III-тарау. ОРТАЛЫ ЖНЕ ОТСТІК-ШЫЫС 3 страница

лтты либерал кiметi елде ішінара саяси айта рулар жргiздi. 1923 жылы наурызда жаа конституция абылданды. Румыния бiрттас мемлекет болып жарияланды. Барлы азаматтар за алдында бiрдей ыа ие болды. Елде еркiндiк жариялананымен, коммунистiк партия жне баса демократиялы кштерге арсы террор мен реакция кшейдi. Румыния коммунистiк партиясы 1921 жылы 8 мамырда рылан болатын. кiмет профашистiк йымдарды олдап, оларды жмысшы табына арсы ойып отырды. Капитализмнi уаытша тратануы жылдарында ебекшi халы з трмыс жадайын жасарту шiн кресін жаластыра берді. 1922–1924 жылдарда Лупен, Ароде, Бухарест, Тимишоар, Браиле алаларында iрi жмысшы озалыстары болды. 1924 жылы Бессарабияны Татарбунар ауданында шаруалар озалысы ке етек алып, кейбiр жерлерде кеес кiметiн орнатып, Молдава Кеес Республикасын рды. Ктерiлiсшiлердi басу шiн скер жiберiп, ктерiлiсті басып, Кеес республикасын латты. 3 мы ктерiлiсшi лтiрiлiп, Татарбунар ауданы таландалды.

Румынияда саяси билiк шiн крес кшейiп, лтты партия мен Царанистiк (шаруалар) партиялары арасында кiмет шiн баталасты ке етек алды. Бiра, 1926 жылы екi партия бiрiгiп лтты-Царанистiк партия болып аталды. 1928 жылы парламенттiк сайлауда лтты-царанистік партия 77,9% дауыс алып, лтты партия басшысы болан Ю.Маиу премьер-министр болып таайындалды. Жаа кiмет жргізген реформалар нтижесінде кулактарды жадайы жасарды, жаа жерлер сатып алынып, жерсiз алан шаруаларды кбi жмыс iздеп алалара кетуге мжбр болды. Аз лттар румындарды езгісіне тсіп, лтты атыыстар кшейе тсті. «Ашы есiк» саясаты лтты ндiрiске француз, аылшын жне американ капиталыны кптеп келуiне жол ашты.

1922–1924 жылдарда Румынияны лтты-царанист кiметi сырты саясатта «Кiшi Антанта» йымына ара сйеді, сол арылы Францияны беделi стi. Италия зiнi ыпалын ныайту шiн, Румыниямен келiссздер жргiзе бастайды. 1926 жылы мамыр айында Румыния мен Италия арасында «досты жне ынтыматасты» келiсiмiне ол ойылды. Бл келiсiм «Кiшi Антанта» йымыны лсiреуiне жол ашты. Франция болса з жаынан «Кiшi Антанта» йымын ныайту шiн 1926 жылы маусымда Румыниямен келiсiмге келiп, Бессарабия мселесiн Румыния пайдасына алдыруды олдайды. Бл келiсiмге Кеес кiметi з арсылыын бiлдiредi. Екiншi дниежзiлiк соыса дейiн орталы Еуропада Кеес елiмен елшiлiк атынас орнатпаан жалыз Румыния болды.

Экономикалы дадарыс жылдарындаы Румыния (1929–1933 жж.). 1927–1928 жылдарда Румынияда дадарыс басталды. Кмiр, металлургия, тоыма нерксiп орындарында нiм шыару ысарды. Жмыссызды тез стi. 1929 жылы экономикалы дадарыс ке етек алды. нерксiптi кптеген салалары тотатылды. Егiс клемi 30–40% ысарды. Азытлiк жетiспедi. Темiржолдан тскен табыс 30% кемiдi.

