Жылы 5 наурыз айындаы рейхстаг сайлауы

 

Гитлер 1933 жылы желтосан айыны 12-і кнi «Партия мен мемлекеттi бiрлiгi» деген ттенше декрет шыарды. Мемлекеттiк билiктi тек ана НСДАП ана мойындады. Елде ксем (фюрер) идеясы ке етек алды. Мемлекеттiк-кiмшiлiк басару аппараттары фюрер алдында ант берiп ызмет атаруа мiндеттi болды. Жергiлiктi парламент-ландтаг, жоары палата Рейхсрат таратылды. 1934 жылы тамызды 2-і кнi арт генерал, президент Гинденбург лдi. Осы кннен бастап Гитлер елдi фюрері (ксемi) жне рейхканцлерi болып мiрлiкке таайындалды.

Германияда фашистiк тоталитарлы диктатура орнауы Мемлекеттiк-монополиялы капитализм (ММК). Германия экономикасыны даму ерекшелiгi. Гитлер кiметiнi экономикалы саясатыны негiзгi мнi мемлекеттiк-монополиялы капитализм трысында болды. 30-жылдардаы дадарыс кезiнде кптеген капиталистiк елдер экономикалы-леуметтiк дамуды мемлекет арылы реттеу процесін iс жзiне асыра бастаан болатын. Буржуазиялы реформа капитализмдi, жеке меншiктi сатап алуды бiрден-бiр жолы болды. лемдiк капитализм КСРО елiндегi социализм оамын жою масатын iс жзiне асыра бастады. АШ-ты президентi Ф.Рузвельттi «жаа баыт» саясаты мемлекеттiк реттеудi дрыс жол екенiн крсете алды.

Германия экономикасын мемлекеттiк реттеу, тез арада дадарыстан шыып, елдi экономикасын милитаризациялау (соыса дайындау), сйтiп кек алуды тездету саясаты жргізілді. Бл шараларды iске асыру шiн Гитлер елдегi экономиканы бiр орталыа баындырып, бiрнеше ттенше реформа жргiздi. 1933 жылы шiлде айында картель ру туралы за шыарды. Бл за бойынша экономиканы басару масатында «Немiс шаруашылы Бас кеесі» мемлекеттiк басару мекемесi рылып, оан «шаруашылы жне нерксiп орындарын бiрiктiретiн» мекемелер баындырылды. Мемлекеттiк шаруашылы кеесiн басаруа iрi монополия иелерi мен финанс басшылары кiрдi. Империялы шаруашылы мекемесi 7 топтан трды: ндiрiс, энергия, сауда, олнер, банк жне амсыздандыру. рбiр топты жергiлiктi жерлерде мекемелерi рылды. 1934 жылы ыркйек айындаы ттенше за бойынша сырты жне iшкi сауда, валютаа мемлекеттiк баылау ойылды.

Ауыл шаруашылыын айта ру шiн «Империялы леуметтiк азы-тлiк» мекемесiн рылды. Бл ауыл шаруашылы мемлекеттiк мекеменi басты масаты халыты азы-тлiкпен амтамасыз ету болды. Ауыл шаруашылы жерiнi млшерi шаруалара 7,5 га-дан 125 га-а дейін блiнiп берiлетiн болды. Мрагерлiк жердi 21%, ауыл шаруашылы нiмдерiн деу саласына жердi 38% берiлдi. Бл шаралар шаруалар арасында леуметтiк топты ныайту шiн жргiзiлдi.

Мемлекеттiк реттеу леуметтiк салада жзеге асырыла бастады. Халыты ебек аысы, зейнетаы, ксiпкерлiктердi олдау шаралары жргiзiлдi. Экономиканы реттеу шiн 4 жылды жоспар абылданды. Гитлер экономиканы басаруды Г.Герингке тапсырды. Германия экономикасыны ауыр нерксiбi мен соыс нерксiбiн дамытуа ерекше кiл блiндi. Сйтiп, Германия экономикасы милитаризациялана бастады. Ауыр нерксiп 1935 жылы 50% артты, соыс шыыны (1935-1939 жж.) жалпылтты бюджеттi 58% те болды.1935 жылдан бастап жалпыа бiрдей скери мiндет енгiзілдi.

Мемлекет iрi монополия иелерiне несие, субсидия (мемлекеттiк тiкелей акция кмегi) кмегiн бердi. «И.Г.Фарбениндустри» мемлекеттiк кредит арылы ндiрiске ажеттi технологияны жаартып, химия ылымыны жаалытарын ндiрiске тез осып отырды. Субсидия арылы химия ндiрiсiне ажетті ндiрiс орындарын салды. Мемлекеттiк кмектi нтижесiнде 1932-1938 жылдарда «И.Г.Фарбениндустри» концернінi таза табысы 4 есе стi. Крупп болса, соыс ндiрiсiн жедел дамытуды нтижесiнде зiнi жылды кiрiсi 380 млн. маркаа жеткізді. Мемлекет, сонымен атар ндiрiс пен капиталды шоырлануына кп кмек крсеттi. 1932-1938 жылдарда ндiрiстi блiгi 6 iрi банк пен 70 iрi акционерлiк оамдас-

тыты меншiгiнде болды. Гитлер кiметi мемлекеттiк-монополия саясатыны барысында Германияда жмыссыздыты жойды. Мндай жетiстiк баса капиталистiк елдерде болан емес.

