектеріні соыстан кейінгі алашы жылдарда – а шыа бастаанына арамастан кеестік ресми тарихнама бл мселені елемеуге тырысты. Ал 90 – жылдарда Ресей зерттеушілері Катынь оиасына ерекше назар аударды, соны ішінде, рине, Н. С. Лебедеваны ебектері ерекше орын алады [4]. Сол кезден бастап зерттеулер мен жаттар жинатарыны жарияланымдары жептуір кбейді [7].

Кеес жерінде Поляк скеріні рылуы поляк азаматтарыны зорлыпен кшірілу, жер аударылу, арнаулы оныстарда еріксіз ебек етуге мжбр болу тарихымен тыыз байланысты. Бл мселелер туралы ебектер Польша тарихына атысты ресейлік зерттеулерді басым блігін райды. Кеес Одаыны тарихындаы ашылмай келген пияларды зерттеуге ммкіндік беретін барлы тарихи жаттарды, сондай-а азастана жне баса кеестік республикалара атысты деректерді де Ресей мрааттарында саталып аланын ескерсек, бл ебектерді бкіл бгінгі посткеесік кеістіктегі тарих ылымы шін аншалыты нды екенін тснуге болады[8].

1941 жылы кеес-поляк келісімдері, Кеес Одаы кіметіні жне Коммунистік партиясыны орталы басшылы мекемелеріні жаттары, соыс ттындарына атысты нсаулар мен бйрытар Ресейде жне Польшада басылан жинатардан алынды [9].

Кеес-поляк атынастарыны кілтипан тстары, 1941 жылы 30-шілдедегі келісімні жасалу жадайлары, Андерс скеріні жасаталуындаы иындытар, В. Сикорски басаран Польша кіметіні Кеес Одаына кшірілген поляк азаматтарыны жадайын жасарту жолындаы рекеттер осы оиалара тікелей атысан тлаларды, соны ішінде Лондондаы кеес елшісі И. М. Майскийді, Мскеудегі поляк елшісі С. Котты, генерал В. Андерсті, Е. Климковскиді естеліктерінде жан–жаты крініс болады [10].

Польша, Кеес Одаы, азастан туралы тарихты атада беттері ашылып келе жатыр. Кеес Одаыны саясаты жеке баса табыну геноцид саясаттарын станан болатын. Бндай айуандыты Кеес Одаыны Польша азаматтарын ырына шыратанынан аны круге болады. Бл мселелерді Кеес Одаы кезінде толы зерттеуге ммкіндік бермеген. йткені бл Сталинні жргізіп отыран саясаты еді. Кбінесе Гитлер мен Сталинді бір-біріне састырып жатады. азастан тарихында Польша мселесіні зекті мселелерін зерттеуде профессор Мшімбаев С. М. жетекшілігімен Польша тарихыны мектебі алыптастырылды. Онымен оса профессор Мшімбаев Серік Мектеплыны жоары оу орнына арнап жазан Польша Республикасыны Тарихы ( 1918 – 2010 жж. ), Еуропа жне Америка Елдеріні азіргі Заман Тарихы ( 1918 – 1945 жж. ), Еуропа жне Америка Елдеріні азіргі Заман Тарихы ( 1945 – 2000 жж. ) жне басада кптеген ебектері бар. Бл ебектер Польша мемлекетіні тарихы туралы баяндайды онымен оса Еуропа жне Америка елдері туралы нды мліметтер береді.

Алдында аталып кеткен ебектерге оса профессор Ккебаева Г. К. Полшьша тарихында екінші дниежзлік соыс жылдарындаы Катынь пиясын зерттеп з лесін осан. Польша тарихы, азастан мен Польша таырыптармен айналысан Тоталлы Айдос, Сыманова Айгл сияты алымдар здеріні ебектері мен маалалары жарыа шыан болатын.Бл зерттеулер Польша тарихыны зекті мселелері зерттеліп атада болып келген мселелер шындыа айналды.

Жмысты методологиялы негізі.Диплом жмысыны методологиялы барысы сыни жне тарихилы аида негізінде арастырылды. Зерттеу барысында ылыми ізденісті жалпы даму-танымды дістермен бірге тарих ылымындаы объективтілік, жйелілік, салыстырмалы талдау, тарихи талдау, тарихи оиаларды дамуын хронологиямен абыстыру жне т.б. тсілдер басшылыа алынды. Бл таырыпты жан-жаты ашуа мол септігін тигізді. Зерттеу дістеріні негізін мтінді салыстырмалы жне тарихи-салыстырмалы тсілдер мен сыни талдау райды. Соны негізінде диплом жмысында тарихи шындыты дерекке енуі жне бейнеленуі, тарихи деректі леуметтік табиаты, ондаы субъективтік дегейі, тарихи деректерді сараптау, деректерді ылыми ндылыын анытау принциптері жне тсілдері негізге алынды.

Диплом жмысыны ылыми жаалыы.Диплом жмысын жазу барысындаПольша тарихнамасындаы брын соды ылыми талдау жасалмаан, кеес тарихнамасында атада болып келген мселе Екінші дниежзлік соыс жылдарындаы КСРО жерінде генерал Андерс бастаан поляк армиясыны рылу тарихы жан-жаты талданып, таырып алаш рет жйелі трде ылыми негізде зерттеліп отыр.