1928–1931 жылдарда аржы саласындаы дадарыса байланысты iрi банк жйелерi банкроттыа шырады. Румыниядаы «Мараморан Бланк жне К» з жмысыын тотатты. 1928 жылы кiмет басына келген лтты-царанисттік партия елдi дадарыстан шыару шiн шет елдi аржы кмегiне сйенді. Бл шара Румынияны шет елге туелдiлiгiн кшейте тстi. Дадарыс жылдарында ебекшi халыты трмыс жадайы нашарлай тстi. Елде халыты кiметке арсы кресi кн санап кбейе тстi. 1927 жылы ереуiлге – 60 мы адам шыса, 1930 жылы – 120 мы адама жеттi. 1929 жылы Лупен кмiршiлерiнi ктерiлiсi ке етек алды. Жмысшылар 8 саатты жмыс кнiн, жалаыны сiрудi срады. кiмет кмiршiлердi ереуiлiн арумен басты. 1930 жылдары Бухарест, Буковина, Тимишоар, Галац, Клуже, Констанце алаларында ереуiлдер жаласты.

Экономикалы дадарыс жылдарында кiметтке сенiмсiздiк кшейiп, бiрнеше рет ауысты. лтты-царанистік кiмет дадарыстан шыу шiн 1930 жылы елден уылан Фердинанд корольдi баласы Карлды шаырып, таа отырызды. 1930 жылы маусымда Карл II таа отырды. Ол елдегі монархияшыл реакциялы саяси кштердi олдауына сйендi. лттыцаранистiк кiметтi басшысы Маниу брыныша американ, француз жне аылшын заемдарына сйене отырып, дадарыстан шыуа талпынды. Шет елдердi арызына белшеден батан Румыния экономикасы олара брыныдан да туелдi бола бердi. 1932 жылы Маиу кiметi лттар лигасынан кмек срады. Бл шараларды барлыы экономикалы дадарыс жылдарындаы ебекшi халыты трмыс жадайын жасарта алмады. Экономикалы дадарыс жаласа бердi.

Экономикалы-саяси дадарыс леуметтiк айшылыты кшейттi. Румынияда Карл II билiгi реакция мен фашистiк кштерге сйенгендіктен, буржуазиялы-помещиктiк топтар кшейе тстi. 1934 жылы Румыния экономикалы дадарыстан шыа бастады. лтты монополия мемлекеттi олдауымен ндiрiстi дамыта бастады. 1934 жылы нерксiп орындарында нiм шыару 1,5 есе стi. Мнай ндiру 4,8 млн т – 7,3 млн т жеттi. Болат ндiру мен химия ндiрiсi жедел дамып отырды. Ауыл шаруашылыында аграрлы реформа толы аяталмады.

2,5 млн шаруа жерсiз алды.

1934–1937 жылдарда лтты-либерал партиясыны басшысы Г.Татареску кiмет басына келді. Жаа либералды кiмет фашистiк Германиямен жаындаса бастады. 1935 жылы наурыз айында Румын – Герман келiсiм болды. 1934 жылы маусымда Румыния КСРО елiмен елшiлiк атынас орнатты. Мндай саясатты жргiзуде Румын сырты iстер министрi Н.Титулескудi жеке басыны рлi кштi болды.

1937 жылы желтосанда Румынияда парламент сайлауы ттi.

Сайлау мажоритарлы жйе негiзiнде жргiзiлдi. лттылибералды партия 40% дауыс жинап, парламентте кп орын ала алмады. Бл елде диктатураны орнауына жол ашты. Сайлаудан кейiн 1938 жылы апан айында Карл II жаа кiмет рды. кiметтi рамына бiрде-бiр саяси партиялар кiрмедi. кiмет тiкелей монарха баындырылды. Карл II елде жеке билiктi з олына алды. Ол Конституцияа згерiстер енгiздi. Парламенттi шешiмiнсiз-а задара ол оя алды. Елде фашистiк йымдар з жмыстарын айта жоспарлап, жаа фашистiк партия рылды. Ол «лтты ркендеу майданы» деп аталды. Сырты саясатта Германияны олдап, екi ел арасында экономикалы-сауда келiсiмiне ол ойылды. 1939 жылы наурыз айындаы келiсiм нтижесінде Румыния экономикасы Германияны шикiзат кзiне айналды.

