Таырып. Бастапы мтін аудармасыны згергізтігіне талдау жасау

Масаты: Аударылатын мтін мен аударылатын тілдегі кездесетін ерекшеліктер. Аударма алды мтін талдаудаы бастапы мтінні аударма тіліндегі мтін айырмашылыы.

Кілт сздер: мтін талдау, аударма жмыстары, талдау жоспары.

Жоспар:

1. Аударма стратегиясы туралы тсінік

Ксіпкойлыты кез келген трі шабыт пен салын есепті бірлесуін талап етеді. Аудармашы шыармашылыы сондай. Алайда, біз шталып барып автоматизмге шейін жеткен ксіби машы ретінде салын есепті о креміз. Мны зі аударуа р адамды белгілеп, уждеп отыруа, яни талдауа, ммкіндік береді. Осы трыдан келгенде, аударар алдындаы жмысты мынадай трлерін аудармашы ызметінен круіміз керек.

1. Мтін жнінде сырты мліметтер жинау. Ондай мліметтерге мтін авторы, мтінні жазылан жне жарияланан уаытты, андай жалпы мбебап (глобалды) мтіннен алынан. Бл мліметтер аудару нені байау керек, не жібермеу керек деген сиякты жайттарды бадарлап алуа кмектеседі. Сырты мліметтерге аударуа тапсырма берушіні ниет ескеру де жатады. Айталы, тапсырыс беруші шін аударма ана мтінді деу, терме аурдарма, стильдік регистрді згерту, бейімдеу сиякты рекеттер ажет болады. Баса жадайларда, балама ана ажет болан жадайларда тпнса мтінні сипаты ана бадара алынады.

2. Мтінді тзеуші мен абылдаушыны (ттынушыны) анытау. Мтінде кім жазаны жне ол кімге арналаны аныталмаса, аударуда жмыс бадары блдыр болады. Мселен, ресми хатты соында белгілі бір адамны олы труы ммкін, біра хат бір мекемені атынан, сол мекемені мддесін кздеп жазан болса, мны иесі сол мекеме болып шыады. Демек, аудармашы авторды стильін грі мекемені мддесін бадар етеді, автор бл жерге апар шін ана жауап береді. Келесі бір ескерер жайт – тпнсадаы ала-лалытарды айта жасауа тура келеді. Ал жеке ісі болмай, оамды корвенционалды мндігі мтін болса, автор мтін типін, реципиентті ескере отырып тпнса стильін тзетуге ылы. абылдаушыны анытау иын емес. Тіпті болмаса, ксіпой аудармашы іс барысында мны анытау иын емес. Бл туралы мтін аннотциясында я кіріспесінде айтылады. Тіпті болмаса, ксіпой аудармашы іс барысында мны анытай алады. Реципиентті білу аударма мтіндегі тілдік бірліктерді сипатын белгілеу шін ажет. Мысалы, балалара арналан болса, арапайым рылымдарды басым олдану, жалпы ересектерге р алуан рылымдарды олдана отырып, арнайы маынадаы сздерден аула болу сияты мселелер;

3. Мтінні апаратты рамы мен оны тыыздыын анытау. Мтіндегі апарат трлері оны типін, соан орай тілдік пішімделуін белгілейді. алымдар мтіннен апаратты трт типін креді: когнитивтік, оперативтік, эмоционалды, эстетиклы. Когнитивтік апарат – сырты лем, болмыс, шынды, аиат жніндегі мліметтер. Бл мліметтер жазбаны авторы, мтіндегі танымды заттар мен былыстар атаулары, мекемені атауы, товарды аты мен оны мерзімдік шарттарынан т.с.сс басталады. Блар мтін рамында ерекшелеріп трады. Блара терминдік мн, маына тарлыы, бейтарам ренк, контекстен шарты трде болса да туелсіз болу тн. Демек, бларды бірмаыналы сздік баламалары мен жеткізу ажет. Танымды апарат мтінде, негізінен, жазба деби нормамен, натыра айтанда, оны бейтарап нсасы мен беріледі. Аудармада да осыны станамыз.