Диплом жмысыны рылымы.Берілген дипломды жмыс кіріспеден, екі тараудан, тараулар жеті тараушадан, орытындыдан, дебиеттер тізімінен жне осымшалардан трады.

 

 

І-ТАРАУ. ЕКІНШІ ДНИЕЖЗІЛІК СОЫСТЫ БАСТАЛУЫ.

1.11939 жылы Герман - Польша соысы

1- сурет Польша жеріне батыстан Германия скерлеріні ал шыыстан КСРО скерлеріні баса кктеп енуі.

1939 жылы ыркйек айыны 1 кні тада фашистік Германия ешандай ескертусіз Польшаа соыс ашты. Бл екінші дниежзілік соысты басталуы еді. Соысты алашы саатынан бастап поляк халы агрессора арсы жан аямай крес жргізді. Польшаны Гдынь, Гданьск, Хель аралында айтарлытай соыс имылдары жрді. Вестерплат маында кшті те болмауына арамастан поляк солдаттары жеті кн бойына оранып, отан алдындаы міндеттерін ерлікпен орады.Фашистік Германия Польшаны жаулап алу шін 1,6 млн. скер, 62 двизия, оны 7 – і танк двизиясымен соыс ашты.Оны ішінде 2800 танк, 6 мы миномет пен артиллерия жне 2 мы самолет болды. Польша жаы 1 млн. адам, 24 двизия, 4300 артиллерия, 220 танк жне 800 самолет арсы трды [11. 45 – б].

Кшті те болмауынан неміс – фашист скерлеріні жеті кннен кейін Варшава аласыны маында соыс имылдарын жргізіп, Польшаны толы жаулап алу аупі тнді.

Екінші дниежзілік соыс арсаындаы келісімдер негізінде Франция мен лыбритания ыркйек айыны 3 кні Германияа соыс жариялады. Бірата ешандай Германияа арсы соыс имылдары басталмады. Бл жнінде Франциядаы Польша скери кілі былай деп жазды: ыркйек айыны жетісі кні бір мы тоыз жз отыз тоызыншы жылы Германияны батысында ешандай соыс имылдары жо. Майданда тынышты. Француздар Герман – Польша майданында соыс имылдарыны немен аяталатынын ктуде. лыбританиядан кмек сраан Польша укіліне аылшын генералы Айронсамд: ". . . здеріні жан ашыандыын айтып, бейтарап елдерден кмек срадар" деп жауап берген [11. 45 – б].

Екінші дниежзілік соыс тарихында Франция мен лыбритания кіметтеріні бл саясаты " ажайып соыс " деп аталды. " ажайып соыс " саясатыны сол кездегі негізгі мні Франция мен лыбритания Германияа экономикалы ысым жасаумен шектеліп, Германияны шыыса КСРО – а арсы соыса итермеледі. Оларды ойы Германия Польшаны жегеннен кейін КСРО – а соыс ашады деп ойлады. Біра бл ойларынан ештее шыпады. Соысты алашы кндерінен бастап Польша мемлекеті жалыз соыс имылдарын жргізуге мжбр болды.

Польша астанасы Варшава аласыны халы екі жеті крес жргізіп, ару – жараты жеткіліксіз болуы, кшті те болмауы, аланы лауын мжбр етті. Варшава аласын ораушыларды басаран генерал Валерсон Чума жне елді президенті Стефан Статинский болды. Соыс имылдары Польшаны Лодзь, Краков, Познань алаларыны маында жріп жатты.

Польша халыны басына тскен ауыр кндері, ыркйекті 17 – кні КСРО – ны ызыл Армиясы, 1939 жылы 23 тамызда ол ойылан Совет – Герман келісіміні жасырын жатына сйкес КСРО Польшаа соыс жариялап, Батыс Украина мен Батыс Белоруссия жеріне кіреді. Риббентроп – Молотов келісіміндегі ыпал жасау саясаты жзеге асырылды. Бдан туатын ой, Польшаа арсы соысты герман – кеес скерлері жргізгендігі. Екінші дниежзілік соысты екі ел фашистік Германия мен Коммунистік КСРО бастады. Сол кезде КСРО – даы Польша елшісіні айтуынша, " Польшаны басына тскен ауыр кндері, КСРО тосыннан, желкеден анжармен ранмен бірдей болды " – деп жазды.

Герман – кеес арасындаы жасырын ол ойылан Риббентроп – Молотов пактісі, ыпал келісімі бойынша ызыл Армия Батыс Украинаны басып кірген кезде неміс скерлері Львов аласын тастап ызыл Армия скерлеріне жол ашты.

1939 жылы азан айыны 2 – кні Люблин аласында ызыл Армия мен неміс скерлеріні бір – бірімен кездесіп гіме соып, темекі шегіп, уанышты клкілерін круге болады, – деп жазды ала трындары. Бл кні Польша тарихында Германия Польшаны, ызыл Армия Батыс Украина мен Батыс Белоруссияны толы жаулап алуымен соыс имылдары аяталды.

