Таырыбы: №2 практикалы жмыс. Бульдозерді тартымдылы жне німділік есебі
Жмысты масаты: бульдозерді топыраты кесу мен тасымалдау ммкіндігін тексеру жне німділігін анытау.
Тапсырманы нсалары 2.1-кестеде берілген.
2.1-кесте - Бастапы мліметтер
| Нса | Трактор маркасы | Грунт трі | айырма-ны зын-дыы, м В | айырма-ны биіктігі, м Н | Кесу тередігі, м h | Жергілікті еіс, i | |
| ДТ-75 | ра м | 2,5 | 0,8 | 0,12 | +0,03 | ||
| Т-74 | Дымыл м | 2,6 | 0,9 | 0,12 | +0,04 | ||
| Т-4А | майт | 2,6 | 0,95 | 0,14 | +0,02 | ||
| Т-100м | Саз | 3,2 | 1,1 | 0,16 | +0,01 | ||
| Т-130 | Тыыз саз | 4,0 | 0,85 | 0,15 | +0,03 | ||
| Т-180 | Балшы | 4,4 | 1,2 | 0,15 | +0,02 | ||
| ДЭТ-250 | Ауыр балшы | 4,6 | 1,4 | 0,16 | +0,03 | ||
| Т-220 | Орташа саз | 3,5 | 1,1 | 0,2 | +0,01 | ||
| Т-330 | Тыыз саз | 4,6 | 1,45 | 0,15 | +0,03 | ||
| Т-500 | Балшы | 4,0 | 0,9 | 0,143 | +0,02 | ||
| Т-180М | майт | 4,2 | 1,4 | 0,14 | +0,03 | ||
| Т-100МГП | Дымыл м | 2,8 | 0,95 | 0,13 | +0,02 | ||
| ДТ-75 | ра м | | 0,85 | 0,15 | +0,02 |
2.1-кесте жаласы
| Т-4А | Саз | 2,8 | 0,90 | 0,135 | +0,03 | |
| Т-130 | майт | 3,8 | 0,90 | 0,13 | +0,02 | |
| Т-180 | Орташа саз | 4,2 | 1,0 | 0,14 | +0,02 | |
| ДЭТ-250 | Балшы | 4,4 | 1,25 | 0,14 | +0,03 | |
| Т-330 | Ауыр балшы | 4,8 | 1,1 | 0,13 | +0,02 | |
| Т-500 | Тыыз саз | 5,0 | 0,85 | 0,13 | +0,03 | |
| Т-500МГП | майт | 3,0 | 1,0 | 0,12 | +0,04 |
Бульдозерді тайанатауынсыз озалыс шарты
, Н, (2.1)
мндаы Тсц – бульдозерді ілінісуі бойынша тартымдылы кші, Н;
Тт – тракторды тартымдылы кшейткішіні артуы, Н;
Wi - топыраты кесу жне жылжыту кезінде туындаан кштер жинаыны кедергісі, Н.
Бульдозерді ілінісуі бойынша тарту кші мына формула бойынша аныталады:
Тсц.б = Gсц.б.·сц. , Н, (2.2)
мндаы Gсц – бульдозерді тіркесті салмаы, Н;
- шынжыр табан ілінісуіні топырапен коэффициенті.
Бульдозерді ілінісу салмаы мына формула бойынша аныталады:
Н, (2.3)
мндаы g – еркін лауды жылдамдыы g = 9,81м/с2
m0 – бульдозерді жалпы массасы, кг.
Шынжыртабан ілінісуіні топырапен коэффициенті топыраты тріне байланысты абылданады. 
тыыз топыра шін лкен мнді, жмса топыратар шін аз мні алынады.
Н, (2.4)
мндаы Nдв - тракторды озалтыш уаты, кВт;
- берілісті пк і, = 0,75 – 0,85 абылданады;
- бульдозерді жмыс берілісіндегі жріс жылдамдыы, м/с.
