Пайдаланылан дебиеттер тізімі
Жсіпбек Аймауытлыны шыармаларындаы фразеологизмдер мен маал-мтелдерді олданысы
Жоспары:
І. Кіріспе
1. Ж. Аймауытлыны шыармаларындаы фразеологизмдер мен маал-мтелдерді ерекшеліктері
II Негізгі блім
2.Ж. Аймауытлыны шыармаларындаы фразеологизмдер мен маал-мтелдерді стильдік ерекшеліктері
3.Ж.Аймауытлыны шыармаларындаы авторлы фразеологизмдерді олданысы.
III орытынды.
Пайдаланылан дебиеттерді тізімі.
КІРІСПЕ
Халы азынасы болан фразеологизмдерді талай заманды басынан кшіріп, деле, ажарлана отырып, бден шыдалан сарасы ана халы санасында саталады. Оларды ескісін ескіртпей, жаасын лпыртатын асиеті - тр-тласыны кркемділігі мен маынасыны тередігінде. Бларды кпшілігіні сырты рылысы зіне арнаулы тр талап етсе, ішкі мазмны айтылатын ойа сай болуын талап етеді де, сол екеуіні бірлігінен мнерленіп ралады.
Мен осы жмысты жазу барысында салт-дстрге байланысты олданылатын фразеологизмдерді берілу жолдарына, оларды сз табына атыстылыы мселелеріне тоталамын. Сонымен атар, салт-дстрлерімізді ішіндегі ауымдыларына, яни ыз затуа байланысты олданылатын салт-дстрлерімізді траты тіркестермен берілуіне, аза рыптарыны траты тіркестермен берілуіне жне де балаа байланысты олданылатын салт-дстрлерімізді траты тіркестермен берілу жолдарына, оларды кркем шыармада олданылуына тоталып, наты мысалдармен длелдеп тпекпіз.
Ж. Аймауытлыны шыармаларындаы фразеологизмдер мен маал-мтелдерді ерекшелігіне келсек, Ж.Аймауытлы прозасындаы фразеологизмдер мен маал-мтелдер кейiпкердi жан-дниесiн, кйзелiсiн, кiнiшiн, кйiнiш-сйiнiшiн, бiр cттік жай-кйiн ашып жеткiзуде орасан зор орын алады. Жазушы шыармаларындаы фразеологизмдердi бiрнеше топа топтастыруа болады.
Алдымен, адамны iшкi кйiн бiлдiретiн фразеологизмдердi алса олара прозада кездесетiн «салы суа кету», «абырамыз айысады», бйiрiмiз сгiледi», «бас тepici аузына тcin кeminmi» т .б. фразеологизмдердi жатызуа болады.
Жазушы негiз етiп алан азаты байыры ауыз дебиетi, рбiр оырман кiлiнен шыып, шыарма оиасын зектi де езгеше ете бiлген. Жазушы фразеологизмдердi олдананда зiнi ойын, соны iшiнде кiл-кйiн аны байатып отыран. Фразеологизмдер арылы кейiпкердi жан кйзелісін ашу-ызасын, орыныш сезімдерін, уанышын суреттеген. Толыыра мысалдармен длелдейiк.
ара мрт пен жирен орысты арасындаы керіс келiспеушiлiктi баяндай келе: «Жирен орыс манаыдай емес, Абiлекке лiп-шкенiн ойып, бетiнен тгi шыып, кесі лгендей, бас mepici аузына mcin кeminmi» (Ж.А.,161).
«рия келсе, бас mepici аузына mcin, кірпідей жuырылады» (Ж.А.,295).
«Бетiнен тгi шыу», «кеci лгендей, бас mepici аузына тсу» сияты траты тіркестер тйдектеле олданылып, кейiпкердi iшкi жан дниесiн жайып салады.
йытып соан ызылда жел. Ай жо. араылы оюланып келедi. Сабаан жндей тйдектелген, шыылтыр, срылт блттар тоытан ойдай шоыршатанып, тауа апа болатындай, тауды тншытыратындай, аш тауыша селдiр жлдыз тарыларын бiр-бiрiмен ырып жатыр. Жлдыздармен бiрге мim сулелерi де бiр-бiрлеп батып бара жатандай. Абiлектi см жрегi лдененi сезгендей болды. Eкі кзi жалт-жлт emiп, ара мртты бетiне арай бердi. ара мртты бетi срланан, кзi анталап, танаулары желбiреп озалан icпemmeндi. Ая басуы ата, Абiлекке намайды, жрегi ысылып, кпeci аузына тыылып барады (Ж.А.,177).
