Жылы Поляк скерлері КСРО жерінен Ирана аттанар алдындаы крінісі.

Премьер – министр У. Черчиль поляк скерлерін оса йелдер мен балаларды кшірілуіне арсы болмауын тініп, хат жазды. "Сізді рсатынызды арасында ш поляк дивизиясы Палестинадаы отандастарына осылып, аруланып, Европадаы соыс имылдарына атысуа скери жаттыулар ткізуде. ... Сонымен атар, сізді сынысыызбен жауынгерлік паекті арасында мір сріп жатан йелдер мен балаларды кбі поляк йелдерімен бірге кшіріледі" - деп жазылды[99].

Поляк скерлерін КСРО жерінен Ирана кшіру 1942 жылды ыркйек айында аяталды. Ирана жалпы саны 104902 адам, соны ішінде 66527 поляк офицерлері мен жауынгерлері, 38375 адам поляк азаматтары [100]. Польша басшылары Кеес жерінен Поляк скерлерін жылдам алып кетуіне,негізінен екі нрсе себеп болды. Біріншісі - " Кеес кіметі поляк скерлерін майданны е иын, рі ауыр жерлеріне шайаса салып, ырып жібере ме деп ойлады. Поляк скерлерін азастан жерінде йымдастыру " те иын жадайда жргізіледі, кеес басшылары аса лкен жауапкершілікпен араан жо. Дайын болмаан поляк скерлерін майдана жіберу, бірде – бір о атпай ліп кетуге ммкін" - деді генерал Андерс. Оны басты масаты - Сталинні уысынан поляк скерін тезірек алып кету болды. В. Сикорский мен В. Андерсті басты масаты – КСРО жеріндегі поляктарды скер атарына шаыру жне трмелер мен лагерьлерде, арнайы оныстарда аштытан, аурудан, азаптан ліп кетуі ммкін йелдер мен балаларды Иран арылы алып кету бірде – бір дрыс саясат боланын кейін мірді зі длелдеді. Біра кеес кіметіні поляк скерлерін руа, азы – тлікпен амтамасыз етуін баалай білуіміз керек. Екіншісі – Андерс басаран Поляк скерін Кеес Одаы жерінен Ирана алып кетуді бір себебі, лыбритания таяу Шыыстаы мнайлы иеліктерін орауды кшейтуге байланысты. 1941 жылды тамыз айында У.Черчиль мен В.Сикорский кездесіп, гіме барысында, кеес жерінде жасаталан поляк скерлерін аылшындармен байланыстыруа келісті. Бл КСРО кімет басшысы И. Сталинні кілінен шыа ойан жо. Дегенмен екі ел арасындаы келісім шарта айтарлытай кері серін келтірмейтініне сендік. Себебі, антигитлерлік одаты берік болуына мдделі болды. У. Черчиль кеес – аылшын атынастарына да салынын тигізуі ммкін деген ойда болды.

И.В. Сталинні екінші дниежзілік соыс жылдарындаы антигитлерлік ода келісіміне мыты болып, польша – кеес келісімдері арылы, КСРО жерінде Поляк армиясын, андайда иындытара арамастан жасатап, кп поляктарды тадырына кмектесті. И.В. Сталин аса айлакерлігі, аылдылыы, крегендігі жне з масаттарына жету жолындаы табандылыы, екінші дниежзілік соыста фашисттік Германияны таландап, ірі жеіске жеткізді. Сонымен атар, Сталин 1941 жылы 30 шілдедегі кеес – поляк келісім шартты талаптарына сай міндеттерін орындады. Кеес – поляк атынастарындаы оиалара арамастан ел арасындаы дипломатиялы ( елшілік ) байланыстар жаласты.

Андерс скерлері Ирана кшірілгеннен кейін, азастанны облысты скери комитеттері алан поляктарды скерге шаыруды жне еріктілерді абылдауды тотатан жо. 1943 жылы 6-мамырда Мемлекеттік ораныс Комитетіні Татеуш Костюшко атындаы 1 – поляк жаяу скер дивизиясын ру туралы бйрыы № 294 шыты. Бл дивизия жауынгерлері Польшаны азат етуге атысып, соысты Берлинде аятады [ 101 ].