Румын – КСРО арым-атынасы. Екiншi дниежзiлiк соысты бiрiншiкезеiнде екi ел арасында Бессарабия мселесi шешiмiн таппады. Румын кiметi КСРО-ны бейбiт жолмен шешу жнiндегi сынысын абылдамады. 1940 жылы 26 маусымдаы КСРО-ны соы сынысына, румын жаы 27 маусымда «бессарабия мселесi» бейбiт жолмен шешуге келiсiм беретiнiн хабарлады. 28 маусым кнi Кеес армиясыны отстiктегi скерлерi армия генералы Г.К.Жуковты бйрыымен Днестр зенiнен тiп, Бессарабия мен Солтстiк Буковина жерiне кiрдi. Румын жаы арсылы крсетпедi, оны себебi Германия Румын кiметiн алдын ала кндiрген болатын. КСРО зiнi батыстаы шекарасын 200 шаырыма кеейттi. Бан 1939 жылы тамыздаы кеес – герман пактiсiндегi жасырын келiсiмнi тiкелей атысы боланы кейiннен белгiлi болып отыр. Бессарабия мен Солтстiк Буковинаны айтарылан жер клемi 5 мы кв. км, халыны саны 4 млн адам. Азат етiлген аудандарда кеес кiметi орнады.

1940 жылы 2 тамызда КСРО Жоары Советiнi жетiншi сессиясы Молдава Совет Республикасыны рыландыын жариялады. Украин ССР-ыны рамына Солтстiк Буковина, Хотин, Аккерман жне Измаил уездерi Бассарабиямен оса кiрдi. Бл жерлерде украиндар кп тран болатын. «Бессарабия мселесi» шешiмiн тапанымен, Румыния КСРО-а арсы саясатын жаластырып, Германияны одатасына айналды. 1940 жылы араша айында Герман – Румын келiсссздерi жргiзiлiп, 22 арашада Румыния штiк одаа кiрдi. Фашистiк Германия скерлерi Румынияа кiргiзiлiп, жаа соыса бiрiгiп дайындала бастады.

Болгария

Болгарияны экономикалы жне саяси дамуы.Бiрiншi дниежзiлiк соыста Болгарияштiк ода мемлекеттері жаында соысты. Болгария з одатастары сияты бл соыстан жеiлiп шыты. Соыс елдi экономикасын кйзелiске келдi. Болгария соыс жылдарында Германияны азы-тлiкпен амтамасыз етіп отырды. Соысты ауыртпалыы халыты мойнына тстi. нерксiптi 70%-ы тотатылды. Ауыл шаруашылыы кйзелiске шырап, егiс клемi 25–30% ысарды. Елде ымбатшылы болып, азы-тлiк жетiспедi. 1915–1918 жж. нанны баасы 4 есе, ет – 5 есе, ант – 3 есеге ымбаттады. Солдаттара ару-жара, азы-тлiк жетiспедi. Соыстан ажыан солдаттар йлерiне айтуды талап етiп, соыс майдандарында кіметке арсы озалыс ке етек ала бастады. 1918 жылы 26 ыркйекте Владай селосындаы болгар солдаттары ктерiлiске шыып, София аласына бет алды. 29 ыркйекте Владай ктерiлiсi жеiлiс тапты. 30 ыркйекте Болгария соыстан шыты. 3 азан кнi Болгария патшасы Фердинад татан тсiп, елдi билiгiн баласы Бориске бердi.

