Мраты бірді – уаты бір

 

Біз – алыс сапара бел буып, кемемізді туекел теізіне тсірген елміз,

елес мітті емес, ерлік пен елдік мратты туелсіздік тырына ту етіп байлаан елміз.

Бл кітап не шін жазылды? Оны маызды себептері бар.

Туелсіздікті жиырма бес жылды кезеін мемлекет дамуыны игілікті нтижелерімен арсы алды. лемдік ркениеттен егемен ел атарында з орнымызды тапты. згелермен бойымыз да, ойымыз да теесті. Халыаралы оамдастыты белді рі белсенді мшесі ретінде мртебелі мінберлерден сз стап, кзарасымызды кеінен танытуа ол жеткіздік. Мны брі тарих шін ас-аым ст саналатын ширек асырда жзеге асырылды.

аруды кшімен емес, аыл-парасатты, сарабдал саясатты уатымен лем назарын зімізге брды. Туелсіз мемлекет атанып, шекарамызды шегендедік. Тл тегемізді трге шыарып, ауматы ттастыымызды трткл дниеге мойындатты. Мемлекеттік рміздерімізді жмыр жерді ай ткпірінде де асататып келеміз.

лем аза жеріні кедігін ана емес, байлыы мен баытын да, бейбітшілік сйгіш жігерін де мойындайтын болды. Мны брін аз кезеде абыроймен атарып шыу оай болды ма? рине, жо. Біра бларды брін жзеге асыруа бізде ежелден алыптасан халыты дстр, тарихи лгі бар еді. Еуразияны алып аймаын мекендеген аза жртыны брыны даы мен салты дербес мемлекет алыптастыруда даналы даылы бола алды. Ары тарихи бастауларды айтпаанда, бергі аза хандыыны дуіріндегі туелсіз ел болуды лтты мраты кеестік кезені кйзелісінен кейінгі жылдарда бірден есе тіктеп, ірге бекітуімізге негіз алады. Тегінде бар тез оалар деген осы. Асыл арман алдымыздаы жолды ашып отырды.

Мны тп-тркіні мемлекеттік мратта, халыты масатта жатыр. Бір йді баласындай, бір олды саласындай бірігіп мір сруді баянын сынан бабалар тарихында жатыр. Байта кеістікті байыры жрты боландытан, біз з жерімізде асыл арманымызды анат ауына жа-жаты ол жеткіздік. Ел дамуыны кезе-кезедік кестесін тзіп, демократиялы ндылытарды жаырта отырып, жаа трпатты мемлекеттік модель жасады. Отанымызды рбір мшесіні ккейіндегі міт пен кдікті ара салмаын дер кезінде таразылап, кдікті клекесін кншуаа айналдыра алды. Біреуден озды деп матанбай-а оялы, біра згелер саба алатын, лгі ттатын мемлекеттік рылым жасатап, туелсіздік талаптарын ттастыа ластырды.

Уаыт бізбен санасты. Заман бізге мойнын брды. Ел есейді, елмен бірге мен де лкен мір мектебінен ттім. андай иын кезеде де халымызды бірлік пен ынтыматы бірінші орына ойан лтты дстрін ны стай отырып, кп лтты азастан халыны ауызбіршілігі мен зара тсіністігін, сыйластыы мен тзімділігін мемлекет дамуыны теміразыы етіп алыптастырды. Жаппай ырып-жоятын ядролы алапат арудан з еркімізбен бас тарта отырып, халыаралы оамдастытан, іргелі мемлекеттерден бейбітшілігімізге кепілдік алды. Бл адам да ынтымашыл халымызды тарапынан з кезінде олдау тапты. Мнда да мратымыз бір, масатымыз орта болды. Мны брі елімізді бгіні мен ертеін теренен ойлап, дрыс шешім абылдау нтижесінде жзеге асты.

Бгінгі тада 5 институтты реформаны жзеге асыру жолында 100 наты адам – лт жоспарын орындауа кірісіп кеттік. Біз шін бл да сындарлы кезені таы бір сынаы болма. Міне, осы тста сз бен істі бірлігі ашанда ел дамуыны наты крсеткішіне айналады.