2.1-сурет – Есептік схемасы
Бульдозерді жмыс процессінде келесі кедергі кштер пайда болады:
, (2.5)
2.2-кесте - Тракторларды техникалы сипаттамалары
| Тракторды маркасы | ДТ-75 | Т-74 | Т-4А | Т-100м | Т-130 | Т-180 | ДЭТ-250 | Т-220 | Т-330 | Т-500 | Т-180М | Т-100МГП |
| Крсеткіш | ||||||||||||
| озалтыш уаты, кВт | ||||||||||||
| Номиналды тарту кші | ||||||||||||
| озалыс жылдамдыы, км/са Ала | 3.5; 5; 5.8; 6.2; 6.9; 7.7 | 2.1; 3.6; 4.8; 5; 7.2; 7.8 | 3.4; 4.0; 4.6; 5.2; 6.3; 7.4 | 2.3; 3.8; 4.5; 6.4; 8.2; 10.1 | 3.7, 4; 5.1; 6.1; 7;4; 10.1 | 2.8; 5.0;. 9; 9.4; 11.5; | 2.3-15 | 1-17.6 | 2-16.4 | 2-16.0 | 2.8-13.0 | 2.3-6.4 |
| Арта | 3.42; 4.28 | 1.76 | 5.86 | 4,69; 7.04 | 2.79; 7.6 | 3.56; 9.9 | 3.21; 8,19 | 2.3-15 | 1-14.6 | 1-13.5 | 2.8-7.6 | 3.5-6.4 |
| Бульдозер жабдыыны массасы, кг | ||||||||||||
| Тракторды жалпы массасы, кг |
мндаы 
- топыраты кесудегі кедергісі, Н;
- йінді алдындаы топыра айналымыны кедергісі, Н;
- топыраты йінді арылы жылжу кедергісі, Н;
- бульдозерді жрісіне кедергі, Н.
Топыраты кесудегі кедергімына формула бойынша аныталады
, Н, (2.6)
мндаы 
- айырма ені, м;
- топыраты кесуді тередегі, м;
kо - топыраты кесуге меншікті кедергісі, МПа.
2.3-кесте - Топыраты сипаттамасы
| Параметрі | Категориясы | Клемдік масса | опсыту коэффициенті | Жеке кесу кедергісіні коэффициенті, k0 МПа |
| Топыра трі | ||||
| ра м | 1200-1600 | 1,05-1,1 | 0,01-0,03 | |
| Дымыл м | 1400-1800 | 1,1-1,2 | 0,02-0,04 | |
| майт | 1500-1800 | 1,15-1,25 | 0,05-0,07 | |
| Саз | 1500-1800 | 1,2-1,3 | 0,06-0,08 | |
| Орташа саз | 1600-1900 | 1,25-1,35 | 0,08-0,1 | |
| Орташа саз | 1600-1900 | 1,3-1,4 | 0,1-0,15 | |
| Балшы | 1700-2000 | 1,3-1,4 | 0,15-0,25 | |
| Ауыр балшы | 1900-2200 | 1,35-1,45 | 0,2-0,4 |
йінді алдындаы топыра айналымыны кедергісі мына формула бойынша аныталады:
Н, (2.7)
мндаы 
– йінді алдында жатан топыраты клемі, м3;
о – топыраты клемдік массасы, кг/м3;
– топыраты топыраа йкелісу коэффициенті, топыраты тріне байланысты. = 0,5-1,2 дымыл жне балшыты топыра шін кем мнде;
– еркін тсу деуі, 
= 9,81 м/с2;
– топыраты опсыту коэффициенті.
йінді алдында жатан топыраты клемі мына формула бойынша аныталады:
м3, (2.8)
мндаы 
и 
– йіндіні лшемі, м;
– топыраты табии лама брышы, 
= 30-45 дымыл жне жабыса топыра шін арты мнде абылданады.