Польшаны толы жаулап аланнан кейін Гродно, Брест, Бинск алаларында бірлескен скери шеру йымдастырылан. Немістер бл шеруді " Жеіс парады " деп матанан. Мысалы: Гродно аласындаы скери шеруді кеес генералы В. И. Чуйков жне Германия генералы басарса, Брест аласында генерал Г. Гудериан жне кеес скеріні бригада командирі С. М. Кривошейн абылдаан. ызыл Армия 1939 жылы азан айында Польшаны Остроленка, Вышкув, Иодов, Мрозы, Сточек, Радзин, Парчев, Лютерский, Фраиполь, Сеняв, Пшемысль одан рі Венгрия шекарасына дейінгі жерді басып алан [12. 101 – б].

1939 жылы ыркйек айындаы соыс имылдарыны барысында 200 мы польяктар лді, 300 мы поляктарды ттындап Германияа жмыса айдады. КСРО з жаынан 200 мы поляктарды ттына алды [13. 271 – б].

Польшаны мемлекетіні жеілу себебі, біріншіден Риббентроп – Молотов пактісіндегі жасырын ыпал жасау келісімі, екіншіден Франция мен лыбритания басшылары Долодьс Чемберленні фашистік Германияны олдау саясаты, шіншіден Польша мемлекеті соыса дайын болмады,

ару – жараты жетіспеуі болды. Соыс имылдары аяталаннан кейін 1939 жылы ыркйек айыны 28 кні Мскеу аласында КСРО мен Германия арасында келісім жргізіліп, КСРО – ны батыс шекарасындаы згерістерді Германия жаы толы мойындады [14. 49 – 50 бб].

Риббентроп – Молотов пактісіні бірінші кезеі аяталып, оны батыс шекарасы Польша жерінде Германияны жаулап алан жерлерімен крші крші болды. Ежелгі Речь Постолитой жері тарихта шінші рет бліске тсіп, поляк халы туелсіздігінен айырылды.

 

 

2-сурет Риббентроп – Молотов пактісіне ол ойып жатыр.

Риббентроп – Молотов пактісіні негізінде Германия мен КСРО зара келісіп отырып, Орталы жне Отстік – Шыыс Еуропа елдерін з ыпалына бліске салды.

Бл келісімні екінші кезеінде КСРО Эстония, Латвия жне Литваны оккупациялап, 1940 жылы маусым айында еріксіз КСРО – а осып, бл елдерде советтік тртіп орнады. Сол кездегі коммунистік диктат саясаты "азат етуші" ызыл Армияны кмегімен КСРО – а ш социалистік Республика осылды деп гіт – насихатты кшейтті. АШ, лбритания кіметтері бл шараларды мойындамады. Сол кездегі АШ – та шыатын "Вашингтон пост" газеті 1939 – 40 жылдардаы КСРО – ны "азат ету" миссиясын жаулап алу деп баалады [15. 67б].

1940 жылдары КСРО – ны ызыл Армиясы Финляндияны кптеген жерлерін зіне осып алды. Гитлер мен Сталинні келісімімен Румыния кіметі солтстік Буковиня мен Бессарабияны КСРО – а беруге мжбр болды. Сйтіп, 1939 – 1941 жылдарда КСРО зіні батыс шекарасын кеейтіп, Германияны одатас елдерімен крші – тату трып жатты. КСРО бл жылдары кеес – герман келісіміні негізінде соыс нерксібіне те ажетті шикізат арылы кмектесіп, фашистік Германия соыс ндірісін жедел дамуа ммкіндік жасалды. Бл жнінде кеес – герман экономикалы сауда комиссиясыны траасы Шнурре, Риббентропа былай деп жедел хат жіберді: " кеес кіметіні бізге жіберіп отыран шикізаттары Германияны соыс нерксібін дамытуа жне соыса дайындыты тездетуге зор маызы бар " – дейді [16. 37б].

1939 жылды 23 – тамыз айынан, 1940 жылды 11 – апан айына дейін КСРО келісімі бойынша Германияа 1 млн. т. бидай, 900 мы т. мнай, 500 мы т. фосфат, 100 мы т. мата, 500 мы т. темір рудасы, 100 мы т. хром, 2400 кг платина, каучук, ааш материалдарын берген [16. 36б].

1939 – 1940 жылдары фашистік Германия Дания мен Норвегияны жаулап алады. Норвегияда Норвик маындаы шайаста неміс скерлеріне арсы Польшаны Подгалян бригадасы атысты. Бл бригаданы поляк генералы Зыгмунт Шишко – Богуш басаран. Бдан кейін Голландия, Бельгия жне Францияны жаулап алды. лыбританияны неміс солдаттары бомбалады.

лыбританияны королдік скери – уе кштеріні шыштарымен бірге Польшаны 302 жне скери эскадрильясыны шыштары ерлікпен кресті. У. Черчилль " поляк шыштарыны ерліктері аылшын лтыны есінде мгі алады " – деп баа берген.

Владислав Сикорский поляк шыштарын " Англия шін шайастаы " ерлігі шін " Крест Орден Виртути Милитари " орденімен марапаттайды [13. 273б].

