Білім беруді мазмны

Таырыпты жоспары:

1. Білім беру мазмны туралы ым.

2. Білім беру рылымыны бліктері.

3. Білім беру трлері.

4. Білімні мазмнын анытайтын жаттар.

1. Білімні мазмны туралы ым. Білімні мазмны дидактиканы негізгі ымдарыны бірі. Ол рбір мектеп реформасыны негізіне жатады, ал реформалар тек ана жергілікті факторларды ыпалымен ана емес, сонымен атар халыаралы ыпалмен жреді.

Білім мазмны балалара "Нені оыту керек?" — деген сраа жауап береді. Бала тадыры кбіне оны біліміні саны мен сапасына байланысты. Білім беру мазмныны теориялы мселелерін жне оны іріктеу жолдарын В.В.Краевский, И.Я.Лернер, В.С.Леднев, М.Н. Скаткин, т.б. зерттеді.

И.Я.Лернерді анытамасы бойынша "білімні мазмны дегеніміз - оушыа берілетін білім, іскерлік жне дады жйесі, шыармашылы іс-рекет, моциялы арым-атынас тжірибесі".

Е бастысы, білімні мазмны жеке тланы жан-жаты йлесімді дамыту керек.

2. Білім рылымы трт бліктен трады. Білім жалпы білімні мазмнындаы негізгі элемент, болмысты тану, табиат, оам жне ой задарын ашу нтижесі, леуметтік-тарихи тжірибе процесінде адамдарды жыйнаан тжірибесі.

Білім мазмныны трлері:

• кнделікті болмыс туралы негізгі ымдар, терминдер жне ылыми білімдер;

• кзарастарды длелдеуге керекті кнделікті мірден жне ылымнан алынан фактілер;

• болмысты ртрлі объектілері жне былыстары арасындаы байланыстарды крсететін ылымны негізгі задары;

• белгілі бір объектілер, оларды арасындаы байланыс туралы ылыми білімдер;

• ылыми іс-рекет тсілдері, таным рекеті жне ылыми білімді алу тарихы туралы білімдер;

• ртрлі мір былыстарын баалау нормалары туралы білімдер.

Сонымен ылыми білім — болмысты іс жзінде тану нтижесі, болмысты дрыс тсіну ралы. Білім, дние дамуымен бірге згеріп жне жетілдіріліп, дниетінымды жне трбиелік идеялар бір рпатан екіншіге негізінен йымдастырылан, наты масаты бар оыту арылы беріледі.

Білім - леуметтік тжірибені бірінші элементі болса, оны екінші элементі - леуметтік тжірибедегі іс-рекет тсілдерін оушыа йрету, білімді олдануа дадыландыру, длірек айтса адамзат жасаан іскерлік пен дадыларды мегерту.

Сырты (практикалы) жне ішкі (аыл-ой) дадылары мен іскерліктеріне барлы пндер йретіп, оушы жоспар руа, мндіні блуге, салыстыруа, орытынды жасауа машытанады. Кейбір оу пндеріні здеріні алыптастыратын іскерліктері мен дадылары бар. Мысалы, физикадан немесе математикадан есептер шыару, химиядан тжірибе ткізу, т.б.

Аыл-ой іскерліктері мен оу іскерліктеріне конспектілеу, аннотация жазу, оулыпен, сздікпен жмыстар жатады.

Сонымен білім мазмныны тжірибелік блігінде наты іс-рекет жасауа ммкіндік беретін, жастарды мдениетті сатау абілетін жетілдіретін кркемнер, ебек, арым-атынас, іс-рекеті трлері бар.

Танымды (оу жне оудан тыс) іс-рекет оушыны ой-рісін кеейтіп, дниені тануды маызды ралдарыны бірі білім алуа, здігінен білім алуа ынталандырып, аыл-ойды дамуына, ылыми білімдерді жйелі мегеруге кмектеседі.

Ебек іс-рекеті материалды заттар жасауа, оларды сатауа, кбейтуге баытталан. Трлері: зіне-зі ызмет крсету, оамды пайдалы жне німді ебек.