1942 жылы 2 – мамырда Кеес Одаы жеріндегі Поляк скері штабыны бастыын генерал-майор З. Шишко – Бокуш, Панфилова, Польша эмиграция кіметіні басшысы генерал Сикорский, КСРО мен Польшаны Иранда орналасан арулы кштеріні Бас олбасшысы етіп генерал-лейтенант Андерсті таайындаланын жазды. Сонымен атар Ливия мен Полестинадагы Поляк моторлы корпусына баылау жасау міндеті жктелгенін айтты.

Андерсті бйрыымен "КСРО жерінде поляк скерлерін толытыру жмысын тотатпауын тінген" - деп жазды Шишко-Бокуш.

Генерал Андерс поляк армиясын ораныс кштеріні Бас олбасшысы болып таайындаланнан кейін Ирандаы Миихед аласында поляк скері шін скери база салу ісін жзеге асыруа кірісті. Бл скери базада Англиядан келетін жкті (ару – жара, скери киім – кешек) тсіріп алуа ажетті жабдытауды дайындауа кірісті. Миихед аласы е ыайлы жер болды. Себебі Тегеран темір жол жне тас жолдарды тоысында. Захединнан Индиядагы скери жабдытар оймасымен байланыс жасауа ммкіндік береді.

"скери базадан арнайы адамдармен атар 58 офицер, 763 унтер офицер жне механиктер, ару ісі шеберлері, клік жргізушілерде жмыс істеуде. Генерал Андерс Миихед аласындаы Поляк скерлері базасында жмыс істеу шін Англиядан келетін мамандара арнайы рсат кжат (виза) беруіізді сраймын. Оларды аты-жні тіркелген кжат Миихед аласына келгеннен кейін сізге арнайы тапсырылады. азірше бізді орталыымыз Ашхабатта болма" - деп генерал-майор А.П. Панфилова жазан хатында.[ 102 ]

Поляк скерін Ирана кшіруде генерал Андерсті ызметіндегі жептуір крделі мселе - КСРО жерінде алып ойан отбасылары мен скерде жо поляк азаматтарын оса Ирана кшіру болды. Бл мселе лыбритания премьер-министрі У. Черчильді араласуымен шешілді. 1942 жылы 26 маусымда Янги-Юльге Г.С. Жуковтан хат келді. Онда:" Поляк скерлерін Орта Азиядан Таяу Шыыса кшіруіне арсы емес, Ирана кшірілетін поляк скерлеріні саны 70 мынан аспауы керек. Кшіру жмыстары 1942 жылды 5 – 25 тамызы аралыында жргізілсін. КСРО жаы арнайы кмек бліп, Красноводскіге жеткізіледі, одан рі Британды жолмен Ирана жеткізілуі керек."

Премьер-министр У. Черчиль поляк скерлерін оса йелдер мен балаларды кшірілуіне арсы болмауын тініп, хат жазды. "Сізді рсатынызды арасында ш поляк дивизиясы Палестинадаы отандастарына осылып, аруланып, Европадаы соыс имылдарына атысуа скери жаттыулар ткізуде. ... Сонымен атар, сізді сынысыызбен жауынгерлік паекті арасында мір сріп жатан йелдер мен балаларды кбі поляк йелдерімен бірге кшіріледі" - деп жазылды [103].

Поляк скерлерін КСРО жерінен Ирана кшіру 1942 жылды ыркйек айында аяталды. Ирана жалпы саны 104902 адам, соны ішінде 66527 поляк офицерлері мен жауынгерлері, 38375 адам поляк азаматтары [104]. Польша басшылары Кеес жерінен Поляк скерлерін жылдам алып кетуіне, негізінен екі нрсе себеп болды. Біріншісі - " Кеес кіметі поляк скерлерін майданны е иын, рі ауыр жерлеріне шайаса салып, ырып жібере ме деп ойлады. Поляк скерлерін азастан жерінде йымдастыру" те иын жадайда жргізіледі, кеес басшылары аса лкен жауапкершілікпен араан жо. Дайын болмаан поляк скерлерін майдана жіберу, бірде – бір о атпай ліп кетуге ммкін " – деді генерал Андерс. Оны басты масаты – Сталинні уысынан поляк скерін тезірек алып кету болды. В.Сикорский мен В.Андерсті басты масаты – КСРО жеріндегі поляктарды скер атарына шаыру жне трмелер мен лагерьлерде, арнайы оныстарда аштытан, аурудан, азаптан ліп кетуі ммкін йелдер мен балаларды Иран арылы алып кету бірде-бір дрыс саясат боланын кейін мірді зі длелдеді. Біра кеес кіметіні поляк скерлерін руа, азы-тлікпен амтамасыз етуін баалай білуіміз керек. Екіншісі – Андерс басаран Поляк скерін Кеес Одаы жерінен Ирана алып кетуді бір себебі, лыбритания таяу Шыыстаы мнайлы иеліктерін орауды кшейтуге байланысты. 1941 жылды тамыз айында У.Черчиль мен В.Сикорский кездесіп, гіме барысында, кеес жерінде жасаталан поляк скерлерін аылшындармен байланыстыруа келісті. Бл КСРО кімет басшысы И.Сталинні кілінен шыа ойан жо. Дегенмен екі ел арасындаы келісім шарта айтарлытай кері серін келтірмейтініне сендік. Себебі, антигитлерлік одаты берік болуына мдделі болды. У. Черчиль кеес – аылшын атынастарына да салынын тигізуі ммкін деген ойда болды.