Германия мен Кеес тоталитарлы жйесі Польша жерінде толы орнады. Германия Речь Посполитойды батыс ауданын осып, орталы ауданында дербес генерал – губернаторлы рып, оны генерал – губернатор Ганс Франк басарды. Жаулап алан аудандарда толы неміс тртібі орнап, поляктарды немістендіру саясаты жргізілді. Котолик шіркеуін удалап, кбін жауып тастады. Поляк халыны асырлар бойына алыптасан мдениетінен, рухани байлыынан айырды. Мысалы: Ягеллон университетіні 180 профессорларын Германияа концлагерлерге айдады. Пальмир, Вавер селоларын толы жойып жіберді.

Польша жеріндегі еврей халыны жадайы те ауыр болды. Еврейлерді жаппай ырып – жойып, арнаулы гетто аудандарында стады. 1940 жылдары немістер Польша жерінде арнаулы концлагерлер рды. Польшаны жаулап алан жерінде 200 концлагерь жмыс істеді. Оны ішінде е алыптары Освенцим, Треблинке жне Майданск, бл концлагерде еврейлер ана емес жаулап алан елдерді адамдары, арнаулы газ пештерінде лтірілді. 1941 жылды 21 – маусымынан бастап кеес еліні адамдары да келінді. Бір ана Освенцим концлагерінде соыс жылдарында 3 млн. адам лтірілді [14. 167б].

 

1.2 Поляк халыны фашизмге арсы кресі.

Армияны жеілісі поляк халыны туелсіздік шін басыншылармен кресін жаластыру жігерін жасыта алмады. Бірінші кезектегі міндет мемлекеттік билікті сабатастыын амтамасыз ету болды. Румыниядаы бейтараптанан президент И. Мосьцицкий билікті брыны басарушы топты олында сатауа тырысты. зіні конституциялы кілеттіктерін пайдалана отырып, ол зіні орнын басушы етіп пилсудчик В. Рачкевичті таайындады. Алайда Францияны олдауымен оппозиция бл жоспарлара арсы трды. Премьер-министр жне бас олбасшы либералды кштер кілі генерал В. Сикорский (1881-1943) болды. 1939 ж. 30 ыркйекте Парижде эмиграциядаы поляк кіметі рылды. Онда трт басты антисанкциялы партияны кілдері (шаруа, кеестік, лтты – демократиялы жне ебек партиялары) кілдері жетекші орындарды иеленді. Оппозиция премьерді пайдасына президентті кілдігін елеулі шектей алды. 1940 ж. Франция кйрегеннен кейін, кімет лыбританияа оныстанды. Франция мен Таяу Шыыста 1940 ж. 84 мынан аса скери ызметшісі бар поляк армиясы рылды. Сонымен бірге басып алан елде арсыласу озалысы алыптастып жатты. 1939 ж. ыркйекте біратар жасырын скери йымдар пайда болды, оларды ішіндегі е ірісі арулы крес одаы (1942 ж. бастап Крайова армиясы) болды. Жеке арулы рылымдарды барлы саяси партиялар рды. Билікті ілдік органдары рылды. Батыста – Саяси кеес, басып алынан Польшада – Саяси келісу комитеті. Осында жасырын кімет – делегатура рылды.

Басыншылар анша кш-жігерін жмсап, тырысанымен, поляк халы міріні барлы жатарына жаппай баылау орната алмады. Ол шін аса маызды оамды-саяси белсенділік астыртын сипата кшті. Цензураа шырамаан баспагерлік ызмет ке ріс алды, мдени-аарту жне трбие жмысын жргізу шін жасырын орта жне жоары білім жйесі, йымдар рылды. Сатындар мен коллаборационшылара арсы баытталан астыртын діл сот жйесі рекет етті. Поляктарды лтты міріні маызды элементі католиктік жне баса церковьтер болды.

Крайова армиясыны скери жне саяси басшылы директиваларына сйкес Батыстаы поляк армиясы мен одатастар Польшаны азат еткен стте жалпы арулы ктеріліс шін кштер жинаумен жне дайындаумен айналысуы тиіс болды. Аымдаы кресті жргізу шін (диверсиялар, есесін

алу акциялары жне т.б.) аымдаы рылым рылды. Оккупацияны соына арай Крайова армиясында 200 мыдай жауынгер болды, оны атарында соыса дейінгі поляк армиясыны скери ызметшілері ана емес, кптеген партиялы скери рылымдарды мшелері болды. Крайова армиясы з ызметімен ыркйекке дейінгі Польшаны барлы аумаын амтыды. 1942–1943 жж. дейін оны ызметінде диверсия басымдыта болды. Біра 1942 жылды соында гитлершілер поляк скерін Замостья ауданынан шыарып тастауа кіріскен кезде, Крайова армиясы мнда белсенді партизанды іс – имылдара кшуге мжбр болды. Партизан озалысы Сталинград тбінде неміс скерлерін таландааннан кейін анарлым ке лаш ала бастады.

Коммунистер басаран арсылы озалысындаы аым эмиграция мен делегатурада кіметтерден дербес, туелсіз болып табылды. Польша компартиясын тарату жне Коминтерн санкциясынсыз оны алпына келтіруге тыйым салу соысты басында коммунистерде жеке партия болмауына кеп сотырды. рі 1941 жылды соына дейін басып алынан Польшада КСРО достарыны одаы, Азатты кресі одаы, Бізді жне сізді азаттыыыз шін крес майданы жне баса да бірнеше жергілікті коммунистік йым рылды.