Кркемнер іс-рекеті стетикалы дниетінымды дамытып, демілікке сранысты туызып, демі ойлауа йретіп, нзік сезімге блейді.

оамды іс-рекет оушыны леуметпен байланыс орнатуына кмектесіп, азаматты бет-бейнесін алыптастырады.

арым-атынасты іс-рекетке бос уаытты йымдастыру арылы йретіледі.

Іс-рекетке йрену шін оушы лгілерге арап жмыс істеп, жаттыулар орындайды.

Білімні шінші элементі - шыармашылы жмыс тжірибесі "дайын" білімдерді хабарлау, жаттыулар орындау, лгіге арап жмыс істеумен шектелмейді. Шыармашылы жмыса оушыны іздендіретін, оулытаы мселелік діспен баяндалан шыармашылы есептер, тапсырмалар йретеді.

рине оулыты барлы таырыптары мселелік діспен тсіндірілсін деп ешкім талап етпейді. Біра таырыпа сай иын дісті олданан жасы. Оушылара ылымда, ндірісте андай иын боланын, оларды шешу шін андай жмыстар атарыланын, нтижесінде ылыми жаалытар ашылып, олар ылымда, техникада лкен згерістер келгенін баяндау ажет. Сол сияты аиат шін крескен, баланы адамгершілігіне игі серін тигізетін алымдарды мірі жне ызметімен таныстыран дрыс.

Оушыларды іздендіретін білім, іскерлік, дадыларын жаа жадаяттарда олдандыратын тапсырмаларды оулытардан, баса деректерден, оушыларды з тжірибелерінен алуа болады. Оушыларылыми дістер олданып, шыармашылы жмыстар арылы бадарламадаы білімдерді з беттерімен, шаын зерттеу жмыстары арылы мегереді. Осы теорияа сйкес бастауыш сыныпты математика оулыына шыармашылы есептер, аза тілі оулыына шыармашылы тапсырмалар енгізілген.

Білім беру мазмныны тртінші элементі - тжірибе, адам, іс-рекет, рал, зара атынас.

Бл блікте адамны дниеге, іс-рекетке, адамдара берген баалары болады. Сезім мдениеті - адамны леуметтік тжірибесі арылы алыптасатын ерекше былыс. Адамны білімге, іскерлік дадылара іштей сраныстарын туызып, трлі сезімдерге блеп, білім беру мазмнын мегертуге болады. Білім, іскерлік, дады, шыармашылы іс-рекет эмоцияны трбиелейді. Бала сезіміне серлі мтіндер, иллюстрациялар, сратар мен тапсырмалар да сер етеді. Оушы зі оып отыран материала атынасын сзі жне ісі арылы білдіреді.

Егер оушылар білім алуа о кзараспен араса, онда оларды оудаы табыстары жасы болады. Психологтарды длелдері бойынша жаымды эмоциялар адамды шабыттандырады. Мселелік оытуды элементтерін олданан оушы зі шін жаалы ашып уаныша бленеді. Адамны сезіміне нер де орасан зор сер етеді.

Білім беру мазмныны жне жеке тланы негізгі мдениетіні барлы бліктері бір-бірімен байланысты. Білімсіз іскерлік болмайды, шыармашылы іс-рекет белгілі бір білім жне іскерліктерге сйеніп атарылады, мотивсіз, сезім, ерік-жігерсіз оыту дрыс жрмейді.

3. Жалпы, политехникалы ебек жне ксіптік білім беру.

Іске асырылатын білім беру бадарламаларыны сипатына арай білім беру жалпы білім жне ксіптік білім беру болып блінеді. Жалпы білім - ылым негіздерін оушыларды мегеруі жне нтижесі. Жалпы білімні мазмнына оу пндеріні иггілгі 3 трі енеді. Олар:

• ылыми-жаратылыс;

• гуманитарлы;

• ебек жне дене дайындыы. ылыми-жаратылыстану пндеріне табиат задылытары

турнлы білім беріп, баланы ойлау абілетін дамытуды негізгі ралы болып табылатын физика, математика, химия, биология енеді.