1918 жылы 17 азанда Болгарияда са буржуазиялы кiмет рылды. кiметтi рамына социалистер мен БЗНС (Болгарияны жер, халы одаы) партиясы кiрдi. Елде саяси дадарыс шиеленiсiп, революциялы ахуал кшейдi. Жаа кiмет кейбiр жеiлдiктер жасауа мжбр болды. Бiрiншiден, елде кешiрiм (амнистия) жариялады, екiншiден, 8 саатты жмыс кнiн енгiздi. Бiра бл шаралар елдегi саяси дадарысты жоя алан жо. 1919 жылы наурыз айында Болгар социал-демократиялы (тесняктар) партиясыны ХХII съезi болды, бл съезд партияны атын згертiп, Болгар Коммунистiк партиясы деп атады. Оан БКП басшылары Васил Коларов, Георгии Димировтар сайланды. 1919 жылы жаз айларында революция-лы озалыстар ке етек алды. БКП басшылы жасап, халыты арасында беделi стi. 1919 жылы тамыз айында халы жиналысына (парламент) сайлау ттi. Сайлауда БЗНС са буржуазия партиясы жеiске жетсе, екiншi орынды БКП жеiп алды. Парламентте 47 депутатты орына ие болды. Сайлаудан кейiн бiр партиялы БЗНС кiметi рылды. кiмет басшысы болып БЗНС партиясынан Стамболийский таайындалды. Болгария монархиялы-буржуазиялы ел болды. Болгар патша-сы Борис орнында алды. Стамболийский кiметiнi iшкi жне сырты жадайы те ауыр еді.

1919 жылы 27 арашада Нейи-Сюрсенде Антанта елдерi мен Болгария арасында келiсiмге ол ойылды. Нейи келiсiмi бойынша, Болгария Грецияа Фракияны айтарды, Югославияа 2500 кв км жерi, Кула, Цариброд, Струлищ алалары берiлдi. Сонымен бiрге, Румыния Добрудж жерiн алды. Болгария 2250 млн франк тлем тлеуге келiстi. Греция, Югославия мен Румынияа 70 мы мал, 50 мы тонна кмiр беруге тиiстi болды. Нейи бiтiмi Болгария шiн те ауыр соты.

1920 жылы наурыз айында Болгарияда парламент сайлауы болды. БЗНС партиясы жеiске жетiп, А.Стамболийский жеке кiмет рды. Елде бiрпартиялы билiк орнады. Стамболийский елде бірталай згерiстер жргiздi. Болгарияда экономикалы даму байалды. Егiс клемi сiп, картофель, ант ызылшасы, темекi нiмдерi мол ндiрiле бастады. Мал басы стi. нерксiп саны артып, капитал шоырланып, ауыл шаруашылы нiмдерiн дейтiн ксiпорындар кбейдi. Француз капиталы еркiн кiрдi. Болгария аграрлы ел болып ала бердi. Шаруалар партиясы бола отырып, аграрлы реформа жргiздi. Iрi жер иелiктерiнi меншiктерiн тежеп, «жердi кiм десе, жер соныкi» деген принциптi жргiздi. 1923 жылы мажоритарлы сайлау жйесiн енгiздi. Суiр айында ткен парламент сайлауында БЗНС 87% дауыс алып, парламентке кп депутат ткiздi. Бiрпартиялы жйе ныая тстi. Парламент арылы конститутцияа згерiс енгiзудi сынды. Елде Стамболийскийге арсы буржуазия мен патша тiрегiндегi скери топтар кiметтiк ткерiс дайындап жатты. «Халы бiрлiгi» атты фашистiк партия рылып, мемлекеттiк ткерiс жасауды олдады. Саяси дадарыс жылдарында БЗНС партиясы жалыз алып, БКП-ны олдамады. скери топтар мен фашистер бiрiгiп, 1923 жылы маусым айында ткерiс йымдастырды.

Болгариядаы маусым ткерiсi.1923 жылы 8 маусымнан 9 маусыма араантнi мемлекеттiк ткерiс жзеге асты. А.Стамболийский ттындалып, кiмет мекемелерiн басып алды. Мемлекеттiк ткерiсті фашистiк «Халы бiрлiгі» партиясы, офицерлiк топтар жне патша Бористi зi олдады.