Біз егемен ел болу жніндегі ата-бабаларымызды асыл арманын жзеге асырды. Елімізді зі тадаан дара жолы бар, ол – бейбітшілікті сйетін, ауіпсіздікті орайтын азастан Жолы.

Туелсіздікті жиырма бесінші жылын жаа азастанды арманды жзеге асыруды айын жетістіктерімен арсы алып отырмыз. Ел экономикасыны серпіні мен леуметтік леуеті лемдік дадарысты сын-тегеуріндеріне берік шыдас беріп келеді. Е бас­тысы, халымызды кілінде рухани-психологиялы дадарыс жо. «азастан-2050» Стратегиясын жзеге асыруды жалпылтты бадарламасы жаа уатпен жзеге асуда. Жмыла ктерген жк жеіл. Ата-бабамыз анымен, жанымен ораан лы далада Мгілік Ел алыптастыруды барлы шарттары мен ммкіндіктері жасалды. Мемлекеттік станым тырын бекітті.

асырлар тоысын біз жаа елорда трінде арсы алды. Енді, міне, екі асыр тоысында, жаа мыжылды табалдырыында шкен жанып, лген тіріліп, кеткен есе тгенделіп, жыылан ту айта желбіреп, лаан орда айта бой ктергеніне де ку болып отырмыз. заынан сйіндіргей, лы жорыта азынамыз молайып, адіріміз арта тскей!

Саясатты е басты станымы – ттасты, татулы. «Бірлігі жеткен ел озады, бірлігі кеткен ел тозады» деген сзді де айтан дана халымыз. Туан жртыа ммкіндігі жеткенше тстасты туралы айтарыды айтып алу керек. йткені, бірлік – бізді барлы жеістерімізді айнар кзі. Осыны рдайым жадымызда стауымыз ажет. Ата тарихымызды аманатын есте стап, базы замандарды шадаындаы шежіреге айналан лтты лаат пен тарихи аиатты жас рпаты жадына мытап сііруге тиіспіз.

Коммунистік идеология кезіндегі лениндік ран бойынша «біз ай мрадан бас тартамыз?» деген сра кн тртібіне ата ойылды. Бл сраты жаттанды жауабы мен беймлім нсасын бізге де мытап тады. з ішімізден шыан неше трлі аымдарды ккпар тартандай болан даурыпа, раншыл науандары да артта алды. ай кезде де асыра сілтеу мен мансапшыл мгрттік халыты кз жасымен суарылып отыран. Ол тарихты жасы білеміз. Кргеннен кеес, ателіктен саба алып отырса, кшіміз з баытынан жаылмайды.

Біз лтты мрадан ешашан бас тартпаймыз. алай боланда да, ол – бізді орта тарихымыз. Сол ымбат азынаны заман талабына сай жаыртып, жас рпаты ажетіне жарата білуіміз керек. Мртебелі болаша туралы армандай отырып, мерейлі ткенімізді де жадымызда сатаанымыз абзал. «ткенні негесі – бгінні кенересі, ертені керегесі» деген тмсілді ккейімізге жазып ойанымыз жн.

2015 жылы Б-даы басосуда азастан лемдік лкен мінберден зіні уаыт алдындаы борышын сезіну трысында аса маызды бірнеше сыныстарын ортаа салды. Атап айтанда, Б-ны 100 жылдыына арай Жаанды Стратегиялы Бастама – 2045 Жоспарын жзеге асыруды бірінші кезектегі адамы ретінде «Жаа Болаша» тжырымдамасын жасау ажет. Бл шін: «Б-ны Экономикалы жне леуметтік кеесін Жаанды даму кеесіне айналдыру; Б-ны ядролы арудан азат лемге ол жеткізу жніндегі Жалпыа орта декларациясын абылдау; санкцияларды з еркімен олдануды Б Жарысы мен халыаралы ы нормаларына айшы келетін адам ретінде болдырмай тастап, 2016 жылы халыаралы ыты араулы аидаттарын бекітуге ндейтін Б-ны жоары дегейдегі халыаралы конференциясын шаыру; терроризм мен діни экстремизм атері жаанды ауым алып отыр. Б туы астында халыаралы терроризм мен экстремизмге арсы іс-имыл танытатын бірттас лемдік жйе ру; Б-ны «Орныты энергетика – барша шін» бастамасын олдау масатында 2017 жылы Астанада «Болашаты энергиясы» таырыбында бкіллемдік ЭКСПО крмесі ткізіледі. ЭКСПО-2017 крмесіні инфрарылымдары негізінде Астанада Б туы астында Жасыл технологиялар мен инвестициялы жобаларды дамытуды халыаралы орталыын ашу.

