ГОСТ Р 51858-2002 стандарты бойынша мнайды жіктеу.

Мнай физика-химиялы асиеті, деуге дайындылыы, оны рамындаы жеіл меркаптандарды жне ккірт млшері бойынша класс, тип, топ жне трге жіктеледі.

Мнайдаы ккіртті массалы лесі бойынша 1-4 класстара блінеді (1- аз ккіртті, > 0,60 %, 2- ккіртті, 0,61-1,80 %, 3 – жоары ккіртті, 1,81-3,50 %, 4- аса ккіртті, 3,50 %-дан жоары).

Тыыздыы бойынша, ал экспорта дайындауда осымша фракция шыымы жне мнайдаы парафинні массалы лесі бойынша 5 типке: 0 (аса жеіл), 1 (жеіл), 2 (орташа), 3 (ауыр), 4 (битуминоидты).

Мнайды деуге дайындылыы бойынша 1-3 топа блінеді (1-2 топта суды массалы лесі 0,5 %-дан жоары емес, 3 топта – 1,0 %), хлорлы тздарды концентрациясы, жоары емес, мг/дм3 (1-100, 2- 300, 3 – 900).

Мнайдаы жеіл меркаптандар жне ккіртсутекті массалы лесі бойынша мнайды 1-3 трге бледі: ккіртсутекті массалы лесі, жоары емес, млн-1, ррм – 1 -20, 2 – 50, 3 – 100 ррм. Жалпы метил жне этилмеркаптандарды массалы лесі, жоары емес: 1 – 40, 2 – 60 и 3 -100 ррм.

Мысалы: егер мнай шін: ккіртті массалы лесі – 1,15 % (класс 2), 15 0С-таы тыыздыы - 860,0 кг/м3 (тип 2), хлорлы тздарды концентрациясы – 120 мг/дм³, суды массалы лесі – 0,40% (группа 2), ккіртсутек жо болан жадайда (тр 1) – белгіленеді «2.2.2.1 ГОСТ 51858-2002».

Табии жне мнайа серіктес газдарды жіктеу.

Барлы кмірсутектік газдарды шыу тегі бойынша 2 топа жіктеуге болады:

– біріншілік;

– екіншілік.

Тзілу жадайы жне рамы бойынша біріншілік газдар блінеді:

– табии;

– ілеспе.

Табии газдар 3 топа блінеді:

– газды кен орындарынан ндірілетін газдар;

– газды конденсатты кен орындарынан нідірілетін газдар;

– мнаймен бірген мнай кен орындарынан ілесе ндірілетін газдар.

Екіншілік кмірсутектік газдар – табии кмірсутектік мнайды термокаталитикалы згерісі нтижесінде мнайды деу кезінде тзілетін жеіл кмірсутектер.

Газды фактор – мнай тзілістеінде болатын жне оны деу кезінде білнетін мнайа ілеспе газдар млшері (1 т мнайа м³ газ).

Табии газды рамыны згерісі мнай кен орындарын эксплуатациялау барысындаы газтрізді кмірсутектерді физикалы асиеттерімен тікелей байланысты.

Мнайда метан газтрізді кйде болады, ал оны гомологтары ерітінді кйде жне олар асиеттеріне байланысты белгілі бір ретпен блінеді.

Газ ысымы жоары кен орындарында метан млшері басым болады. ысым тмендеген сайын газ рамында метан гомологтарыны млшері арта тседі. Мнайлы горизонтты эксплуатациялау соында мнайдан рамында сйы кмірсутектер болатын газ (газды бензин) блінеді.

Осы газды бензинні млшеріне байланысты ра жне майлы табии газдара жіктеледі.

ра газдаы газды бензинні млшері 100 г/м³, майлы газдаы газды бензинні млшері 100 г/м³.

 

 

Тексеру сратары.

4. Барлы кмірсутектік газдар шыу тегі бойынша анша топа блінеді?

5. Табии жне мнайа серіктес газды рамын атаыз?

6. Табии жне мнайа серіктес газды рамындаы ерекшелік неде?