Топыраты йінді арылы жылжу кедергісі мына формула бойынша аныталады:
Н, (2.9)
мндаы 
– йінді алдында жатан топыраты клемі, м3;
– топыраты болата (йінді материалы) йкелісу коэффициенті, топыраты тріне байланысты абылданады. М2=0,35-0,9 жабыса топыра шін арты мнде.
– топыраты кесу брышы йіндіні тріне байланысты абылданады, 
= (50-55)°.
Бульдозерді жрісіне кедергі мына формула бойынша аныталады:
Н, (2.10)
мндаы 
- бульдозерді ілінісу салмаы, Н;
- озалыс кедергісіні коэффициент млшері, топыраты тріне байланысты жне жабдыты жрісіне = 0,06-0,2 арты мнде абылданады опсыан топыра шін жне жабдыты дгелекті жрісіне байланысты;
- жергілікті еіс.
Бульдозерді озалысыны тайанатауынсыз озалыс шартын тексереміз
Н, (2.11)
Шарт орындалмаан жадайда шыу крсеткішіндегі згерістерді негіздеу жне есептеу айталау жмыстарын істеу ажет.
Тарту ілінісуі бойынша бос кш аныталады:
Н. (2.12)
Тракторды уаттылыы бойынша бос кші аныталады:
. (2.13)
Топыраты кесу тередігін мына формула бойынша анытаймыз:
м, (2.14)
мндаы 
- топыраты кесуді кедергісі: бл жадайда ілінісуді бос кшімен немесе уаттылыымен кем мнде тедейміз, яни 
= 
немесе 
= 
.
Басында топыраты кесуде, ана тартымдылы кші жмсалады сонда тартымдыты бос кші мына формула бойынша аныталады:
Н. (2.15)
Сонда ана топыраты кесуде тередік барынша кп болады:
м. (2.16)
Топыраты кесудегі орташа тередік
м те. (2.17)
Бульдозерді саатты пайдалану німділігі мына формула бойынша аныталады:
м3/са, (2.18)
мндаы 
– сйреу призмасындаы топыраты клемі, м3;
– жергілікті еіс серіні коэффициенті; 
= 0,8-1,2 –абылданады;
– бульдозерді уаытпен пайдалану коэффициенті, 
= 0,75-0,80;
– топыраты опсыту коэффициенті, 
= 1,1-1,35;
– бульдозерді жмыс цикліні уаыты.
Бульдозерді жмыс цикліні уаыты
с, (2.19)
мндаы 
– топыраты кесу уаыты, с;
– топыраты жылжу уаыты, с;
– бос жріс уаыты, с;
– циклды ызмет крсету уаыты, с.
Топыраты кесу уаыты мына формула бойынша аныталады:
(2.20)
мндаы 
– телімні кесу зындыын, м, 2.4-кесте бойынша абылдаймыз;
– кесудегі бульдозерді жылдамдыын, м/с, 2.2-кесте бойынша абылдаймыз.
Топыраты жылжу уаыты мына формула бойынша аныталады:
с, (2.21)
мндаы 
– топыраты жылжу теліміні зындыы, м, 2.4 кесте бойынша абылдаймыз;
– топыраты жылжытудаы бульдозерді жылдамдыы, м/с, 2.2 кесте бойынша абылдаймыз.
Бос жріс уаыты мына формула бойынша аныталады:
с, (2.22)
мндаы 
– бос жріс теліміні зындыы, м, топыраты жылжуы мен кесу теліміні жинаы деп абылдаймыз.
– бос жрістегі бульдозерді жылдамдыы, м/с.
Мндайда операция бойынша сынылан жылдамдыты кесуде = 0,4-0,5 м/с, жылжуда 
= 0,9-1,1 м/с, бос жрісте 
= 1,1-2,2 м/с ескерген жн йіндіге брылу жру жне берілістерді ауыстыру уаытынан жинаталады. 
= (25-30) с те жадайда абылданады.
2.4-кесте - Теліміні жмыс зындыы