Жазушы аламына тн ерекшелiк мтінні басында табиатты суреттеу арылы орыныш, рей сезiмдерiн тудыра отырып, Абiлектi орыныш сезiмiн, рейiн «жрегi ысылып, кпесi аузына тыылып» траты тіркестер арылы бередi. Табиат крiнici мен Абiлек сезiмi бiр-бiрiмен астасып жатандай.
«Ысты ой, шіркін, туан жер! Туан жерге жеткенше, aumin дтi шыдайды? Kім саынбас з аын? Kім сймесiн з жерiн? Сймесе сймес зердесiз, шерсiз жрек, тiлеуi блек жетесiз ...Туалы заn шыпаан, бауырмал жесiнi бауырында еркелеn скен, лбiреген балаnан жректi артожа айтіп сймесiн? артожа туан жерiн жанындай cйеді. Туан жер еске тскенде iшi-бауыры елжiреn, ртенгендей кйедi. Елiне жетуге шара анаты болмайды.
Туан жер деген тарау риторикалы сраулы сйлемдермен басталып, туан жердi адiрiн, туан жердi ыстытыын, ымбаттыын айта келiп, артожаны туан жерге деген сйiспеншiлiгiн «iшi-бауыры елжiреу, ртену», «шара анаты болмау» фразеологизмдерi арылы тередете тседi. Бл жерде таы айта кетерлiк жайт: «Кім сймесiн з жерiн? Сймесе сймес зердесiз, шерсiз жрек, тiлеуi блек жетесiз ...» деген жолдарды авторлы, афоризмдер деп айтуымыза болады.
Фразеологизмдерді жазушы кейіпкерін мінездеу масатында да олданан, кейіпкерді сырты портретін суреттей отырып, ішкі дниесін аарту масатында, іс-рекетіні, ылыыны жаымды-жаымсыз жаын білдіруде фразеологиялы тіркестерге стильдiк жк артады. Наты мысалдар келтiрейiк.
- абаы айратай боп, танауы делдuiп тр екен, ду де болса ккайыл, долы шыар, - дептi (Ж.А., 288).
Елдi ан-асатан Нuколайа да болып едi (Ж.А., 104).
рiктi сырты портретi арылы мiнез ерекшелiгiн «танауы делдuю» траты тіркесі ашады. «ан асатан» фразеологизмi Николай патшаны шектен тыс аталдаын наты крсетеді.
Кейiпкердi портретiн беру масатында фразеологизмдер жмсалан: дес мадай, ырыс мадай, бауырса мрын, кipпi шаш т.б.
Баса кейiпкер арылы екiншi кейiпкердi айтан пiкiр-ойын жеткiзуде олданылан фразеологиялы тіркестер тiлiнi жаманы-ай, аузынан жалыны шыу, отау ueci, лаы кере болды, жанынан осып жiбердi, жiбi тзу.
Туан халыны тадыры, ел мы жазушыны атты толандыран. Жазушы халыты трмысын, хал-жадайын, мір шындыын суреттеген.
аза жерiнде орыстарды оныстануы, оларды трмысы мен аза трмысын салыстыра суреттеуі леуметтік тесiздiктi фразеологизм арылы астарлап жеткiзген.
Ж.Аймауытлы сздердi астарлы маыналарын кп пайдаланады.
Казак-орыс пен аза шейiн де «бленшеке», «тгеншеке» десiп жрсе де, жерiне, суына, балыына, аашына азаты тмсы санын крсе, «еке-меке» далада алады. азаты шаыраына обыз тартылады (Ж.А., 106).
обыз тартылады - кн крсетпеу. Тмсы су, шаыраына обыз тартылу- фразеологизмдерi аза трмысын астарлап, серлеп крсетедi.
Негiзiнен, фразеологизмдердi шыарма тілінде олданылуы жиі кездескенімен оны олдану тсіліні де зiндiк ерекшелiгi бар жне бiрнеше негiздерi бар.
1. Аймауытов Ж. Шыармалар жинаы. Алматы: Жазушы, 1989. 560 б.