Бл сыныстарды брін сессия делегаттары толы олдап, малдады. йткені, бл проблемалар тек бір елге емес, барша мемлекеттерге де ажет, орта мселе. азір жеке ел ретінде немесе жалыз мемлекет болып озып кету ммкін емес. лемдік жаандану жадайында лемдік тсіністік пен ынтыматасты ауадай ажет. Бл жерде «жалыз жріп жол тапанша, кппен жріп адас» деген сзді еске алуды артытыы жо. Біра кп болып адасу шін емес, кппен бірге дрыс жол табу шін. Адам санасындаы згерістер сонда мемлекеттік сананы жаа белеске ктерілуіне тыр болады.

Жол іздеген жолаушыны, арман уан жастыты жне ел бірлігі мен тыныштыын тілеген арттыты жолы бір. Мемлекет дамуыны лемдік ркениеттен з орнын тауып, сол биіктен немі кріне беруіне ызмет істеп жрген саясаткер жолы да сондай. Бларды брін адал мрат, асыл масат тоыстырады. Мраты бірді – уаты бір. Ол уат елдіктен, дамудан, ркендеуден, бірлік пен бейбіт кндерден бастау алады. Жне оны баыты да, бадары да халытікі. Халы орта арман, бір масата бірлесе мтылса – оны ертеі баытты боларына еш кмн жо.

Мені мратым – елімні бгінгі бейбіт мірі, ертегі нрлы болашаы. Келер рпаты алысы мен ризашылыы бізді бгінгі істерімізді жарын нтижесіне тікелей байланысты. Осы жолда халы бірге болса, амал аламыз. Осы жолда масат орта болса – уатымыз тасып, кш-жігеріміз еселене тседі. Сол жолда мемлекет пен халы мддесі штасып жатса, мртебелі міндет – осы.

Жас кезімде арманшыл болдым. Алдыма ойан масатыма жетуге ашанда бар кшімді салдым. Елімні ажетіне жарайтын бір азаматы болсам деген арман мені немі биік шыдара жетелеп отырды. Ебекті иындыынан, мірді сынынан ашып, тайсатаан кезім болан жо. Бл жнінен туан елімнен мірлік саба алдым.

рине, ол кезде туелсіз мемлекетті Тыш Президенті болам деп армандаан жопын. Біра адам зіні мадайына жазылан тадырынан ашып тыла алмайды. Туелсіз азастанны алашы Елбасы болу тадыры маан бйырды. Бл жолда аянып, жасанып алан жерім жо. Мені баытым – халымны баыты. Мені жеісім – жртымны жеісі. Мені тапаным – елімні азынасы.

Елді бгіні мен ертеі туралы ой ркез, айда жрсем де бір стке де тыншу таптырмайды. Кейде зімді кптеген лдары мен ыздары, немере-шбересі бар арияа, кпті крген атаа сатамын. «Балалы й – базар» деген халымызды анатты сзі бар ой. Ал кейде зімді халымны алдында баладай сезінемін.

Халыммен бірге стім. Балалы шаымнан бастап зімді туан елімні бір пайдасына жаратсам, абыз Абай айтандай, елімні бір кірпішіне айналсам деген масат-мрат мені ержету жолындаы басты жолбасшым болды. арапайым ауылда, кп балалы йде стім. Кпшіл, халышыл болуымны бір себебі осында жатыр деп ойлаймын. Жасыны крсем, мтылып, соан теелуге тырыстым. лкенді сыйлап, кішіге амор болып ержеттік.