1941 ж. желтосаныны соында Варшава тірегіне парашюттермен Комитернні атарушы комитетінен партия руа кілеттігі бар поляк коммунистеріні тобы (бастамашыл топ деп аталатын) рылды. 1942 ж. 5 атарда Поляк жмыс партиясы (ПЖП) рылды. Ол бірден фашизмге арсы ке демократиялы майдан шеберінде басыншылармен арынды арулы кресу шін барлы патриотты кштерді кш-жігерлерін бірігуге шаырды. ПЖП эмиграциядаы кіметті мойындауа жне делегатурамен, Крайова армиясымен те ытаы шарттарда ынтыматасты жасауа дайын болды. 1943 ж. кзіне дейін коммунистер отанды азат етуді тездету шін барлы патриотты кш-жігер гитлершілерге арсы арушы креске шоырланан болуы тиіс деп есептей отырып, соыстан кейінгі Польшада революциялы айта ру бадарламасын сынбады. Біра делегатурамен 1943 ж. басталан келіссздер табысты болан жо.

ПЖП алашы практикалы адамдарыны арасында 1944 ж. Людова армиясына айта рылан Людова гвардиясы жеке скери йымын ру болды. Оны атарында тек поляк азаматтары ана емес, ттыннан ашан кеестік скери ттындар да шайасты. Е басынан-а партизанды соысты жргізуге баса кіл блінді. Людова гвардиясыны алашы партизан отряды 1942 ж. мамырда рылды. Саны бойынша Людова Армиясы Крайова армиясына жете алмайтын еді, басыншылыты соында армия рамында не бары 60 мы адам болды. 1944 жылы Людова армиясы ерекше белсенділік крсетті, йткені армия Кеес Одаында рылан поляк партизан штабынан ару – жара ала бастаан болатын [17.115 – 117бб]. 1944 ж. шілдеде Белруссияны азат ету жніндегі «Багратион» операциясы барысында ызыл армия мен онымен зара іс-имылдаы Поляк армиясы 1941 ж. мемлекеттік шекараа шыты.

1944 ж. мамырдан шілде аралыында Мскеуде басып алынан Польшадан келген КРН делегациясы, Поляк патриоттары одаы жне кеес басшылыы арасында келіссз жрді. 21 шілдеде ызыл Армия мен Поляк армиясыны блігі Бугке бет алды жне Польшаны аумаына кірді. Сол кні Мскеуде шын мнінде сол кштерді кіметі болып табылатын Поляк лт азатты комитеті (ПАК) рылды. КРН «басыншылара арсы кресте сіп шыан поляк халыны жалыз кілі» мртебесін алды, яни парламент сияты болды. 21 шілдеде КРН Поляк армиясы мен Людова армиясыны бірыай Поляк скеріне бірігетіні туралы декрет шыарды. Осылайша, елді азат ету стінде сол кштерді жеке мемлекеттік билік органы, арулы кштері жне дереу ПАК-ны де-факто деп таныан КСРО сияты уатты одатасы болды.

1944 жылы 22 шілдесінде ПАК мскеу радиосынан поляк халына арналан манефест ндейді, бл манифестте жаа кіметті бадарламасын крсетеді. Эмиграциядаы кімет басшыларын зады билікке атысы жо деп айыпталды. 1935 жылы халы мойындаан конституция. Демократиялы лагерь ел тадыры шін жауапкершілік пен маызды леуметтік-саяси айта руларды з мойнына алды. 1921 ж. конституция орнына келді. Украиндар мен белорустарды мемлекеттік тиістілік туралы мселесін здігінен шешу ыы мойындалды. Алдындаы асырларда немістер жаулап алан батыс пен солтстіктегі байыры жерлерін Польшаа айтару талап етілді. Манифесте Польшада демократиялы бостандыты алпына келтіру, немістер мен сатындарды меншіктерін мемлекеттік басаруа ту туралы, гитлерлік Германияны толы кйрету шін барлы кштерді жмылдыру ажеттілігі туралы айтылды.

Бастамаларды Польшада сол кштерге туі лондон лагерін аладатты. Оны КСРО-ны «Буря» жоспарыны кмегімен Польшаны брыны шыыс жерлеріне дмеленуді задылыын мойындаы мжбрлеу рекеті стсіз аяталды. Осы жоспар бойынша Крайова армиясыны блімшесі ызыл армияны шабуыл жасайтын блімдерімен зара іс-имылда болды, біратар алаларды, оны ішінде Вильнюс жне Львов сияты ірі алаларды азат етуге кмектесті. Делегатура кімшілігіні органдары астыртын рекет етуден шыып, мнда ауматы ожайындары ретінде рекет етуге тырысты. Кеес жаы бл рекеттерді засыз деп елемеді. КА скери ызметшілері Поляк армиясы атарына кіруді сынды, бас тартан жадайда бейтараптандырды. Брын берген антты бзу ажеттілігі КА жауынгерлері алдына иын тадау ойды. Оларды кбі астыртын ала беруді арты крді.

