Ксіпкерлік ызметке засыз атысуды обьективтік белгілері

Р К-ні 364-бабында орналасан ксіпкерлік ызметке засыз араласуды оама ауіптілігі сонда, мемлекеттік билік кілдеріні абыройына айтарлытай зиян келтіруінде болып отыр. Мемлекеттік функцияларды басаруа укілеттік берілген адам сонымен атар осы ксіпкерлік ызметпен айналысу арылы з жмысына деген салынандылыты кесірінен мемлекет жмысыны сапасыны нашарлауына алып келеді. Сонымен атар укілетті адам з укілеттілігін пайдалана отырып ксіпкерлік саласына да айтарлытай зардап келтіреді. Бл ылмысты жасай отырып укілетті адам Р АК-ні 10-бабыны 2-тармаындаы «Мемлекет ксiпкерлiк ызмет еркiндiгiне кепiлдiк бередi жне оны орау мен олдауды амтамасыз етедi» деген жадайа арсы шыады.

Жоарыда «тектік обьектіге болса ылмысты замен оралатын белгілі бір оамды атынастарды бір блігі ана арастырылады. Жалпы обьектіден айырмашылыы, тектік обьекті жалпылама , ке ауымда арастырмайды , белгілі бір саладаы оамды атынастарды арастырады.»,- деген секілді пікірді жазып алдыран болатынбыз. Осы анытаманы неізінде ксіпкерлік ызметке засыз араасуды тектік обьектісі ретінде бізді пайымдауымызша мемекеттік ызмет пен мемлекеттік басару саласындаы оамды атынастар танылады.

Бл жердегі ылмысты тікелей обьектісінбілдіруге байланысты ылымда ртрлі кзарастар алыптасан. Мысалыа отанды алымдар – И.И. Рогов пен С.М. Рахметовты пайымдауы бойынша бл ылмыс екі обьеттіге залал келтіреді. Аталан ылмысты тікелей обьектісі ретінде экономика саласын реттеуге байланысты оамды атынастар табылады. Ал осымша обьекті ретінде ксіпкерлікпен айналысу жне зге де замен тыйым салынан ызметтер танылады деген секілі пікірді жазып алдыан [2. Б. 357].

Жоарыда жазылан тсінікке келісу біраз тсініспеушіліктерді тудырады. Себебі бл жерде екпін экономика саласына емес мемлекеттік ызметтерді жзеге асыратын укілетті адамдарды ксіпкерлік ызметке засыз араласуына байланысты боландытан, біздіше тікелей обьекті ретінде ксіпкерлік ызмет саласында бекітілген оамды атынастар танылуы керек.

Ал рессейлік алым А. В. Наумовты пайымдауы бойынша бл ылмысты тікелей обьектісі болып мемлекеттік жне ауматы ызметті функциялауа байланысты бекітілген тртіптер мен аидалар жне оларды ксіпкерлік ызметпен арым атынастары болып табылады деген секілді ызыты пікір азып алдыран [98. Б. 642]

Жоарыдаы екі пікірді салыстыра отырып бізді пайыдауымызша екінші берілген анытама ксіпкерлік ызметке засыз атысуды тікелей обьектісін крсетуде маыналы, мнді ой алдырып кеткен.

Ал А. Н. Игнатовты пайымдауы бойынша атаан ылмысты тікелей обьектісі наты бір мемлекеттік органны дрыс ызмет атаруы жне мемлекеттік органдар мен жергілікті зін – зі басару органдарыны беделі болып табылатынын айтып кеткен [104. Б.770].

Бл оймен де ішінара келісуге болады, біра толы емес. Себебі мемлекеттік функцияларды жзеге асырушы укілетті тла з рекетімен здері шін тыйым салынан ксіпкерлік ызметпен айналысу арылы бірінші кезекте белгіленген тртіпті бзып отыр, сосын барып мемлекеттік органны беделіне нсан келіп отыр. Демек бл жерде тікелей обьекті ретінде ксіпкерлік ызмет саласындаы оамды атынастар танылса осымша обьекті ретінде мемлекеттік органны з ызметін дрыс атаруа байланысты оамды атынастарды тануымыз керек.