Ой еркіндігі сз еркіндігін туызады. Сзі еркін басалардан озы крінеді. Озан сайын оны мнін ынып, мнісін біліп, кілі ккке ктеріліп, зіді азамат ретінде сезіне тсесі.

Бізді рпа – тезірек ержетуге асыан рпа. Бізді балалы балдуренді белшеден кешіп за жруге ммкіндігіміз де болмады. Бір жаса келгенімде лы Отан соысы басталыпты. Ата-анамыз сол бір срапылды смдыын жртымен бірге кріп, орта жеіске з лестерін осты. Елдегі тылда кндіз-тні бел шешпей ебек етті.

Майданнан келген «ара ааздарды» асіретін бас­тан кешпеген шаыра Шамаланда да болмаан секілді. Алыс майданда атылан рбір ажал оы бізді балалы шаымызды да баудай тсіріп жатты. Сол кездегі халыты кз жасы, аналарды аыраан ні мен келерді жер шып, ккірегі арс айырыла крсінгені лі кз алдымызда. Бірде байыбына барып, бірде бара алмай, ркімні бетіне жалта-жлта араан жетімдерді боталаан кзіндегі бадана жас бала ккіректе алып ойандай.

рине, бес жастаы балаа жеісті салтанатын толы сезіну иын болар. Дегенмен, ауылдаы лан-асыр уаныш пен шанаынан асып тгілген шаттыты аналарымызды ажарын клкісінен, зіл-алжыынан сезініп, жероша басындаы самсаан самаурындар мен иісі брыраан озыла бауырсатардан дм татан са­йын бала жрегіміз тамаша бір уанышты сезініп, ызыа батанбыз. Киіз йді іргесін тріп тастап, трінде саалын саумалап, талай жыл абаы арс жабылан асаалды аталарды алдарына немерелерін алып, бастарынан сипап, мадайларынан иіскеп отыран сол бір ст халымызды илы мырындаы е бір баытты кезеі болан еді.

азастан халыны ауызбіршілігі, ынтымаы бзылмаса, біз лемдегі баытты елдерді біріне айналарымыз сзсіз. ткен тарихтан «ой стіне бозторай жмырталаан заман» деген сз алан. Біз – Сарыараны сайын даласында жаа елорда трызып, оны тсіне самры ондыран елміз. Алып лемні дамуында енді самрытар анат аатын болады. Ол аза еліні – лы Дала еліні азат аспанында мгі алытай береді.

Елді атауы да сол сияты. Мнда да тере пайым, талампаз ой, тарихи сабатастыты лтты ыма штастыру мселесі басты назарда боланы жн. Бізді халымызды кезінде «ырыз» деп атады, кейін, 1925 жылы упірімдеп жріп, Алаш арыстарыны арасында аза атауын ре дегенде алды. Туелсіздік алан тста ел атауы алай болады деп атты ойланды. Даму рдісін, алыптасан аидаттар мен кп лтты республиканы тратанан атауын згертуді келер кндерді еншісіне алдырып, «азастан Республикасы» деген азіргі атауа тотады. Бл адамымызды дрыстыын азіргі кезедегі ел дамуы крсетіп отыр.

Елді атауы – бгінгіні баяны, ертені мерейі. аза хандыыны 550 жылды торалы тойын неге біз жалпылтты мереке, мемлекеттік мейрам ретінде атап ттік? Не шін тойлады? Ел мерейіні суі шін. згелер бізді тануы шін. Жас рпа саба алуы шін. рпатар сабатастыыны жаласуы шін. Тарихымыз жааша жаырсын дедік. Туелсіздік тырыны одан рі беки тсуін алады. ол жеткен табыстарымыз траты болып, лемні дамыан елдері бізбен санассын дедік.

Осы мерейтойда лы Дала елі деген атауды лтты идеяны стыны, мемлекеттік саясатты басты бадары, «Мгілік Ел» идеясын мгілік ету баытындаы негізгі міндет деп арастырды. Біз осы орайда мны мн-масатын ашатын «100 адам» жалпылтты жоспарын іске асыруды негізгі тетіктері деп тжырымдаймыз. Бл аса маызды да крделі бадарламалар лы Дала елі атауын лемге танытуды бастапы тарихи алышарты деп абылданады.