Польшаа шілдедегі шабуылы барысында ызыл армия Варшаваны отстігіне Висла желісіне шыып, оны сол жаалауында бірнеше плацдармдарды басып алып лгерді. Варшавадан неміс мекемелерін эвакуациялау басталды. ала арылы шыыста кйреген скери блімдерді колонналары тті, немістерді арасында рейленушілік байалды. Біра шілдені соында жадай тратана бастады. Герман бронетанк блімдері шаубылдап жатан кеес скерлерін тотатып, оларды Варшавадан шыарып тастады. Кеестік скери басшылы з кштерін жаын айларда варшава баытына жмылдыруды масат еткен жо. Тамыз айына Балканда стратегиялы шабуыл жоспарланды, онда скери кштер мен техника орналастырылды.

Осы жадайда КА басшылыы лондон кіметі мен делегатураны рсатымен, біра одатастарымен жне КСРО – мен келісімсіз Варшавада ктеріліс бастауа шешім абылдады. Оны йымдастырушылар таза саяси масатты кздеді. Ктеріліс Мскеуде сапармен жрген эмиграциядаы кімет премьері С. Миколайчик (1901-1966) (ол 1943 ж. шілдеде В. Сикорский авакатастрофада айылы аза тапаннан кейін болды) И.В. Сталинмен келіссздерде Варшаваны поляктар здері азат етті жне онда поляк кіметі бар деген фактіні пайдалана алуы шін керек болды. Миколайчикті ойынша, бл КСРО-ны ПАК-а олдау крсетуден бас тартуа мжбрлеуі тиіс.

Ктеріліс 1944 ж. 1 тамызда басталды. Ол скери трыдан нашар дайындалан болды. Немістер оны Варшаваны бірнеше аданында тез арада ошаулап, авиация, бронотехника мен артиллерияны пайдалана отырып, басып-жаныштауа кірісті. Олар жай халыты жаппай атып, кепіл ретінде ттындыа алды, аланы иратты. Ктерілісшілерді шыыны шамамен 16-18 мы адамды рады, негізінен жас адамдар, 150 мынан аса жай адамдар аза тапты. Ктеріліске Италия мен Англиядаы авиабазадан батыс одатастар, одан кейін кеестік «кукурузник» - шатары кмек крсетті. 10 ыркйекте варшава баытында кеес жне поляк блімдеріні екінші рет шабуылы басталды,астананы о жаалаудаы блігі азат етілді. Поляк блімдері Висла арылы баыт алып, аладаы кішігірім плацдармды жаулап алды, біра сегіз кндік табанды шайастан кейін оны алдыруа мжбр болды. Висланы алу адамы жзеге аспады.

1944 ж. 2 азанда КА басшылыы ктеріліске атысушыларды траты армияны солдаттары деп санауа немістерден алдын ала келісімге ол жеткізіп, берілу туралы актіге ол ойды. Ктеріліске атысушылар бейтараптандырылды, ал жай халы аладан эвакуацияланды. Ктерілісті жеіліс табуы зады поляк кіметі ретінде лем ауымдастыы кімді – ПАК немесе эмиграциядаы кіметті мойындайтыны ашы мселе болып алды. Польшадаы ызыл Армияны жаа шабуылы 1945 жылы атарда басталды. Оны барысында елді бкіл аумаы азат етілді. Польшадаы Кеес шыыны 600 мынан аса адамды рады. Кеес солдаттарымен Поляк скеріні жауынгерлері иы тіресе шайасты,олар Берлинді алуа атысты. [17. 119 – 121 бб].

 

1.3 Батыс Украина мен Белоруссияны Кеес скерлеріні азат етуі.

ызыл Армия Батыс Украина мен Батыс Белоруссияны басып аланнан кейін, Польшаны шыыс аудандарында кеес тртібі орнатылды. Батыс Украина мен Батыс Белоруссияда жаа сайлау заы енгізіліп, халы жиналысына / парламент / сайлауы ткізілді. Батыс Украинада сайлауа 4483 мы / 98,2 % / олдап дауыс берді. 400 мы сайлаушылар арсы дауыс берді. Батыс Белоруссиядаы сайлауа 2672 мы / 96,7% / сайлаушылар олдап дауыс берді [16. 102б].

1939 жылы Батыс Украина мен Батыс Белоруссия халы жиналысы депутаттарыны срауымен, арнаулы декларация абылдап, 1940 жылы араша айында КСРО – ны Жоары Кеесіні олдауымен Батыс Украина мен Батыс Белоруссия, Украина КС Республикасы мен Белоруссия КС Республикасыны рамына осылды.

Сайлау барысындаы халытарды белсенді олдауы, кеес кіметін жасы кргендігінен емес, Батыс Украина мен Батыс Белоруссия халытарыны алдында тран тадауды жотыы, егер сайлауда халы кеес тртібін олдамаан кнде фашистік Германияа баыну еді. Екінші жаынан кеес тртібі орнааннан кейін іле – шала орыту, удалау ке трек алды. Сондытан халыты алдында бір ана тадау трды. Кеес кіметіні гіт – насихат трмысы сол кезде басаша тсіндіріліп, кеес халын алдауа барды. Батыс Украина мен Батыс Белоруссия халытары з туыстарын олдап, саынып, " армандары " орындалды, саяси белсенділік крсетіп, кеес оамыны артышылыын крсетті – деп жазды. Біра та тарих з шындыын азіргі тада басаша боландыын крсетті.