7. аныан екіншілік кмірсутектік газдар алай тзіледі?

8. аныпаан екіншілік кмірсутектік газдар алай тзіледі?

 

Дебиеттер тізімі

1. Г.. Бишімбаева, А.Е. Букетова. Мнай жне газ химиясымен технологиясы.– Алматы, 2007 ж.–241 б.

2. Х.А. Суербаев, К.М. Шалмаамбетова, .. оанбаев. Мнайдеу нерксібіні каталитикалы процестері. – Алматы, 2004 ж.– 131 б.

3. С.В. Вержичинская, Н.Г. Дигуров, С.А. Синицин Химия и технология нефти и газа.– Издательство «Форум», 2010.– 399 с.

4. Под ред. В.А. Проскурякова, А.Е. Драбкина. Химия нефти и газа.– Л.: Химия., 1989.– 424 с.

5. О.В.Крылов. Гетерогенный катализ. –М:ИКЦ «Академкнига», 2004.– 236с.

6. Под ред. З.И. Сюняева Химия нефти.– Л.: Наука, 1984.–360 с.

7. С.3.Рогинский. Гетерогенный катализ. М.: Наука, 1979.–360 с.

8. А. Утелбаева, Б. Утелбаев. Органикалы заттар технологиясыны теориялы негіздері. –Кинетика жне катализ, 2007. – 417 с.

9. Ч. Сеттерфилд. Практический курс гетерогенного катализа. –М.: Мир, 1984. – 520 с.

10. В.М. Потехин, В.В. Потехин Основы теории химических процессов технологии органических веществ и нефтепереработки. –М.: Химиздат,2007. – 944с.

 

Дріс 15. Газдарды кептіру жне тазалау дістері. Газдар оспасын блу тсілдері. Газды фракционерлеуші ондырыны технологиялы сызба-нсасы.

Дрісті масаты:Табии жне мнайа серіктес газдарды деу жне дайындау процестеріні теориялы негізін тсіндіру. Газдарды фракциялы тазалау процестеріні негізін тсіндіру.

Кілт сздер:Табии газ, мнайа серіктес газ, деу, дайындау, фпакциялы тазалау.

Дріс мазмны: Табии газ ндірілетін кен орындар 3 топа блінеді.

1. Пластаы кеуектер толыымен газбен толтырылан, рамында сйы кмірсутектер болмайтын таза газды кен орындары. Пласталы ысымы 10 МПа жне одан жоары.

2. Мнайлы газды кен орындар. Мндай кен орындарындаы пластадаы мнай рамында газ толыымен еріген кйде болады. Тек газды аз млшері «газды алпаша» деп аталатын аралыта жинаталады.

3. Газды конденсатты кен орындар. Пласталы ысым жоары боландытан кейбір жоары температурада айнайтын кмірсутектер газды рамында еріген кйде болады. Бл оспа газды фазада орналасады. Скважина баанасы арылы мнай ктерілгенде бырларда, сеператорларда мнай ысымыны тмендеуінен оны рамынан еріген газ блінеді.

ысым атмосфералы ысыма тмендегенде, 20⁰С температураа келтірілген ндірілген 1 т. сеперацияланан мнайа келетін газ клемі (м³) газды фактор деп аталады. Мнайды ндіруді бірнеше дістері бар.

Фонтанды діс. Бл дісті бірінші сатысында пласталы ысыммен ктерілген мнай сеперацияланып, газ блініп алынады. Пласталы ысымны тмендеуіне байланысты механизирленген дістер олданылады. Бл арнайы кмекші ралдарды кмегімен жргізіледі. Арнайы кмекші ралдара: штангалы насосты ондырылар, ортадан тепкіш электрнасостар, газолифтік ондырылар жатады.

Компрессорлы станцияларда сыылан газ жер бетінен осымша скважинадаы пласталы газдара жіберіледі. Скважинаа насосты компрессорлы бырлар тсіріледі. бырдан тыс кеістіктегі сыылан газды сору нтижесінде бырдан тыс кеістіктегі сйыты дегейі тмендеп, насосты компрессорлардаы бырларда жоарылайды.

