Туелсіз азастанны экономикалы дамуы

СЖ

 

Таырыбы: «Туелсіз азастанны экономикалы дамуы, саяси дамуы. азастан-кп лтты мемлекет »(реферат)

 

 

Орындаан: рылыс-13 тобы

Тексерген: Тарих ылыдарыны кандидаты, доцент

Малыбаева Б.С.

 

 

Астана 2016 жыл

Туелсіз азастанны экономикалы дамуы

азіргі уаытта азастан Бкіл лемдік банкті жіктеуі бойынша, кірісі орта дегейден жоары елдерді тобына жатады.

азастанны экономикалы дамуын лкен 3 кезеге бліп арастыруа болады:

1-кезе: Кеес дуіріне дейін 2-кезе: Кеес дуірікезінде. Бл кезедетарихи лкен тарихи оиалар кп боландытан , жылдарынабайланысты бірнеше кезедерге блінеді:

· 1918 — 1940 жылдары

· 1941-1945 жылдары

· 1946-1959 жылдары

· 1960-1985 жылдары

· 1986-1991 жылдар

3-кезе: Туелсiздiк кезеі. Туелсіз азастанны дамуын даму сатысына арай бірнеше кезедерге блуге болады:

1. бiрiншi кезе (1991-1992)

2. екiншi кезе (1993-1994)

3. шiншi кезеде (1995-1997)

4. тртiншi кезеде (1998-1999)

5. бесiншi кезе (2000 ж.)

азастан туелсіздік аланнан кейін нарыгы экономикаа кшу жолына тсті. Осы баытта 1992 жылы атарда мемлекеттік меншікті оны иелігінен алып жекешелендіруге кірісті.

азастанда нарыты экономикаа кшуді алашы кезде ш кезеі белгіленді.

Нарыта экономиканы Бірінші кезені шаын жекешелендіруден басталды Алашы кезені барысында 1991-1992 жылдары 5000-а жуы нысандар жекешелендірілді, оларды катарында жымды меншікке берілгендерді саны 470-тен астам болды.

Екінші кезе "азастан Республикасында мемлекет иелігінен алу мен мемлекеттік меншікті жекешелендіруді 1993-1995 жылдара арналан ,лтты бадарламасы" негізінде жргізілді. Бл кезені аса маызды адамы мемлекеттік меншікті басару мен жекешелендіруді бірттас жйесі болды. Сол кезде шаын жэне орта бизнесті дамытуа белгі берілді. Ктерме сауда буынын оса аланда брыны кееетік сауда жйесін згерту басталды, ызмет крсету саласында бсекелестік орта пайда болды. шінші кезе 1995 жылы желтосанда за кші бар "Жекешелендіру туралы" Жарлытан басталып, 1999 жыла дейін жаласты. Осы сттен бастап ол тек аша аражатында жзеге асырылды.

Нарыты экономикаа кшу мселелерімен айналысатын жаа мемлекеттік басару органдары рылды. Олар: Млік жніндегі, Монополияа арсы саясат жніндегі комитеттер, Салы инспекциясы, Кеден жне т.б. Сондай-а нарыты экономикаа тн инфрарылымны кейбір трлері биржалар, коммерциялы банктер, сауда йлері, жеке меншіктік ксіпорындар мен шаруашылытар, жеке меншік пен мемлекет меншігі аралас ірі корпорациялар, акционерлік оамдар, холдингтік компаниялар мірге келді.