Монархиялы-фашистiк билiк орнады. Жаа кiметке «Халы бiрлiгі» партиясыны басшысы А.Цанков таайындалды. Стамболийскийдi олдаан топтар те лсiз болды. БКП мен халы Стамболийскийдi олдамады. БКП мемлекеттiк ткерiс арылы келген кiметтi, са буржуазиялы топтарды олдады. Бiра бл реакциялы буржуазиялы топтар болатын. А.Цанков кiметi елде арсыластарына арсы террор йымдастырып, БКП-ны ызметiне тыйым салды.

1923 жылы 5–7 тамызда БКП-ны Орталы комитетiнi отырысында здерiнi тактикалы ателiктерiн мойындап, елде фашизмге арсы арулы ктерiлiс йымдастыруа шешiм абылдады. 12 ыркйекте елде жаппай террор ке етек алды. 2,5 мы коммунист ттындалды. БКП халыты ктерiлiске шаырды. 19–20 ыркйекте Старозаор округiнде антифашистiк арулы ктерiлiс басталды. арулы ктерiлiстi басару шiн скери-революциялы штаб рылды. Жалпыхалыты ктерiлiстi В.Коларов, Г.Димитров жне Г.Геновтер басарды.

23 ыркйекте ктерiлiс Болгарияны Врачан, Видин округтерiн тгел амтыды. Фердинанд аласы ктерiлiстi орталыы болды. Отстiк Болгарияда халы ктерiлiсi ке етек алды. Бiра округ ауылдарындаы ктерiлiске атысан шаруаларда бiрлiк болан жо. Ктерiлiсшiлердi аладаы жмысшылар олдамады.

А.Цанков кiметi ктерiлiстi басу шiн жасы дайындалды. Сондытан округтердегi аздаан арулы топтарды бiрiнен со бiрiн басып отырды. 1923 жылы 30 ыркйекте Болгариядаы антифашистiк ктерiлiс жеiлдi. Еуропада Италиядан кейiнгi орнаан фашистiк диктатураа арсы халы ктерiлiсiн басаран БКП лi де тжiрибесiнi аздыын крсеттi. 30-жылдардаы Еуропа елдерiндегi фашизмге арсы кресте тжiрибесіздік, бiрттас жмысшы майданын ра алмау оларды жеілуіне келіп соты. Франция мен Испаниядаы фашистiк блiкке арсы кресте «Халы Майданын» ру арылы ана жеiске жете алды. Коммунистiк Интернацио-налды басаран Г.Димитров 1935 жылы Коминтерннi VII конгресiнде баяндама жасап, з ателіктерінен саба ала отырып, антифашистiк кштерге Коминтерннi стратегиясы мен тактикасын белгiлеп бердi.

Капитализмнi уаытша тратануы кезiндегi Болгария. 1923 жылы ыркйек айындаыантифашистiк ктерiлiс жеiлiс тапаннан кейiн, Болгарияда буржуазия жеiске жеттi. Реакциялы топтар солшыл кштерге арсы террор йымдастырып, БКП мен БЗНС партияларын удалап жеiске жеттi. 1923 жылы араша айында ткен «Халы жиналысына» сайлауда буржуазиялы топ Демократиялы бiрлiк партиялары жедi. Олар депутатты орынны 60%-ын олдарына алды. БКП бар боланы 8 депутат ткiздi.

Сайлаудан кейiн, 1924 жылы атарда «Мемлекеттi орау» туралы за шыарды. БКП-ны жмысына тыйым салды. БКПны басшылары В.Комаров, Г.Димитровтар шет елге кеттi. Елде коммунистерге арсы а террор басталды.

Экономика саласында тратылы басталды. Болгар ашасы левтi ны стi. ндiрiс пен рылыса кп кiл блiндi. ндiрiс пен аржы салалары жаа нерксiп орындарын ашып, ндiрiс тауарлары кптеп шыарылды. Темекi монополиясы ныайды. Шетел капиталыны лесi артты. Ауыл шаруашылыында егiс клемi стi. ант ызылшасы мен темекi плантациясында мол нiм жиналды.