бiр маынаны бiлдiретiн сз тіркеci болса, екiншiден, халыты ауызша тiлiнде талай уаыттан алыптасып, тас-тйiнге айналан сз мйегi екендiгiн ескеремiз. Бл жнiнде алым Р.Сыздыованы пiкiрiн келтiрсек, «Жеке суреткер тiлiндегi образды фразеологизмдердi типтерiнi, оларды азды-кптiгiн, eскi-аздылыын тгендеу стiнде аынны не жазушыны фразеологизмдер саласындаы байыры азынаны аншалыты игерiп, кдеге асыранын, аншалыты жааларын сынанынан круге болады. Ал бл шыармашылы контекст немесе авторлы даралы дегендi танытады, тіпті кеірек араса суреткер тiлiндегi фразеологизмдер лемi оны поэтикалы тіл арылы крінетін дниетанымын крсетеді1. Демек, алым пікіріне сйенсек, фразеологизмдерді олдануынан, оны шешендігін креміз.
Ж.Аймауытлы фразеологизмдердi тымды олдана отырып, олардан жаа маына тудыра бiлген. Автор траты тiркестердi сйлеу тiлiндегi алпын сатап олданан, кейде сйлеу тiлiндегi траты тiркестердi зiнше туындата отырып, згертiп олдану арылы осы былысты piciн кеейткен. Демек, бл арада жазушы шеберлiгiмен абат оны даралыын, зiндiк згешелiгiн ааруымыза болады. Жазушы бояуы алы, жаттанды сздерге уес емес, ол кпшiлiктi жрегiне жаын арапайым трде фразеологизмдердi олданыса тсіре бiлген.
Фразеологизмдер траты тіркестер болып келгенмен, жазушы сз олданысында гiме рiсiне лайытап тiркестердi згертiп олдануы бден ммкін. Траты тiркестердi халы тiлiндегi вариантын згеше жаа маыналы мнде жмсап, жазушыларды трлендіріп стильдiк масатта олдануы туралы академик Р.Сыздыова: «Фразеологизмдердi згерту мотивтерi де илы, бiрi стиль ажетiнен, фразеологизмге осымша маыналы рек степ, оларды тымдыра сыну масатымен пайда болатын згерiс»,- дейдi.
Fалым пiкiрiне сйене отырып, автор шыармаларына назар аударайы. Ж.Аймауытлы прозасында фразеологизмдердi згертiлiп олданылуыны жалпы тiл ылымына орта eкi тpi кездеседi. Бiрi – трансформацияланан фразеологизмдер (згертiлген), екiншici – контаминацияланан фразеологизмдер (алмастырылан). Осыан осарлы таы бiр жадай, ол – Ж. Аймауытлыны зi жасаан фразеологиялы тіркестер. райсысына натылы тсініктеме беру шiн алдымен жазушы шыармаларындаы трансформацияланан фразеологизмдерге тоталайы.
Сайлау кpemiн жiгiт кешiгiп алган сазайына бiр танаудан «тоымаш жеп», ат ораа барып кзiн уалады (Ж.А.,108).
ара шола азаматтары «ара татай» осы деп, азарда-безер боп тран со, «асылды жрнаын» брыны дрежесiне айта мінгізді (Ж.А.,144).
1. Сыздыова Р. Сз діреті. -Алматы, 2005. 71 б.
2. Аймауытов Ж. Шыармалар жинаы. Алматы: Жазушы, 1989. 560 б.
Берiлген мысалдаы «тоымаш жеу», «асылды жрнаы» фразеологизмдерiн алса мнда бiрiншiсi, халыты тiлде «тая жеу», яни «жбiр кру» деген маынада белгiлi болса, «асылды жрнаы» тіркесі (кекесiндi маынада), «асылды тяы»маынасында таныс.
Жазушы шыармаларындаы фразеологизмдердi згертiлiп олданылу дiсi, жазушыа дейiнгi уаытта болан былыс. Мселен, лы аын Абайды ледерiнi тiлiн зерттеушi алым Р.Сыздыова тмендегiдей пiкiр бiлдiредi:
«Фразеологизмдер дниесiнде Абайды олданан жне бiр дісі – жалпы халыты тілдегі траты тіркестерді идеясын алып, маынасын уалап, соны ізімен жаа тіркес жасау болды».
«Абілек» романында кездесетін фразеологизмдер:
«Абiлектi жрегі зыр ете mcmi. Зыр етпей айтсiн, тыыр шыты. Жрегiнi дрсiлi болай eдi деп, олын кeyдeciнe басып eдi. Тас, тас емес-ау, meмip емес - ажал шыыр еткендей, йа тамыры шымыр emmi»1- (150-бет) - шошып кетті, орып кетті – деген маынаны білдіреді.