Бізді ойымыза сас ойды Н. А. Бодубаев білдіріп кеткен. Оны пайымдауы бойынша ксіпкерлік ызметке засыз атысуды тікелей обьектісі ретінде мемлекеттік ызметті жзеге асыру укілеттілігі берілген лауазымды тлаларды ксіпкерлік ызметпен айналысуына тыйым салынуын амтамасыз ететін оамды атынастар танылады деген секілді ой алдырып кеткен [106. Б. 590].

Жоарыдаы айтылан пікірерді сараптай отырып бізді пайымдауымызша ксіпкерлы ызметке засыз араласуды тікелей обьектісі ретінде мемлекеттік функцияларды жзеге асыратын укілетті адамдара атысуа тыйым салынан ксіпкерлік саласындаы оамды атынастар танылады. Ал осымша обьекті ретінде мемлекеттік функцияларды жзеге асыратын оргындарды дырыс ызметі мен беделі танылады.

Ал енділікті кезекте ксіпкерлік ызметке засыз атысуды обьективті жаына тотала кететін болса таы да осы арада алашларды бірі болып ымыс рамын зерттеген А. Н. Трайнинні ойына таы бір мрте тоталып ткенді жн крдік « ылмыс рамында емес ылмыстаы обьект жне обьективті жаты ,субьекті, субьективті жаты айыра білуіміз керек» деген секілді пікірді жазып алдыран. Бір араанда бл екеуіні арасында ешбір айырмашылы жо секіді болып крінуі ммкін. Біра леуметтік трыдан араанда екеіні айырмашылыы жер мен кктей. « ымысты обьективті жаы» тсінігі ылмыс рамыны обьективті жаына араанда лде айда ке маынада екенін жоыры блімдерде жазып ттік.

ылмысты кодексті 364-бабыны диспозициясында былай делінген: «. Мемлекеттік функцияларды орындауа укілеттік берілген адамны не оан теестірілген адамны ксіпкерлік ызметті жзеге асыратын йым руы не мндай йымды басаруа зада белгіленген тыйым салуа арамастан, жеке зі немесе сенім білдірген адам арылы атысуы, егер бл іс-рекеттер мндай йыма жеілдіктер мен артышылытар беруге немесе зге де нысандаы жатаушылыа байланысты болса» деп жазып кеткен. Осы бапты диспозициясы бойынша сараптама жргіземіз.

Отанды алым А. Н. Аыбаевті пайымдауы бойынша кісіпкерлік ызметке засыз араласуды обьективтік жаы келесідей рекеттермен сипатталынады деінген « кінлі адам зіні атарып отыран ызметтік кілеттілігін пайдалана отырып ксіпкерлік ызметті асыратын йымды рады, не осындай йыма зі немесе з адамы арылы басшылы етуге атысады. рекетті айсы нысаны болмасын, кінлі адамны оан замен берілген лауазымды кілеттіікті пайдалануы арылы жасалынады. Ия бл пайымдаумен келісуге болада. Біра бл мліметті жаза отырып автор біріні стіне бірін жаастырып жаза бергендіктен біраз тсініксіздеу болып алан [8. Б. 365].

Ал Л. Д. Гаухман, Л. М. Колодкин, С. В. Максимов аталан ылмысты обьективті жаын былай крсеткен.

a. Укілеттілік берілген адамны ксіпкерлікрен айналысатын йымды руы;

b. Укілеттілік берілген адамны зі немесе сенім білдірген адамы арылы ксіпкерлік ызметке атысуы; [5. Б. 686]

Бізді пайымдауымызша жоарыдаы екі пікірді салыстыра отырып, жоарыда аталан Л. Д. Гаухман, Л. М. Колодкин, С. В. Максимовтерді пайымдамасын аныыра деп есептейміз. Жне осыма ретінде кісіпкерлік ызметпен засыз айналысатын укілеттілік берілген адам таы бір обьективті жаты міндетті белгісін жасайды, яни з укілеттіліген пайдалана отырып ксіпкерлік ызметпен айналысады.