И. Сталинні екінші дниежзілік соыс жылдарындаы антигитлерлік ода келісіміне мыты болып, польша-кеес келісімдері арылы,КСРО жерінде Поляк армиясын, андайда иындытара арамастан жасатап, кп поляктарды тадырына кмектесті. И.В. Сталин аса айлакерлігі, аылдылыы, крегендігі жне з масаттарына жету жолындаы табандылыы, екінші дниежзілік соыста фашисттік Германияны таландап, ірі жеіске жеткізді. Сонымен атар, Сталин 1941 жылы 30 шілдедегі кеес – поляк келісім шартты талаптарына сай міндеттерін орындады. Кеес-поляк атынастарындаы оиалара арамастан ел арасындаы дипломатиялы ( елшілік ) байланыстар жаласты.

Андерс скерлері Ирана кшірілгеннен кейін, азастанны облысты скери комитеттері алан поляктарды скерге шаыруды жне еріктілерді абылдауды тотатан жо. 1943 жылы 6-мамырда Мемлекеттік ораныс Комитетіні Татеуш Костюшко атындаы 1 – поляк жаяу скер дивизиясын ру туралы бйрыы №294 шыты. Бл дивизия жауынгерлері Польшаны азат етуге атысып, соысты Берлинде аятады [ 105 ].

Андерсті скері Шыыстаы поляк скерлерімен бірігіп, уелі " Шыыстаы Поляк скері " кейіннен 2 – Поляк Корпус деп аталды. Олар Иракты Солтстік жне орталы айматарына орналастырылды. Генерал В.Андерс басаран 2 – поляк корпусында 2 жаяу скер дивизиясы, бронетанк дивизиясы, атыштар дивизиясы, 3 артиллерия полктары. 1943 жылы 53 мы адамы бар , толыымен маторландырылан корпус болды. 1943 жылы тамыз айында корпус Палестинада жаттыулар ткізді. Дайындытан кейін Поляк Корпус скерлері Италияа аттандырылып шайастара атысты [ 106 ].

1944 жылы атар айында одатас скерлерімен поляктар Рим аласыны маындаы биіктігі Монте-Кассиноны алу ші шайаса атысты. Бл бекіністі алу шін польша жауынгерлері айтарлытай ерлікпен соыс имылдарын жргізді. Бл шайас мамыр айыны 2 кні болды.

Польша жауынгерлері......... алып, шабуылды тотатты. Неміс жне Италия

скерлеріні оранысы мыты болып, одатастар скерлерін Римге жібермеді. Монте – Кассино биіктігі шін бірнеше кнге созылып, одатастар скерлері 46 мы адамнан айырылса, 923 Андерс скерлері аза тапты. Бл шайас туралы журналистер мен жазушылар кптеген здеріні ебектерін арнап, жастар кні бгінге дейін айтып жр. Монте – Кассино шайасына арналан ленен зінді беріп отырмыз.

Орысшасы: Красные маки на Монте – Кассино

Вместе рослы пили полыкую кровь

Шеи солдаты по маком и гибли

Но смерти сильнее был гнев

Проходят годы, проидет и столетие

Останется след тех дней

И только маки но Монте – Кассино

Красные будут, обо на польской выросликрови.[107]