Оперативік апарат мемлекет тарапынан болатын ресми жазбаларда (нсау, жарлы, за т.с.с.) кп болады. Мндай апарат етістікті арнайы траларымен, ажеттілік пен ммкіндіті білдіретін тарапты (модаль) сздері мен білдіреді. Аудармашыны міндеті – осыан барабарлы табу.

Эмоционалды апарат ресми, ылыми жазбаларда те сирек кездеседі. Дегенмен, арсы алу, ошеметтеу, оштасу т.с.с. сздерде, кейбір іскери хаттардаы пікір білдіруге, баалауа арналан сздерде, жарнамаларды эмоциялы бояу болады. Алайда бл сздер іскерлік дептен аспайтынын аудармашы ескеруі ажет.

Эстетикалы апарат кркем дебиетке, публицистикаа тн. Мны аударма блімі зірше жеке адамны жмысы деп арааны жн. Ал аудармалардаы эстетикалы апарат аталмыш блімні зырына аланы жн.

Бл апараттар аудармашылара таза кйінде жолыа бермейді. Блар мтінде кбінесе астасып отырады. Мны кнігі аудармашы стильдік шендестіктен (контраст) байап отырады.

Аудармашыны апаратты р трлі тілде ртрлі кріністе берілетінін білуі те маызды.

Аудармашыны алдын ала талдауда ескеретін бір нрсесі – апарат тыыздыы. Мтіндегі ысартулар, ышам олданыстар – апаратты тыыздыыны нышаны. Аудармашы алдында апарат салмаын азайтпау, сонымен бірге мндай тзілістерге алдан жиі шыады.

4. Коммуникативтік тапсырма. Мтінні апаратты рамын анытап алан со коммуникативтік тапсырма тжырымдалады. Мысалы, жалпы жртшылыа тсіндіру, жаа малмат беру, мтін иесін риза ету, белгілі бір сынысты абылдату, ажеттілікті ындыру т.с.с. міндеттер. Мндай айындамалар аудармашыа аудармада неге басым мн беру ажеттілігін анытауа кмектеседі.

5. Мтінні жанрын анытау аудармашыдан функционалды стилистиканы білуді талап етеді. Функционалды стильдер тіл-тілдерге орта универсалиялы жйелерді бірі.

Балама нсаларды іздеп табу туралы. Бл-аударма мтінді тзу дерісі. Аудару дерісіні мні ізденісте. Ккейде тран кп баламадан осы контекстке лайы, сйкес нсаны таразылап табуда. Ізденіске кмектесетін басты нрсе – аударар алдында тпнса мтінді талдау. Мнда аударма теориясыны жетістектері, тіл білімі жетістіктері пайдаланылады.

Аударма нтижедерін талдау туралы. Аударма стратегиясындаы алдыы екі кезе дрыс орындалса, бл кезедер баалау жмысы ана алады. Ол шін е алдымен мтіндерді саластыру ажет. Мнді бір сз я зінді кездейсо тсіп алан жопа соны тексерген жн. Сонан со тпнсамен саластырмай-а аударма мтінде стильдік ттасты бар ма – соны анытап, ажет болс редакторлы тзетуер жасау ажет. Аударма жарияланатын болса, деуден таы теуге тиісті, йтсе де аударма тілді деби нормасына мтінні сйкестігін аудармашыны зі арааны жн. алымдарды крсетуінше, стиль ттастыын – тпнса стиліні негізгі сипатына сйкес емес бір сз аудармада кетіп алан-алмаанын, аудармашы тзген стильдік фигура мтін ішінде жасанды болып крінетін-крінбейтінін-аудармашы баылай алады. Жол-жнекей мтіндегі са жансатытар (бір сзді орынсыз жиі айталай беру, шаты, жаты йлесімдерді сйкессіздігі т.с.с.) аныталып, тзетіліп отырады.

Демек, аударма стратегиясыны шегінде аударманы наты бір рекетін орындауда, апаратты жеткізу мселесі маызды орын алады.