Засыз ксіпкерлікті субьективті белгілері

Засыз ксіпкерлікті ылмыс рамын зерттей отырып , обьективті белгілермен атар субьективті белгілерді де сараптама жасауымыз шарт. ылмыс рамыны маызды белгілеріні бірі субьект болып табылады.

Субьектіні зерттеу ылмысты – ыты ылымда маызды орына ие. Осыан байланысты отанымызды белді алымы профессор Е.И. айыржанов айтып кеткендей «ылмыс – ол рдайым адамны жасаан іс рекеті , соны шін обьектіні оан серін тигізетін субьектіден блу мкін емес » деп баа беріп кетті[89, с. 89]. Бл жерде автор тарапынан субьектіні маыздылыы жне зге ылмыс рамы элементтермен зара арым атынасы крсетіліп отыр.

азіргі заманы отанды ылмысты занамаа сйкес ылмыс субьектісі ретінде он алты жаса толан есi дрыс жеке тла болып табылады ( Р К 15-бап)

Заманауй за дебиеттерінде жеке тла деп ,е алдымен , оамды атынастара атысушы адамды таниды. Адамны мемлекет , оамды бірлестік , ксіборын жне т.б. оамды атынастарды атысушыларымен араатынаса тсуін айтады. Осы арада В.С. Орлов айтып кеткендей « ылмыс субектісі деп кез келген адам танылмайды , ол шін белгілі бір асиеттерге ие болуы керек»

ылмыс субьектісіні басты белгісі ретінде есі дрыстылы болып табылады. Адам оама ауіпті іс-рекетті істеген уаытында зіні мінез-лыны оама ауіпті екенін сезінетін, ынатын жне зі істеген іс-рекетін басара алатын болса, онда есі дрыс адам деп саналады[6. б. 85]

Есі дрысты ылмысты жауапа тартуды басты белгілеріні бірі болып табылады.

ылмыс субьектісіні келесі белгісі болып субьектіні белгілі бір жаса тоуы болып табылады. . азастан Республикасыны ылмысты кодексіні 15- бабында ымысты жауаптылыа тартуа жататын та деп ылмыс жасау уаытында 16 жаса толан тла танылады делінген. Ал Р К – ні 15-бабыны 2 – блігінде 14 жаса толаннан кейін жауаптылыа тартыатын ылмыстар тізімі крсетілген.

Осы ылмысты ыты субьектісін анытау барысында белгілі бір ыйындытара тап боламыз. Осы арада азаматты занамаа сйенгеніміз дрыс болады. Р АК-ні 17-бабында субьектіге мынандай анытама беріеді: Азаматты з рекеттерiмен азаматты ытара ие болуа жне оны жзеге асыруа, зi шiн азаматты мiндеттер жасап, оларды орындауа абiлеттiлiгi (азаматты рекет абiлеттiлiгi) кмелетке толанда, яни он сегiз жаса толаннан кейiн толы клемiнде пайда болады. Ал 17-бапты 2 – тамаында За жаттарында он сегiз жаса жеткенге дейiн некелесуге рсат етiлетiн жадайда, он сегiз жаса толмаан азамат некеге тран кезден бастап толы клемiнде рекет абiлеттiлiгiне ие болады.

Ксіпкерікті субьектісін анытауа байланысты жаалы азастан Республикасыны Р 2007.01.12 N 225 Заымен, згеріс енгізілді. Азаматты кодексті жалпы блімді толытыран 21-1- бап тмендегідей аталынады

«22-1-бап. Кмелетке толмаан адамды толыымен рекетке
абiлеттi деп жариялау (эмансипация

1. Жасы он алтыа жеткен кмелетке толмаан адам, егер ол ебек шарты бойынша жмыс iстейтiн болса немесе оны зады кілдеріні келiсiмiмен ксiпкерлiк ызметпен айналысатын болса, толыымен рекетке абiлеттi деп жариялануы ммкiн.
2. Кмелетке толмаан адамды толыымен рекетке абiлеттi деп жариялау (эмансипация) оны зады кілдеріні келiсiмiмен ораншы жне аморшы органны шешiмi бойынша не ондай келiсiм болмаан жадайда сотты шешiмi бойынша жргiзiледi.
3. Эмансипацияланан кмелетке толмаан адам, азастан Республикасыны занамалы актiлерiне сйкес ие болу шiн жас шектеуi белгiленген ытар мен мiндеттердi оспаанда, азаматты ытара ие болады жне мiндеттердi (оны iшiнде зiнi зиян келтiруi салдарынан туындаан мiндеттемелер бойынша) мойнына алады.
Зады кілдер эмансипацияланан кмелетке толмаан адамны мiндеттемелерi бойынша жауапты болмайды».

Бдан тсінуге болатыны Р АК – на сйкес ксіпкерлікпен айналысу шін он сегіз жаса толуы шарт, біра он сегіз жаса дейін некеге тратын болса бндай тла толы рекет абілеттілігіне ие болап ксіпкерлікпен айналыса алады, сонымен атар ата- анасыны, аморшысыны, ораншысыны рсаты негізінде ебек шарты бойынша жмыс атаратын болса аморшы жне ораншы орган тарапынан толы рекет абілеттілігіне ие боып танылады.

Отанды за ылымы мынандай станыма сйенеді , засыз ксіпкерліпен айналысу шін жалпы жаса толуы шарт, содан кейін ыллмысты жауапкершілік туындайды, жоарыда аталан ымысты субьектісі есі дрыс, рекет абілеттілігіне ие болуы керек[85, б.368;78, б. 38]

Сонымен атар З.А. Незнамовта тіркеусіз ксіпкерлікпен айналысу шін осы аталан ылмыс субьектісі он алты жаса толан тла болуы керек деп есептейді. Оны ойынша азаматты занамаа «эмансипация» тсінігіні енгізілуінен кейін за дебиеттеріндегі жауаптылыа тарту жасына (он алты жас немесе он сегіз жас)байланысты пікірталастар з кшін жоалтты деп есептейді.