«Апан кр сияmанды. йткенi ажалдай тсі суы саудыран ш адам келiп алды. Бала ашаан лаа сап, апанды айнала жгiрiп, кпесін соан торадай тора iлiндi» - (151- бет) - атты орып алды – деген маынада олданан.
«Алыс-жлыс, ауыр кйік, атты соысымен Абілекті сілесі атып, аттан тсіргенде лген адамша сыл ете тскен»2 - (158 – бет) – бден шаршап, болдырып, ажыды, дрмен-уаты бітті – деген мазмнда олданылан.
«Абілек зінен бетер сол екеуіні жетімдігіне абырасы айыспады» - (161-бет) – жанына батты, атты иналды, ойысты – дегенді білдіреді.
«кем Тойбазар, зім Маш болалы, аузым аса, ауым ата жарыан емес» - (165-бет) – олы еш нрсеге жетпеді, жарымады, кедей болды деген маынада.
«Мен келгенде ызыл кзді пле келе жатандай атын, дниесін тыыштап, п-тірік жалпатауды шыарды» - (168-бет) – барып тран плеор, жалаор – дегенді білдіреді.
«Бір кні ас арайан кезде, орыстар бір жаа баратындай ару-жаратарын амдап, мылтытарын сытырлатып, ожап, ер-трмандарын салдырлатып, былдырлап сйлеп аттарын ерттеп бігерлене бастады» - (173-бет) – кешкі араы тскен уаытта – дегенді білдіреді.
«уелгі кезде Абілек ола тскен ралайдай, екі кзі млдіреп, кп ит анталаан кшіктей нысып, маайындаы жанны брін жаналыштай
----------------------------------------------------------------------------------
1. Аймауытов Ж. Шыармалар жинаы. Алматы: Жазушы, 1989. 150- б.
2. Аймауытов Ж. Шыармалар жинаы. Алматы: Жазушы, 1989. 158- б.
кріп, ркіп, елегізіп жрсе де, анасын, ауылын ойлап, аузына дм салмай, аштан атып, бк тсіп крсе де, рі-беріден со шыбын жаны шыдатпады, мезгілсіз ле алмады»1 (179-бет) – сталан, ттындалан – деген маынада олданылан.
«Ит жалап кеткен ыдыстай, зiнi денесін де, дeмiн де арам деп бiлдi» - ( 201- бет) - жек кру, жеркену – деген маынаны білдіреді.
«Абілекті жанын жынны ойнаындай ойрандап кеткен озбыр омырау, ксікті кндер орыс мінген аттарды аяымен алыстап бара жатты» - (205-бет) – аста-кестеін шыарды, опыр-топыр ылды – деген мазмнда берілген.
«Абілек табылыпты» деген хабарды естігенде: «Е» депті де ойыпты. Ал Жанболат аа болса, ол енді ауызы жеіл кісі ой: «Е, бізді Бекболат енді ол ызды алмайды, орысты сарытын неылсын?»- деп, йіне келген- кеткен кісіге соып отыратын болса керек деді (Ж.А., 245-бет) -аузына келгенін айтып отыратын – деген мазмнда олданылан.
«Бала десе рия ішкен асын жерге ояды» - (310-бет) – кілі аладайды, бйек болады – деген маынада олданан.
«лде кптен ктіп жрген арманына олы жеткендей, лде алдынан бір ызы дурен кткендей, зін бір нрсеге арнаандай, ол арнаанына жан-тнімен сенгендей, йтеуір млімсіз бір кш бойын билеп, анын кернеп, еркін алып, «мейлі» дегізгендей бір кйге тсіріп еді»2 - (391-бет) -кздегені, айтаны орындалды – деген мазмнда олданылан.
«Бір кні ас арайан кезде, орыстар бір жаа баратындай ару-жаратарын амдап, мылтытарын сытырлатып, ожап, ер-трмандарын салдырлатып, былдырлап сйлеп аттарын ерттеп бігерлене бастады» - (393-бет) – кешрым араы тсу мезеті – деген маынаны білдіреді.
«Шашадай басы шарадай болды»- ( 202-бет ) – миы ашыды; не істерін білмей, дел-сал, миата болды – деген маынада олданан.
Маал-мтел – халыты наыл сздері. Маал-мтелдерге ой жинаталып, ымды, ткір етіп беріледі. Маал-мтел сз неріні анасы. аламгер туындыларындаы халыты маал-мтелдерде маызды ызмет атаран.