Атаан оама ауіпті рекет шін ылмысты жауаптылы ксіпкерлік субьектісіне жеілдіктер мен артышылытар беруге немесе зге де нысандаы жатаушылыа байланысты болса ана туындайды. Егер осы аталан белгілерді біреуі бомаса онда ылмыты жауаптылы туындамайды. Теке тртіптік жаза ана таайындалуы ммкін.

Осыан байланысты С.М. Рахметов пен И. И. Роговты паймдауынша д дл осындай тсінік берілген. Оны пайымдауынша Аталан ылмыса байланысты жауаптылы біріншіден зада тыйым салынанына арамастан жасалынса ( мндай тыйым Р-ны 1999 жылы 23-шілдедегі «мемлекеттік ымет туралы» заыны 10-бабыны 3 тармаында крсетіген), екіншіден укілеттілік берілген тланы ксіпкерлік ызметпен айналысуы артышылытар мен жеілдіктер жне де зге де жатаушылытар жасауа байанысты болса ана ылмысты жааптылытара тартылады. Аталан рекетте атаан шарттарды болмаы ылмысты жауаптылыа алап кемейді тек тртіптік жауаптылыа алып келетінін айтып кеткен.

Бдан тсінуге болатыны укілетті тла тек ана ксіпкерлік йымын румен ана шектеліп ана алатын болса онда кімшілік жауапа тартылады деп тсінуге болады.

Тікелей зі немесе сенім бідірілген адам арылы атысатын болса да онда мемлекеттік ызметті жзеге асыратын адамны ксіпкерік ызметке атысуы деп тсініледі

Жеілдік дегеніміз – ыты трыдан арастыранда млік сатып алудаы, салы салу барысындаы, шикізат немесе зге де заттарды, мекемені жала алу жне т.б. жеілдіктерді ксіпкерлікпен айналысу шін йымдастыру шарасы.

Ал артышылы дегеніміз – Дайын німді ндіру барысындаы, млік сатып алу барысындаы, ызмет крсету, конкурстаы артышыар секілді ерекше ытарды ксіпкерік субьектісіне жасап беруді айтамыз. Кптегнен сздіктер артышыы дген тсінікті зге біреумен салыстыранда ерекеше ыыны болуы деп тсіндіреді [117. Б. 581; 181. Б. 1058; 119. Б. 399;].

ге де трдегі жатаушылытар дегеніміз – белгілі бір ксіпкерлік ймына з ызметіндеге жадайын пайдалана отырып олайлы жадай жасап беруін айтамыз (мысалыа ртрлі амал – тсілдерді пайдалана отырып баылаушы органдарды тексере шараларына атыстырмау, зге де мемлекеттік органдардан сол йымны мдделерін орау).

 

азастан Республикасыны 1999 жылы 23 шілдедегі «Мемлекеттік ызмет туралы» заына сйкес мемлекеттік ызметкерлер педогогикалы же зге де шыармашылы ызметтен баса ксіпкерлік ызметпен айналысуа ылы емес, ыты- йымдастырушылы тріне арамастан егер сол йымды басару оны ызметіне кірмесе сол йымды басара да алмайды деген секілді ерекшеліктері аталып ткен.

Борчашвили И. Ш. Тсіндірмесіне сйкес ылмыс формальдік сипата йе яни жасалан стінен бастап аяталан болып есептелінеді[11. Б. 756]

Осыан байланысты отанды алымдар С. М. Рахметов пен И. И. Рогов та аталан ылмыс рамын формальді рам деп крсетеді[3. Б. 631]

Жоарыда ек пайымдауды салыстыра отырып бізді пайымдауымызша да аталан ымыс рамы формальді рам болып есептелінеді. Демек ылмыс зардабы боуы міндетті емес жасалса боды ылмысты жауаптылы бар деген сз.