а) Газды жібергенге дейінгі скважинадаы мнайды дегейі, б) бырдан тыс кеістіктегі мнай насосты-компрессорлы бырды тменгі шегіне дейінгі жетеді, в) газдымнайлы оспаны скважтинадан шыуы.

1-насосты компрессорлы быр, 2 – эксплутациялы колонна, 3-статикалы дегей, 4 –газдымнайлы оспа, 5 –динамикалы дегей.

 

бырдан тыс кеістіктегі сйыты дегейі насосты-компрессорлы бырды тменгі шегіне дейін тмендегенде газ насосты-компрессорлы быра тсіп, сйытыпен араласады. Нтижесінде мнай газды сйыты оспасыны тыыздыы пласталы сйыты тыыздыынан тмендеп газды-сйытыты оспа жоары ктеріледі.

Мнайлы газ рамында табии жне газдыконденсатты газдардара араанда рамында пропан, бутан жне пентан ауыр кмірсутектер млшері жоары болады. рамында 50 м³/л ауыр кмірсутектер (пропан жне одан жоары) болса, ра газды кмірсутектерді деп аталады. Ал егер рамындаы ауыр кмірсутектер (пропан жне одан жоары) млшері 50-150 м³/л болса, аралы, 150 м³/л жоары болса майлы газдар деп аталады.

Шикі газ рамындаы кміртекті СО₂ жне H₂S блуді екі тобы бар.

1. ра діс

2. Ылалды діс

ра дісте атты сііргіштер – мырыш тотыы, алюминий ндірісіні шламы, активтелген кмір олданылады.

Ылалды дісте абсорбентті активті блігіне СО₂ жне H₂S хемосорбциялануы жне физикалы абсорбциялануы жреді. Моноэтаноламин СО₂ жне H₂S сііріп, дисульфидтер, сульфидтер, карбонаттар, бикарбонаттар тзеді.

Газдыбензинсіздендіру ондырысында трасыз газды бензин, бензинсіздендірілген газ жне лаытырлатын газ блінеді.

Газды фракционирлеуші ондырыларда мнай деу зауыттарынан алынан трасыз бензин траты бензинге жне жеке техникалы таза кмірсутектерге пропан, изабутан жне т.б. блінеді.

Табии жне мнайа серіктес газдарды аныпаан кмірсутектер алуда олдану азіргі тадаы маызды баыттарды бірі болып саналады. Табии жне мнайа серіктес газдарды, конденсаттарды кмірсутектерін пиролиздеу жне каталитикалы дегидрогендеу арылы 60 % жуы этилен алынады.

 

Пиролиз кезінде жретін жалпы реакцияларды негізгі ш тобын арастыруа болады.

1. Крекингтеу жне дегидрлеуді біріншілік реакциялары;

2. Екіншілік реакциялар (алкандар згерісінде жреді) – полимеризация жне конденсациялар;

3. Молекулярлы ыдырау реакциялары нтижесінде пирокміртек, сутек жне аз млшерде ацетилен тзіледі.

Ацетиленні тзілуіне ажетті С₁ фрагментті С₂ фрагментке айналу арылы жзеге асатын осымша бимолекулярлы сатыны болуы метанны термиялы ыдырау реакциясыны ерекшілігін крсетеді.

 

Метанны диссоциациялану реакциясында С-Н байланысыны зілу немесе метиленні тзілу реакцияларыны басымдылыына арай метан пиролизіні механизмі екі топа блініп арастырылады.

 

Метана С-Н байланыс тн боландытан, аныан кмірсутектерді ішіндегі нерлым траты болып саналады. Метанны деструкциясы 1000-1200⁰С температура аралыында жреді. Метанны деструктивті згерісі нтижесінде ацетилен, этилен жне этан алынады.

Метаннан этан тзілу реакциясы.

Метан пиролизіні механизмін келесі згерістер баыты арылы крсетіледі.