Кеес кіметі Батыс Украина мен Батыс Белоруссия жерінде бірнеше кннен бастап, НКВД / Народный комиссариат внутренных дел / йымдарыны адамадары Кеес еліндегідей тышылар арылы жазысыз адамдара сенімсіздік білдіріп уын сргін жргізілді. 1940 жылды маусым айында Батыс Украина жерінде помещиктерді, котолик шіркеу адамдарын, скери адамдарды ешандай сотсыз ттындап, атып отыран. ызыл Армия кеткеннен кейін Львов, Станислав, Дрогобич алаларыны трмелерінен бірнеше жздеген адамдарыды лігі табылан. Кеес кіметі жергілікті халытарды рухани мдениет ескерткіштерін таландап, мектептер мен жоары оу орындарын да коммунистік идеологияа баындырды. Орыстандыру саясатын ке трде жргізе бастады.

сіресе Батыс Украина мен Батыс Белоруссия жерінде брыннан трып келе жатан поляктарды жадайы кеес билігі орнааннан кейін те ауыр болды. Поляк солдаттары мен офицерлерін жаппай ттындап, Львов аласындаы " Бригидки " трмесіне жапан. Одан кейін Козельск, Старобельск жне Остамков концлагеріне айдаан. Батыс Украина мен Батыс Белорус халытарыны 10% НКВД йымдарыны шешімімен КСРО – а жер аударан. Халыты 1/3 поляктар уын – сргінге шырады. 1939 жылды желтосан айыны 29 кні шыан СНК СССР " Арнаулы жер аударылан адамдарды ебекке тарту туралы " жне 1940 жылы 2 – наурыз айындаы шыан жарлы бойынша жер аударылан адамдарды семьялары да жер аударуа жатан [8. 28 – 30бб].

1941 жылы мамыр айында ол ойан жарлыы бойынша Батыс Украина мен Батыс Белоруссиядан жер аударылан 95 мы адам болан. Олар азастана, Алтай лкесіне жне Краснояр, Омбы облыстарына жіберілген. Жаппай жер аударылан адамдарды 16 % баратын жеріне жете алмаан. Бл барып тран халытара жасалан геноцид саясаты болды. Бл жайында поляк тарихшысы Вл. Бартошевский былай жазды: " Ресейде алты жне жеті рпатан тран поляктарды жер аудару брын соды бірде – бір елде болып крмеген, Кеес кіметіні геноцид саясаты, Польшаны шыыс ауданынан 1,5 млн. адам жер аударылан, оларды арасында поляктар, поляк еврейлері, украин жне белорустар да болды [16.104б].

 

1.4 Кеес – польша арым – атынастары

3-сурет Владислав Сикорскийді партреті.

Владислав Сикорский 1881 жылы 20 мамырда Австро – Венгрия территориясындаы Галицияны Подкарпат воеводствасындаы Тушов – Народовы ауылында дниеге келген. Жешувте білім алып, Львовта гиназияны тамамдайды. 1902 жылы Львовты саяситехникалы институтыны « жол жне кпір » факультетіне оуга тседі. Ал 1908 жылы В. Сикорский Львовты Белсенді Крес Одаын рушыларды бірі болады, сосын 1910 жылы – жергілікті « Стрелец » поляк азаматтарыны скериленген одаыны траасы болады. 1914 жылдан бастап галициялы Халы комитетіні мшесі, 1916 жылдан бастап оны скери бліміні бастыы болды. Осы кезеде В. Сикорский мен Ю. Пилсудский арасында кшті шиеленіс басталады: Пилсудскийден айырмашылыы, Сикорский поляк мемлекетін Австро – Венгрияны аморлыында айта ру шін кресті. 1916 – 1918 жж. Сикорский австриялы армиядаы поляктарды жинаумен айналысты.

1918 жылы арашадан бастап Владислав Сикорский Поляк скеріні рамына кіреді: Галициядаы « Восток » скери тобыны штаб бастыы, « Бартатув » жне «полковник Сикорскийді тобы» скери топтарды бас олбасшысы болды.

1919 – 1921 жж. кеес – поляк соыс кезінде В.Сикорский 9 – шы жаяу скери дивизияны жне Киев науаны кезінде Полесск скери тобын, Варшава науаны кезінде 5 – ші армияны, Замостье шін болан шайаста 3 – ші армияны басарды. Варшава шін болан шайаста Сикорскийді олбасшылыындаы скери блімше поляк астанасыны солтстігінде лкен тойтарыс беріп, бл Пилсудскийге лкен жеіс соысын беруге ммкіндік берді. Осы Варшава шін болан шайаста Сикорский Польшаны е жоары скери орденімен марапатталады - « Virtuti Militari ». 1921 жылы суірде В.Сикорский Поляк армиясыны Бас олбасшысы жне Бас Штабты басарып, Ю.Пилсудскийді орнын алмастырады.