Мемлекеттiк-монополиялы реттеу Германияны экономика жне леуметтiк салаларын тгелдей амтыды. Елдi барлы билiк саласында iрi аржы-ндiрiс олигархиясы отырды. Экономикалы, леуметтiк жне кiмшiлiк-басаруды айта ру нтижесiнде тоталитарлы диктатура билiк жргiзiп, Германия жаа соыса бар кшiн салып, кек алу шiн халыты жмылдырды.

Германияны сырты саясаты.Гитлерлiк Германия кiметiнi сырты саясатыны негiзгi масаты агрессиялы милитаристiк баыт болды. Бл масата жету шiн ВерсальВашингтон жйесiн лсiретiп, жою ажет еді. Капиталистiк елдер АШ, Франция жне лыбританияларды профашистiк топтарыны олдауымен Шыыс Еуропа елдерiн жаулау саясатын алыптастырды. Олар орта асыр заманындаы Пруссия корольдерiнi жргiзген «Дранг нах Остен» саясатын жаластырды.

Капиталистік елдер соыс ндiрiсiнi рылымын згерте отырып, соыс-теiз кемелерiн кбейту, соыс самолеттерiн кптеп шыаруды ола алды. Сйтiп, лыбритания жне Франция елдерiмен бсекеге тстi. 1936 жылы Локарно конференциясыны шешiмiн бзып Рейн аумаына з скерлерiн енгiзу арылы батыс шекарасын ныайта тстi. Шыыс саясатыны бiрiншi кезеiне Австрия мемлекетiн осып алу шiн аншлюс саясатын дайындады. 1936-1937 жылдарда Германияны агрессиялы саясатын олдап, Берлин–Рим–Токио белдiгi рылды.

Ол КСРО, Франция жне Чехословакияны коллективтiк ауiпсiздiк саясатына арсы трды. Германияны агрессиялы саясатын олдаан АШ, Франция жне лыбритания «бейтарапты» саясат жргiздi. Бл болып жатан жадайды бiлiп трып, кз жмуымен пара-пар болды. Германия мен Италия здерiн Еуропада еркiн сезiндi.

1938 жылы 29-30 ыркйекте Мюнхен аласында болан конференцияда империалистiк елдердi келiсiм беруiмен Чехословакияны Судет облысын Германия зіне осып алды. Ал 1939 жылы 15 наурызда Чехословакияны толы жаулап алды. 1939 жылы Клайпед портын иеленiп, Балты теiз жаалауындаы елдерге ауiп тнгiздi.

Германия империализмi Еуропадаы е iрi скери-ндiрiстiк державаа айналды. Алты жылды iшiнде нерксiп нiмдерiн шыарудан Германия Еуропада бiрiншi орына, ал дниежзiнде АШ-тан кейiнгi екiншi орына шыты. Дниежзiлiк нерксiп ндiрудегi лес салмаы 1932 жылы 8,2%, 1939 жылы 13,3% жеттi. Шойын мен болат ндiруден Франция мен лыбританияны осандаы дегейде болды. Аллюминий ндiруден лемде бiрiншi орына шыты.

1935-1939 жылдарда Германияда 5,5 млн адам скери дайындытан тiп, скерiнi саны 2,5 млн адама жеттi. 1939 жылы 23 тамызда Герман-Кеес елдерiнi арасында соыспау туралы келiсiмге ол ойылды. Бл пакті тарихта Молотов-Риббентроп пактiсi деп аталды. Аталмыш келiсiм туралы екiншi дниежзiлiк соыс арсаындаы халыаралы атынас тарихында ке тсiндiрiледi. 1939 жылы «Италия мен Германия арасында досты» пактiсiне ол ойылды. Бл келiсiм арылы екi ел арасында скери ода рылды. Кейiннен белгiлі боландай, бл пактiге Жапония осылып, штiк скери ода рылды. Iрi капиталистiк елдердi олдау саясаты Германияны шыыса соыс ашуа айдап салып отырды. Империалистiк елдердi бл саясаты з нтижесiн бергенiмен, кейiннен здерiне атты соы болып тидi. 1939 жылы ыркйек айыны 1 кнi таы саат 4¹⁵-те Германия 1,6 млн. адамнан тратын скерiмен, 62 дивизия; оны iшiнде 2,8 танк, 6 мы миномет пен артиллерия жне 2 мы самолетпен Польшаа соыс бастады. Екiншi дниежзiлiк соыс ХХ асырдаы е жойын соыс болды.

Франция