Гуманитарлы пндер (тарих, дебиет, оамтану, экономикалы география, трлі тілдер) оушыларды оамды дамытатып задармен таныстырады.

р трлі тілдер оршаан мірді тере тсінуге, аыл-ой трбиесіне, леуметпен арым-атынас жасауа кмектеседі.

Гуманитарлы білімдер - тарих, дебиет, саз, н, бейнелеу нерлеріні баланы дамуына лкен ыпалы бар.

Ебек жне дене шынытыру пндері оушыларды денсаулыын жасартып, іскерлік, дадыа йретеді.

Сонымен оушылар ылыми білімдер жйесін зерделеп, табиат жне оам былыстарыны мніне жетіп, ылымны зерттеу дістері жне даму тарихымен танысады.

Жалпы білім - политехникалы жне ксіптік білімні негізі жне олармен тыыз байланыста болады.

Политехникалы білім арылы бала азіргі ндіріс негіздерін зерделейді, ебек ралдарымен жмыс істеуге йренеді, ебекке, азіргі техникаа, ылыма ызыушылыын арттырады.

нерксіп жне ауыл шаруашылыы сйенетін, задылытары олданылатын математика, дниетіну, физика, химия, биология, сызу, тарих, ебек сабатары политехникалы білімді кбірек береді. Сондытан ксіпорындара саяхат жасалып, оны ызметкерлерімен кездесулер йымдастырылады.

Сызу, мектеп жанындаы учаскіде тжірибе жргізу жне оны баылау, кейбір ебек ралдарымен жмыс істей білу -политехникалы білімді тередетеді. Политехникалы білімні зерделенуіне малімні азіргі ндіріс туралы білімдері кмектеседі.

Ксіптік білім сыныптан тыс жмыстар арылы оушылара наты маманды туралы білімдер, іскерлік, дадылар кмегімен, жалпы жне политехникалы білім негізінде беріледі.

Ал материалды-техникалы негізі мыты мектептерде ндірістік оу йымдастырылып, оушылар кмелеттік аттестатпен бірге маманды алып шыады.

4. Стандарт туралы ым. Стандарт - лгі, білім мазмныны негізі. Білім мазмны стандартта жазылан талаптара сай жасалады. Стандартта оушы мегеруі тиіс білім, іскерлік дадыларды клемі, оушыны дайындыына ойылатын талаптар белгіленген.

Аталан жат республикадаы білім саясатын жзеге асыруды амтамасыз ететін стратегиялы маызды жат. Стандартты негізгі ызметі - басару. Ол "Білім туралы" Заа сйкес жасалады.

азіргі уаытта елімізде білім беруді барлы дегейлеріне арналан мемлекеттік стандарттары зірленіп, тжірибеге енгізілді. Оны кп себебі бар. Соларды бірі - кейбір мектептерді кмнді мазмны бар оу курстарын ешандай дістемесіз енгізуі.

Отанды стандарттарды з ерекшеліктері бар. Республикадаы ерекше пндер, атап айтса, аза тілі, орыс тілі, араб тілі, йыр тілі жне дебиеті стандартталады.

Дене трбиесіні стандарты Президенттік тест негізінде жасалан.

Апараттандыруа атысты білімді стандарттау барша мектептерге ойылатын жаа нсалы ДЭЕМ-ні бадарламалы-апаратты ммкіндігіне сай жреді.

оамды-гуманитарлы пндер мазмнын анытаанда дниежзілік тжірибе олданылды.

Білім мазмнын анытау кезінде лтты жне айматы ерекшеліктер ескерілді.

азастан Республикасы жалпы білім беретін мектепті бастауыш білім стандартын 1998/99 оу жылынан бастап мектеп тжірибесіне сатылап енгізу сынылан болатын. рине стандарт оу бадарламалары мен оулы, оу-дістемелік жинатар трінде мектеп тжірибесіне енді ана еніп жатыр.