1926 жылы реакциялы кiмет басшысы А.Цанков отставкаа кеттi. Жаа кiмет басшысы болып А.Лянчев таайындалды. Оны алашы жргiзген шараларыны бiрi - «мемлекеттi орау» заы арылы сотталандара амнистия жариялады. Буржуазия реакциялы iшкi саясаттан бас тарта бастады. 1928 жылы отанды буржуазия нерксiбiн олдап, кптеген жеiлдiктер жасады. Шет елден алан заем арылы, несие блу арылы лтты ндiрiстi дамуына жадай жасады. Ауыл шаруашылыыны капиталистiк жолмен дамуына кмектестi.

Дниежзiлiк экономикалы дадарыс 1929 жылы Болгарияда да басталды. Ауыл шаруашылыы айтарлытай кйзелiске душар болды. Ауыл шаруашылыыны ндiрген тауарларыны баасы 2 есеге арзандады. са шаруаларды жадайы те ауыр болды.

нерксiп нiмдерiн шыару 40% азайды. Елде жмыссызды ке етек алды. са жне орта нерксiп орындары банкроттыа шырады. Экономикалы дадарыс леуметтiк айшылыты кшейттi. Халыты трмыс жадайы тмендеп елде кiметке арсы оппозиция кшейдi. «Халы блогы» бiрлiгi рылды. 1931 жылы халы жиналысына ткен сайлауда оппозициялы «Халы блогы» жеiске жеттi. Бiра жаа кiметті брыны Ляпчев жргiзген саясаттан айырмашылыы аз болды. Экономикалы дадарыс тередеп, Болгарияда жаа мемлекеттiк ткерiс дайындалып жатты.

Монархиялы-фашистiк ткерiс. 1932 жылы Болгарияда профашистiк «Звено» партиясы рылып, скери жне монархиямен бiрлесiп, мемлекеттiк ткерiс йымдастырады. Мемлекеттiк ткерiс 1934 жылы мамыр айыны 19-ы кнi жзеге асты. «Халы блогы» кiметi латылып, оны орнына К.Георгиев басаран скери-фашистiк жаа кiмет рылды. кiметтi алашы шараларыны бiрi - парламенттi таратты. Саяси партияларды ызметiне тыйым салынды. скери адамдара ара сйеген монархия 1935 жылы атарда монархиялы ткерiс жасады, К.Георгиев кiметi отставкаа кеттi. Болгарияда монархиялы-фашистiк диктатура орнайды. кiметке патша сарайына жаын адам Г.Кюсейванов таайындалады. Болгария патшасы Бористi олдауына сйенiп, Германия мемлекетiмен досты атынас орнатады. 1936 жылы араша айында Борис Германияа барып Гитлермен кездеседi. Болгария мен Германия арасында экономикалы-сауда келiсi-мiне ол ойылады. Немiс капиталы Болгария экономикасыны з

олдарына алады. Ауыл шаруашылыы дамып, егiс клемi мен мал саны седi. Темекiнi, жемiс-жидектi егiс клемi артты. Болгарияда мал етiн дейтiн ет комбинаттары мен iрi тоазытыштар салынып, еттi 85% Германияа тасылады. Болгария темекiсiн дейтiн темекi фабрикалары салынып, темекi нiмдерiнi 90% Германияа жiберiлдi. Болгария Германияны шикiзат нiмдерiн шыаратын вассалына (туелдi) айналды.

1938 жылы екi ел арасындаы жасырын келiсiм бойынша Германия Болгарияа ару-жара берiп, скерлерiн немiс аруымен жабдытайды. Германия Болгарияа темiржол вагондарыны 100%, жк таситын автомобильдi 90%, тыайтышты 100%, паровозды 80%-ын берiп отырды.

1937 жылы Болгария кiметi Югославиямен «мгiлiк досты» келiсiмiне ол ояды. 1938 жылы шiлде айында Грециямен досты атынас туралы Самолника келiсiмi болды. Екiншi дниежзiлiк соысты бiрiншi кезеiнде Болгария зiнi профашистiк саясатын жасырып, бейтарапты саясат стайды деп жариялады. 1940 жылы халы жиналысын таратып, елде жаа кiметтi Б.Филов басарады. «лтты орау» заын шыарып ,террорлы саясат басталады.