1922 ж. 16 желтосанда елді президенті Габриэл Нарутович лтірілгеннен кейін Сеймні траасы Мацей Ратай Поляк армиясыны Басолбасшысы В.Сикорскийге Министрлер Кеесіні Траасы орнын сынады, бір уаытта Сырты істер министрлігін де басарды. В. Сикорскийді кіметі ішкі тратылыты алпына келтіріп, Батыс елдеріні Польшаны шыыс шекараларын мойындауына ол жеткізеді.

1923 – 1924 жылдары В. Сикорский жаяу скерді бас инспекторы, 1924 – 1925 жж. – В. Грабскийді кіметінде скери министр, 1925 ж. Львовтаы польяк скеріні 6 – шы блімшесін басарды.

1926 ж. Мамыр ткерісі кезінде Сикорский Львовтаы скери блімшені басарды, біра кіметке ешандай кмек крсеткен жо, дегенмен Ю.Пилсудскийді басшылыындаы блікшілерді міндетін айтарлытай жеілдете тсті.

1939 ж. 1 ыркйекте Германия польшаа соыс ашан кезде В. Сикорский елді маршалы Эдварда Рыдз – Смиглыдан майдана жіберуді тінеді, біра жауап алан жо. айтадан Францияа барып, ол жерде 28 ыркйектен бастап эмиграциядаы поляк армиясын жасатайды. 1939 жылы 30 ыркйекте В.Сикорский эмиграциядаы поляк кіметіні премьер – министрі болады (бл орынды 1943 жылы зі аза болана дейін басарды). 1939 жылы 7 арашада Поляк Республикасыны Президентіні Жарлыы бойынша В.Сикорский ораныс кштеріні Бас инспекторы (Басолбасшы) болып таайындалады. Оны Францияда ран армиясы 84 мы адамды рап, немістер Францияа соыс ашан кезде француз, аылшын скелерімен бірге белсенді соыс имылын жргізеді. Дегенмен Франция тізе бккеннен кейін поляк блімшелері Англияа арай бет алып, 1940 ж. 5 ыркйекте лыбританияны ораныс кштеріні рамына кіреді.

Немістер КСРО – а соыс ашаннан кейін, 1941 ж. 30 шілдеде В.Сикорский Англиядаы кеестік елші И.М.Майскимен Кеес кіметімен дипломатиялы байланысты айта орнату жне елді Шыысында поляк армиясын ру туралы келіссз жргізеді. 1941 – 1942 жж. Ол Ресейді Бузулык ауданында жасаталан генерал Андерсті поляк армиясын жасатау операцияларына атысады.

Генерал В.Сикорский ызы Софьямен бірге 1943 ж. 4 шілдеде Гибралтара жаын мада уе апатынан айтыс болады.

1941 жылы 22 маусымда фашистік германия Кеес Одаына шабуыл жасады. Германия Кеес Одаына шабуылын бастаан кні – а У. Черчилль радиодан сйлеген сзінде: " Нацистік тртіпте ашкздік пен нсілдік стемдікке мтылудан баса ешандай да салттары мен аидалары жо. зіні аталдыы мен ызалы басыншылыы жнінен ол адамзат бзытыыны барлы трлерінен асып тсті. Соы 25 жылда ешкім коммунизімні менен асан арсыласы болан жо. Мен зімні ол туралы айтан бірде – бір сзімнен бас тартпаймын.

Біз Ресейге жне орыс халына олымыздан келген барлы кмегімізді береміз... Ресейге тнген ауіп – бізге жне рама Штаттара тнген ауіп, сол сияты, зіні ошаы мен йін орап жатан рбір орысты ісі... ткен шатаы айшылытар мен алауыздытара арамастан Англия осы соыста Кеес Одаына олдайтынын млімдеді [18.110-111бб].

1941 жылы 23 маусымда Польшаны Эмиграциядаы кіметіні басшысы Владислав Сикорский радиодан сйлеген сзінде гитлерлік Германияа арсы Кеес Одаымен бірігіп кресу ммкіндігін млімдеді. 24 маусымда АШ президенті Ф. Рузвельтте Кеес Одаына олдау білдірген млімдеме жасады. Кеес Одаы да здеріне одатастар іздей бастады. 1941 жылы 12 шілде де бір – біріне кмектесу туралы кеес – аылшын келісіміне ол ойылды.

Поляк – Кеес атынастары айрыша крделі болатын, йткені Польша – Кеес Одаынан аса ауыр 1939 жылды оиалары тр еді. Соан арамастан Поляк кіметі Кеес Одаы басшыларымен келіссздер жргізуге келісті [2.84б].

1941 жылы 3 – желтосанда В. Сикорски мен И. В. Сталинні кездесуі болды. Кездесуге поляк жаынан генерал В. Андерс пен елші С. Кот, кеес жаынан КСРО Сырты істер халы комиссары В. М. Молотов атысты. Сикорски кешірім жариялананына арамастан скерге аса ажетті бірталай поляк азаматтары амаудан лі босатылмай жатанын айтты. Сталин ондай жадайды болуы ммкін еместігін, йткені кешірім барлы поляктарды амтыанын ескертті. Поляк кіметіні басшысы амаудан лі шыкпаан 4000 офицерді тізімі бар екенін, поляк млім