КСІПКЕРЛІК САЛАСЫНДАЫ ЫЛМЫСТАРДЫ ЫЛМЫСТЫ ЫТЫ СИПАТТАТМАСЫ

Бізді бгінгі зертеп отыран таырыбымыз жалпы ксіпкерлік саласындаы ылмыстарды барлыына шолу жасай отырып оны жан – жатама толыыра, маыналыра ашып крсетуге баытталан. Осы кндері кез келген туелсіз мемлекетті саясатыны бір тармаына айналан экономика саласы мемлекет шін де, халы шін де те маызды. азастан Республикасыны Конституциясыны 1 – бабыны 2 – тармашасында азастан Республикасыны ызметіні басты принциптеріні бірі ретінде бкіл халы игілігін кздейтін экономикалы даму крсетілген [1] Сонымен атар Конституцияны 26 – бабында рбір азамат ксіпкерлікпен еркін айналысу ыына еге делінген. Сонымен атар бізді мемлекетте шаын жне орта ксіпкерлікті , жалпы ксіпкерлік саласын орау жне олдау басты міндеттерді бірі болып отыр.

Ксіпкерлік терминін XVIII асырда Р. Кантильон ылыма енгізді. Оны берген анытамасына араанда ксіпкерлік ол алдын ала кре алу, туекелге бел буа алу жне ылынан барша рекеттерді з жауапкершілігіне ала алатын субьект деп крсетті.Бл субьекттер негізгі капитарлды егесі болуы міндетті емес деп айтылдып тті.[20,86-96.б]

Саяси экономиканы класикалы мектебіні негізін алаушы А. Смитті анытамасы Р. Кантальоны анытамасынан біршама згешеліктері болды. Ол ксіпкерді млікті иегері ретінде крсетті жне ксіпкерлікпен пайда табу масатында айналысатынын айтып кетті.[21,124 – 130.б]

Ал, Й. Шумпетерді ойы бойынша ксіпкер инаватор болуы тиіс, ксіпкерік саланы болса шаруашылы салаларды йымдастыруды ралы деп есептеді. Оны ойы бойынша млік меншік ыы боып есептелмеді.Шумплерді ойы бойынша ксіпкерліктегі андай да бір згерістер экономкаа да згерістер алып келеі деп айтып кетті.[22,169-170.б]

азастан Республикасыны “Азаматты кодексіні” 10 – бабына сйкес ксіпкерлік дегеніміз - меншiк трлерiне арамастан, азаматтар мен зады тлаларды, тауарлара (жмыса, ызметке) сранымды анааттандыру арылы таза табыс табуа баытталан, жеке меншiк ыына (жеке ксiпкерлiк) не мемлекеттiк ксiпорынды шаруашылы жргізу немесе оралымды басару ыына (мемлекеттiк ксiпкерлiк) негiзделген ынталы ызметi. Ксiпкерлiк ызмет ксiпкердi атынан, оны туекел етуiмен жне млiктiк жауапкершiлiгiмен жзеге асырылады.
Жоарыдаы анытаманы кеірек ашып крсету шін мынандай амалды олдананымыз дрыс болар. Ксіпкерлікті баса ызмет салаларынан ажырататын негізгі мынандай белгілері бар:

1. Нарыта з німін, жмысын, ызметін ндіру жне сату арылы пайда табатын ызмет трі.

2. Бл ызмет трі ерікті трде бастамашыны мддесі мен талаптары негізінде жзеге асырылады.

3. Ксіпкерді зіні жекеменшік млкіні негізінде жзеге асырылады. Сонымен атар барша мліктік шыындар мен шыыстаа з атынан жауап береді.

4. Ксіпкер тек з атынан атынасады.

Жоарыда аталан негіздерді біреуі жо болатын болса бл ызмет трін кісіпкерлік ызмет деп атауа келмейді. Бны ылмысты ытаы ылмыс рамымен сатуа да болады.

Елбасы Нрслтан бішлы Назарбаев зіні 2012 жылы 14 желтосанда Астанадаы: “азастан 2050” Стратегиясы алыптасан мемлекетті жаа сратегиялы баыты атты жолдауында : ылмысты жне ылмысты іс жргізу занамаларын реформалауы жайлы, сонымен атар ілгерідегі ізгілендіру барысында, оны ішінде экономика саласындаы ылмыстара мн беру керектігі жайында жазылан. Демек осыдан тсінуге болатыны мемлекетті лайыты дамуы шін маызды екенін крсетіп отыр.

Енділікте ксіпкерлік жайлы шаын болса да тсінік болса зімізді негізгі таырыбымыз жайлы жазайы. азастан Республикасыны жаа 2014 жылы 3 шiлдедегі № 226-V РЗ ымысты кодексін зерттей отырып мынандай ксіпкерлік саласындаы ылмыстарды таба алды:

1. 214-бап. Засыз ксiпкерлiк, засыз банктік ызмет.

2. 215-бап. Жалан ксіпкерлік

3. 216-бап. Іс – жзінде жмыстар орындалмай, ызметтер крсетілмей, тауарлар тиеп-жнелтілмей шот-фактура жазу бойынша рекеттер жасау

4. 364-бап. Ксіпкерлік ызметке засыз атысу

5. 365-бап. Зады ксіпкерлік ызметке кедергі жаcау

Осы ымыстарды ксіпкерлік саласындаы ылмыстар деп арастыранымыз дрыс кзарас болар деп есептейміз. Бізді таырыбымыз да осы баптарды негізінде жазылатын болыды.

Кісіпкерлік саласындаы ымыстарды баршасына тн орта белгі олар мемлекетті, немесе жеке тлаларды мддесін, ыын таптай отырып жзеге асырылады.