Стандартты бірінші блімінде бастауыш білім беруді масаты мен міндеттері, білім мазмныны рамы, екінші блімінде білім беру салалары, базалы білімні мазмны, бастауыш сыныпты бітіретін оушыны дайынды дегейіне ойылатын талаптар жазылан.

Мемлекеттік базистік оу жоспарында міндетті оылатын аза тілі, оу жне тіл дамыту, екінші тіл — орыс тілі, матема-тика, дниетіну, бейнелеу нері, ебекке баулу, дене шынытыру, музыка пндері бар.

Оу жоспары - тиісті білім беру дегейіндегі оу пндеріні тізбегі мен клемін, оларды зерделеу тртібі мен баылау нысандарын реттейтін негізгі жат.

р сатыдаы білім мазмны. Бірінші саты - бастауыш мектеп. Бл сатыдаы білім мазмны дниені ттас абылдауды амтамасыз ететін білім салаларымен интегративтік курстармен аныталады.

Екінші саты - негізгі мектеп. Бл мектепке арналан білім мазмны орта (толы) жалпы білім беретін жне ксіптік мектептерде оытуды жаластыруа негіз болып, здігінен білім алуа жадай жасайды.

Білімні екінші сатысына бес жыл (5-9 сыныптар) блінген. Осы сатыда бастауыш сатыдаы білімдерін жаластырып отыран 5-6 сынып оушыларынаберілетін білім мазмны бастауыш мектептегі білім мазмнымен тыыз байланысты болады.

Жоары сатыда( 10-11) негізгі мектепті барлы пндері бойынша жалпы білімдік дайынды аяталады. Енді оушыны бір білімдік баытты саналы трде тадауына жадай жасалып, базистік жоспардаы міндетті емес бліктер оушыны жекелеген білім салаларын тередетіп оуы шін жне зерттеу-ізденіс сипатындаы жмыстарды жргізуі шін олданылады.

Бл сатыда оушыларды ажеттіліктері, икемділіктері, танымды ызыушылытарына арай олара арналан трлі курстар оытылады.

Гуманитарлы, леуметтік-экономикалы, физика-математикалы, биология-химиялы, техника-технологиялы жне баса баыттарды оушылар здеріні танымды ызыушылытары мен абілетіне арай тадап алады. Ал білім беру йымы зіні ммкіндігіне жне леуметтік мдени орта ерекшеліктеріне арай оушыларды тадауына трлі баыттарды сынады.

3 сатыа арналан базистік оу жоспарына барлы баыттар шін білім мазмныны міндетті минимумы енгізілген. Мектепті зі анытайтын пндерді кбейтуі олара іштей, сырттай, дистанциялы оыту трлерін олдануа, ал оушыларды жеке білімдік багдарлама бойынша білім алуына ммкіндік береді.

азастан Республикасы жалпы білім беретін мектептеріні негізгі оу жоспары 1-4 сыныптарга арналан оу жоспары (1998)

Осы жоспар мектептегі оу-трбие процесін реттеп отырады.

Жалпы білім беретін мектепті оу жоспары - негізгі мемлекеттік жат, мемлекеттік стандартты рамдас блігі.

Негізгі оу жоспарына 7 білімдік сала, атап айтса, тіл мен дебиет, жаратылыстану, огам тану, адамтану, математика, нер, технология курстары енгізілген. Осыан байланысты оу жоспарында инвариантты (мемлекеттік) жне вариативтік (мектептік) бліктер белгіленген.

Мемлекеттік бліктегі оу пндерін білім беретін йымдарды барлыы оытуа міндетті.

Мектептік блік баланы жеке ерекшеліктерін, икемділіктерін ескере отырып, білім алуына ммкіндік береді. Сонымен атар, білім беру йымдарыны айматы леуметтік, мдени ерекшеліктеріне арап жекелеген курстарды енгізуіне болады. Мектептік блікті пндерін жергілікті жерлер анытайды.