Ел атауын ауыстыруда кейде асыысты пен албырттыа да жол беріп аламыз. Кейбір азаматтар бл орайда менен шапшады пен шыл шешім ктеді. «й менікі демеіз, й артында кісі бар» деген емес пе халымыз? згермелі лемні ас-абаына арап, р адамымызды аыл, парасатпен лшеп, бейбіт кнні бесігінде жатан «тынышты атты сбиді» тербетуден жаылып алмау шін жан-жаты байыптауымыз ажет. Стін салса, батырлыты баы бар, баяны болса, байлыты да баы бар. Бізді байлы – бірлік пен тратылы.

Халымыз – кейде дана, кейде бала. сіресе, бала дегенде жрегі елжіреп, тілегі млдіреп тратыны содан болса керек. рпаым жаласса деген шынайы тілектерін дниеге келер балаларына риясыз кілден арнап, оларды аман-есен болуларына ерекше мн берген. Даланы з философиясы мен шындыы, з задылытары бар. Оны брі ата-бабамызды мір сру салтынан, лтты дстрінен айын крініп, аны танылып жататын. азіргі кезде біз оны бірде ескілікті алдыы, енді бірде кні ткен дстр ретінде арап, жеіл байлам, желбуаз рекеттерге де бой беріп алып жрміз.

Дана халымызды лы асиеттері кп. Ол асиеттер – бізді мірлік мектептеріміз. Оимыз, йренеміз. Бл шін штарлы, талапшылды жне талам керек. Жртымызды жасы асиеттеріні бірі туралы айта кеткенні артышылыы бола оймас. Ол – кешірімпазды. Бізді халымызда «алдыа келсе – атаны нын кеш» деген лы сз бар. Жастарымыз да осы асиетті бойларына сііріп ссе екен деп армандаймын. Ке болса, кем болмайсы.

Ал енді туан елі, халы туралы бзбіреу орынсыз сз айтып, тіл тигізіп жатса, онда бгежектеуге аымыз жо! Ондайда алдаспандай айбарлы болып, намысты найзаайын ойнатуымыз керек. Махамбет бабамыз: «Мен кескекті ерді сойымын, кескілеспей бір басылман», деп ар-намысын ту етіп станан. «Мен айраулы ара балта едім, шабуын таппай кетілдім, айраса таы, жетілдім» дейтіні жне бар. Ел намысы, ел абыройы дегенде бріміз де Махамбет болуымыз керек. Ел аылы, ел парасаты дегенде бріміз де Абай болуымыз ажет. Сонда есеміз кетпейді, есеміз тспейді.

Халымызды мірі – асиетті неге. Мыжылдытар алыптастыран лы салт-дстрлерімізді жаа дуірде жарыратып ашып, лгісінен йренуде, жас толын – жаа буына жеткізуде жалпылтты пейіл-ниет керек. Халымызды мрттігі тарылмасын деп тілеймін.

Мен ресми сапарлармен алыс елдерге жол тартан сайын туан халыма жаындай тсемін. Туан елімні лан-байта дархандыы зіммен бірге сапарда жргендей сезімде боламын. Сондай кезде мртебем сіп, мерейім тасып, бойыма кш-уат йыландай болады. Сонда зімді шынайы баытты сезінемін.

айда жрсем де туан елім рашан жадымда. Алыс сапара кеткенде елімні ысты сезімін жрегіме йып ала кетемін. Елімді біреу матаса, ол кптен бері табысан досыма айналып шыа келеді. Туан жерді тікеніне дейін табаныма майдай тиеді десем, арты айтанды емес. Туан елімні желі де анамны алааны сияты, мадайымнан сипап, жанымды нра блеп трады. Тауларымды кргенде кілім ккке рлеп, оны шар басындаы аша ардан ескен сергек самалын, тау бктеріндегі жасыл орманны жпар жамалын сезгендей болатыным бар. Атамекенні ауасы андай, шіркін! Жана – дауа, дертке – шипа ой!