Фашистiк жастар йымы рылады. Германияа жмысшылар жiберiлiп, соысты жаындата тсуге кмектеседi. Елдi экономикасы толытай соыса дайындалды.

1941 жылы наурыз айыны 1-і кнi Вена аласында Болгария «штiк одаа» кiру туралы келiсiмге ол ояды. Фашистiк Германия скерлерi Болгария жерiне кiргiзiлiп, Югославия мен Грецияны жаулап алу плацдармына айналдырады. Болгария мен Германия бiрiгiп, Македония мен Францияны жаулап алады. Монархиялы фашистiк Болгария кiметi жне патша Борис Германияны одатасына айналып, 1941 жылы маусымда Германия Кеес одаына соыс ашанда, Болгария антисоветтiк саясатын жаластырды. 1944 жылы 5 ыркйекте КСРО Болгарияа соыс жариялап, Кеес Армиясы Болгарияны азат еттi.

 

Югославия (1918-1939 жж.)

Серб, Хорват жне Словен корольдiгiнi рылуы. 1915 жылы Корф аралында Югослав(СХС)жерiндегi халытар бiрiгуi шiн жне бiрттас мемлекет болып рылуы шiн декларация абылдайды. лт-азатты озалысты барысында, Антанта мемлекеттерiнi олдауымен 1918 жылы Женева аласында мемлекеттi бiрiктiруге декларация абыладанады. Оан Серб, Хорват, Словен буржуазиясы ол ояды. 1918 жылы 1 желтосанда Белград аласында Серб, Хорват, Словен корольдiгi рылады. Корф декларациясыны негiзiнде Балан тбегiнде буржуазиялы, демократиялы мемлекет рылады. Жер клемi 248 мы кв км, халыны саны 12 млн адам болды. 1919 жылы Версаль бiтiмi негiзiнгде СХС корольдiгiнi Истрия жерi - Триест аласы, Долмат аралы Италияа берiлдi. Задар (Зара) аласы Италияны протектораты болады.

СХС корольдiгi ауыл шаруашылыты ел болатын. Бiрiншi дние жзiлiк соыста Австро–Венгрия жаулап аланнан кейiн, экономикалы дамуы кйзелiп, артта алан еді. СХС корольдiгi кп лтты мемлекет болды. Халыты 39% - сербтер, 24% - хорваттар, 9% – словендер, 2% – черногорлар, 26% – македондар мен албандардан рылатын. Серб, черногорлар мен македондар – православие, хорват пен словендер – католик, Босняктар мен Герцеговина, Косово-Метохиялар – мсылман діндерін станады. Серб буржуазиясы СХС корольдiгiнде здерiнi стемдiгiн орнатты. Елде серб буржуазиясы шовинистiк лтшылды саясат жргiздi. Олар «лы Сербия» мемлекетін ру шiн крестi. СХС корольдiгi арагеоргиев династиясынан бастау алып, сербтер корольдiкте басшылы рл атарды.

СХС корольдiгiн серб радикал партиясыны басшысы Пашич басарды. Серб, Хорват, Словен королi Александр таа отырды. 1920 жылы СХС корольдiгiнде 100-ден аса жалпы ереуiлдiк озалыс болып, оан 30 мыдай жмысшы атысты. Пашич кiметi 1919 жылы 27 апанда аграрлы реформа жргiздi. Реформа помещиктiк жер иеленушіліктi азайтып, жердi шаруалара лестiрдi. 500 гектардан арты жер конфискацияланды. Словен, Хорват жне Воеводинде брыны австро-венгер помещиктерiнi жерi тартып алынды. са шаруашылыты жер иеленушілер саны кбейдi. Аграрлы реформа те заа созылып, аяталмады. андай дегенiмен реформа шаруаларды жадайын жасартуа себебiн тигiздi.