Маал-мтелдер - ыса рі ыраа рылан, бейнелі рі ойды жинатап айтан тйінді пікір. лы аын Абайды ледері мен ара сздеріндегі наыл сздерді кбі бгінде маал-мтелдік сипата ие болып кеткен. Аынны сздеріні кбі наыл сзге айналан. Сол сияты, Ж.Аймауытлы шыармаларынан да ткір, шыр пікірлерді кездестіруге болады.
Халы тіліні байлыы, шырайы болып табылатын маал-мтелдер аламгер прозасында кбінесе кейіпкер тілінде кездеседі.
--------------------------------
1 Аймауытов Ж. Шыармалар жинаы. Алматы: Жазушы, 1989. 179- б.
2. Аймауытов Ж. Шыармалар жинаы. Алматы: Жазушы, 1989. 391- б.
Авторлы баяндауда кездесетін маал-мтелдерді автор айтайын деген ойды ыса да бейнелі, рі тсінікті етіп жеткізу масатында олданады.
Жсіпбек Аймауытовты «Абілек» романында кездесетін маал-мтелдер:
«Баса тссе баспашы»1 (102-бет) – Крер ауырлыа, бейнеьтке кну, кндігу маынасында айтылан.
«Жасы лепес – жаным ырыс » (105-бетте) – Жаымды сз жана демеу дегенді білдіреді.
«орыана ос крінер» (107-бетте) - рейленген жана неше трлі блекеттер елестер дегенді білдіреді.
«лмегенге – лі киік» (108- бетте) – Себептен себеп болды; «жарылайын» десе иыннан исынан келтіреді екен деген маынады.
«Жаман итті атын брібасар ояды» (123-бет) – аты зінен зор дегенді білдіреді.
«ла естігенді кз креді» (130-бет) – брын естіген нрсені здері кздерімен крді деген маынада айтылады.
«Зрді басын зр алады» (130-бет) - улы нрсеге дл сондай улы зат ем болады
«Есептескен дос болмайды» (172-бет) – бергені мен аланын, жасаанын есептеп отыран жан дос бола алмайды, дос болу шін есептестеу керек – деген маынады.
«да мы жылды» (172-бет) – да боландар мір бойы сыйласып теді – деген маынада берілген.
«дай бергенде, лай береді» (217-бет) – Жасаан ие жарылаан, тір берген – деген маынады.
«Ит ашуын тырнадан алады» (227-бет) - ашуланан адамына шамасы келмегеннен кейін ашуын басадан алды деген маынада берілген.
«она аз отырып, кп сынайды» (227-бет) - келген адам аз отырса да, кп сынап кетеді – деген маынаны білдіреді.
«Сабыр тбі – сары алтын» (229-бет) – Шыдам-таат арты жасылы, шыдамны аяы игілік – дегенді білдіреді.
«Жыылана ждыры»2 (230-бет) - Сора сор осылып, брыныныны стіне жаа бле жабысты деген маынада айтылан.
---------------------------------------
1. Аймауытов Ж. Шыармалар жинаы. Алматы: Жазушы, 1989. 102- б.
2. Аймауытов Ж. Шыармалар жинаы. Алматы: Жазушы, 1989. 230- б.
«Жйкесін жарту»1 - (164-бет) –мысын ртты, бден шаршатты –деген маынаны білдіреді.
«Асана тосан» - (165-бет) – бл жерде байлыымен, билігімен ккірегін ктергендерге де зауал келді – дегенді білдіреді.
«Екіні бірі – егізді сыары» - (165-бет) – кез келген адам, жртты брі деген маынада берілген.
«Ел лаы – елу» - (173-бет) – ел тосын хабара ла трді; еле ете алды – дегенді білдіреді.
«Ажалы жеткен ара аршыамен ойнайды» - (205-бет) - ажалы жеткен кні зінен зормен де ойнайды – деген маынада берілген.