Бл кітапты мір бойы жазандай, жазатындай сезімдемін. Кз алдымда крделі кезедер, заман паратары суылдап жабылып жатан шатардаы халы жрегіндегі ккейкесті мселелер, оларды шешуді жолдары, шалар Даламызда болып жатан лы оиалар, дуір тудыран дастандар – брі-брі мені де жрегім арылы теді.

Оашада отырып ой теізін кешемін. Халымны мадайындаы ба жлдызы рашан жарырап трса екен деп армандаймын. Осынау алып кеістікте мыр кешкен бабаларды баянды аманатын орындау жолындаы атарып жатан істерімізді келер кндердегі кемел жаласын жртыммен бірге кріп, елмен бірге уансам деп асаймын. Халымызды асыл арманын орындау жолындаы ызметіме Жаратан Иемізді шапааты тиіп, олдау жасап келе жатанына тубе ыламын.

Алыс сапардан туан еліме оралып келе жатанда, ата-анамны шаына асыан баладаймын. Халымны зіме деген сенімі мен рметін кргенде асыр жасаан данадай боламын. Сондай кезде ке далам мен сай-салам менімен бірге шып келе жатандай сезініп, есемді тіктеп, ертегі кнге елді кзімен арайтыным таы бар. лан-айыр лы істерді алдында тран ебеккер елімні болашаына баыт тілей елжіреймін.

Біз – лы Дала еліні рпаымыз. Осы жерді зады да тарихи мрагеріміз. рбір азастанды осы атауды жрегіне жазып, оны матан еткен жадайда лы бабаларымызды мгілік арманын орындап, туелсіздікті туын берік олда стай аламыз.

Мен де, сіз де – осы жртты ланымыз. Дала – бізді анамыз. Дала – бізді панамыз. Ендеше, оны бгінгі келбеті мен ертегі болашаына бріміз арыздармыз рі жауаптымыз. азаты алып даласы, лан-айыр лы жері – бізді Атамекеніміз, туелсіз мемлекетімізді ту тіккен атажрты. Ол, сондай-а, егемен елімізді еселі рісі.

Мратымызды да, уатымызды да мгілік болуы шін бірлікті туын ешуаытта тмен тсірмеу керек. Келер рпа осы лтты ранымызды одан рі жетілдіріп, жаыртып, дуірлер талабына сай олдарына берік стайды деп сенеміз. Солай болатыны еш кмнсіз! йткені, бізді жол – ардаты бабаларды, лы мраттарды жолы. Бл – азастанны зіндік бірегей жолы. Бл жол елдер мен елдерді, асырлар мен асырларды арасын жалай береді. Бл жолмен жргендерді кші болашаты баспалдатарымен жаласады. Алаш жртыны жолы рашан ашы болсын!

Мені тілдік орымда е жиі олданылатын ш ым бар. Ол – Тынышты. Татулы. Бірлік. рі олай болуыны да сыры бар. Оларды маан дейін де мыдаан адам айтан. Брі де тарих таылымынан туып, ежелгі бабаларымыздан екшеліп жеткен сара сздер. «Алтау ала болса – ауыздаы кетеді, тртеу тгел болса – тбедегі келеді», «Блінгенді брі жейді», «Сауса бірікпей, ине ілікпейді», «Тынысы бірді – ырысы бір» дейтін аталы, баталы сзді де айтып кеткен солар. Біз лы бабаларымыздан алан асыл сзге де, жн-жосыа да, дстрге де рашан адал болуымыз керек.

Біз лы Дала еліні кешегісін бгінге, бгінін ертеге жалаймыз. Оны лы тарихын жаа дуірде жарыратып жаадан жазамыз. Жаа асыр – шінші мыжылдыа азастанны олтабасын басамыз.

Мратымыз – Мгілік Ел! Туелсіз мемлекетіміз Еуразияны осынау алып кеістігінде мгілік мір сретін болады.

Мртебесі биіктеп, се берсін, ркендей берсін лы Дала елі – Мгілік Ел – Туелсіз азастан!