Жмысты орытындылай келе мынандай мселелер аныталды:
1) Аын-жазушыларымыз жалпы халыты олданыстаы бейнелі траты тіркестер тласын еш згертпей, сол алпында молынан пайдаланан. Аын халы тіліндегі фразеологиялы синонимдерді з масатына орай былтып олданан;
2) Аын-жазушыларымыз ойын мнерлілікпен жеткізуде «мтін ішіндегі мтін» жасап, фразеологиялы варианттарды, фразеологиялы синонимдерді, плеоназмдарды шебер пайдаланан;
3) Айтылатын ойды мейлінше ашы-айын, мнерлі, кркем трде жеткізіп, р ойды еселей тсу шін, шыарма тіліні кркемдігін танытда, оиа немесе жадайды тайа таба басандай етіп крсетуде антонимдерді, сонымен атар контекстік антонимдерді з шыармасына арау еткен;
4) лтты даралыын сипаттайтын, лтты болмысты танытатын, лтты дниетанымын ерекшелігін жеткізуде ызмет ететін «мдени кодтарды» шыармашылыпен олданан;
Аын-жазушыларымыз з ойын наты бейнелеу шін, жаа ымды суреттеу шін, затты толы мн-маынасын аща алмайтын сздерге синоним тудыру шін, з сезімін ерекше крсетіп, эмоционолды-экспрессивтіреті сздерді тымды пайдаланан;
5) Когнитивтік трыда, концептілк сздер де молынан шырасады.
6) Фразеологизмдерді трлі сз табынан екендігі, сйлем мшесі ызметін атаратындыы аныталды.
7) Жазушы халы тіліндегі ойа жан бітірер бейнелі траты тіркестерді олдануда шеберлік танытты.
8) Етістікті, есімді фразеологизмдер дайын кйінде де, авторлы деумен де аын шыармасында молынан кездеседі.
Пайдаланылан дебиеттер тізімі
1. «азастан жазушылары: ХХ асыр», Анытамалы. - Алматы, «Ана тілі» баспасы ЖШС , 2004 ж., 15-бет.
2. Кеесбаев І. Фразеологиялы сздік. - Алматы: Арыс, 2007. 798 б.
3. Сарыбаев Ш. аза тіл білімі мселелері.- Алматы: «Арыс» баспасы, 2000ж., 624 бет.
4. ожахметова Х. Фразеологизмдерді кркем дебиетте олданылуы. Алматы: Мектеп, 1972. 112 б.
5. Жуков А.К. Русская фразеология. М.: Высшая школа, 1974. - 310 с.
6. Кеесбаев І. аза тіліндегі траты сз тіркестері. Алматы: Мектеп, 1954. 304 б.
7. Аймауытов Ж. Шыармалар жинаы. Алматы: Жазушы, 1989. 560 б.
8. Кріпжанова Г. Т. Ж.Аймауытлы прозасыны тілі: Павлодар: Кереку, 2009. - 154 б.
9. Смалова Г. Маыналас фразеологизмдерді лтты-мдени аспектілері. – Алматы: ылым, 1998. – 196 б.
10. Аймауытов Ж. Шыармалары: Романдар, повесть, гімелер, пьесалар (раст. М. Атымов, . Керейлов). – Алматы: Жазушы, 1989. – 560 б., портр.,суретті.
11. Смалова Г. Фразеологизмдерді варианттылыы. Кмекші оу ралы. – Алматы, Санат, 1997. – 128 б.
12. Кеесбев І. аза тіліні сз таптары. ДД. – Алматы, 1944. – 196 б.
13. айдаров ., Жайсаова Р. Принципы классификации фразеологизмов. Известия АН азССР. Серия филологическая, 1979. – №3.
14. Боланбаев . аза тіліні лексикологясы. – Алматы: Мектеп, 1988. – 218 б.
15. Бельгер Г. Аймауытов айшытары. // аза дебиеті, 1990, 30 наурыз, 6-7 б.
16. ирабаев С. Ж.Аймауытов // Ж.Аймауытов шыармалары. Алматы, 1989.-559 б.
17. Крімов Х. Кркем тексті нер туындысы ретінде зерттеуді зекті мселелері.// Кркем шыармалар тексін талдауды мселелері(ылыми-теориялы конференция материалдары), -Алматы, 1993.-17-18-б.
18. Боланбайлы ., алилы . азіргі аза тіліні лексикологиясы мен фразеологиясы. Алматы, 1997. -256 б.
19. Балааев М., Томанов М., Манасбаев Б., Жанпейісов Е. аза тіліні стилистикасы. -Алматы, 2005.- 254 б.
20. Боланбаев . аза тіліні лексикологиясы. -Алматы, 1979.- 254 б.
21. Сыздыова Р. Сз діреті. -Алматы, 2005. -271 б.
22. Сералиев М. Сз сарасы. -Алматы, 1989.- 198 б.
23. Шалабай Б. Кркем проза тілі. -Алматы, 1994.- 128 б.
24. Жанпейісов Е. аза прозасыны тілі. 1968, -Алматы.-264 б.