Алайда, нарыты экономикаа кшуде бірсыпыра ателіктерге жол берілді. Біріншіден, реформаны бастауда мемлекетті масаты да, мдделері де, діс-тсілдері де толы аныталмады. Екіншіден, барлы елдерге бірдей сай келетін экономикалы реформаны моделі болмайды. р елді зіне тн, оны лтты бітіміне, тарихына, дстріне, натылы саяси, леуметтік, экономикалы алыптасан жадайына сйкес з моделі, з жолы болу керек. Оны лемдік тжірибе де крсеткен. "Жапонды", "Немістік" таы басадай р елді з даму жолы боланы белгілі. азастан кп елде жасы нтиже бермеген, Халыаралы Валюталы оры сынан "есегіретіп емдеу" деп аталатын жолына тсті, Ресейді соынан ерді.шіншіден, экономикалы реформа бірінен кейін бірі жне зіндік ретімен жасалуы арылы жзеге асуа тиіс. Ал азастанда кажетті за жйесі жасалып бітпей, жеке меншікке негізделген ксіпорындарды лесі сіп, бсеке ортасы калыптаспай трып, е уелі бааны ырытандырудан бастау ате болды, йткені бааны ырытандыру кімет тарапынан мезгіл-мезгіл оны сіріп отыру болып шыты (инфляция).Тртіншіден, абылданан задар кп жадайда жзеге аспай калды, себебі ол задарды жзеге асатын механизмдері жасалмады. Бесіншіден, лтты банк аша жйесін, аша айналымын, оны ішкі жне сырты озалысын ката баылауа алуды орнына, аша-несие ресурстарын бей-берекет жмсап, аса жоары процентпен сатып, пайда табумен уестенді. Алтыншыдан, ылмыс, жеморлы, зады бзушылы кбейді. Оан жаппай тртіпсіздік, жауапкерсіздік осылды. Міне, блар реформаны жргізуде, экономиканы дамытуда здеріні зиянын тигізді. Жетіншіден, мемлекет басшылары экономикалы дадарыс кезінде мір сріп, жмыс істеп крмегендіктен, одан шыу жолдарын білмеді. Экономикалы дадарысты дрыстап баалай алмады. Елді дадарыстан тез арада шыару саясаты жргізілді, біра ол ешандай нтиже бермеді.

Сондытан мемлекет дадарыстан шыуды жолдарын арастыра бастады. Оны е бастысы — бааны ырытандыруды белгілі бір жйеге келтіру еді. азастанда ырытандыру 1992 ж. мнайды, мнайдан шыатын німдерді, баса да энергия кздеріні баасы лемдік бааа дейін жоарылату керек деген ранмен жргізілді. Осыны нтижесінде р ксіпкер, р ксіпорын е жоары таза пайда алысы келді. Сйтіп баа шарытап сті, елді экономикасы бааны шарытап су кесірінен тмен тсіп кетті.

1999 жылдан кейін бірінші кезекке мемлекетгік млікті басаруды жетілдіру мселелері шыты мемлекеттік меншікті басару жне онымен айналысу мселелері бойынша мемлекеттік органдар арасындаы кілеттіктерді блуге жаа кзарас олданыла бастады. Республикалы мемлекеттік жне коммуналды мемлекеттік ксіпорындарды отайландыру басталды. Елді экономикалы ауіпсіздігін анытайтын экономиканы стратегиялы маызды секторларына мемлекетті ыпалы мен ондаы лесі лтты компаниялар арылы саталды. Мнай-газ секторында — бл "азМнайГаз", энергетикада— "КЕГОК", телекоммуникацияда — "азателеком", темір жолда — "азастан темір жолы".

Біра жекешеледіру барысында да кемшіліктер орын алды. Мемлекеттік меншікті жекешелендіру жарияланан екі кезеінде де (1991-92 жж. жне 1993-95 жж.) млікті кпшілік блігіні талан-таража тсуіне жол берілді. Бл халы шаруашылыы шін берекесіздік тудырып, экономиканы тере дадарыса шырауыны басты себебіні біріне айналды. Сондай-а, елді экспорта нім шыаратын ксіпорындары ескі детіне басып, здеріні тауарларын эшелон-эшелонмен сырта жнелте беруді ана білді. Соны салдарынан республикадан 250 млрд. сомны німі сырта, негізінен аланда Ресей Федерациясы мен ТМД елдеріне су тегін кеткен болып шыты.

Сондытан, бл жадай кімет пен барлы экономикалы институттарды, Статистика мен олдау Комитетін атыстыра отырып, тере талдау жасауды талап етті. Осымен байланысты 1994 жылды атарыда Президент экономикалы реформаны жргізуді жандандыру жніндегі шаралар туралы аулы абылдады. Онда дадарыса арсы шаралар мен экономиканы тратандыруды 1994-1995 жылдара арналан бадарламасы жасалды. Бадарламада энергетикалы туелсіздікті амтамасыз ету мселесі ойылды, ндірісті лдырауы тотатылып, экономиканы тратандыру, инфляцияны тотату ажет екені айтылды. 1993 ж. 15 арашада мемлекетті з ашасы теге енгізілді. Сйтіп, біз экономикалы туелсіздікті аса маызды нышаны -лтты валютамыз тегеге ие болды. Бл бізге 1994 жылы-а гиперинфляцияны бседетуге ммкіндік берді.

зіні бкіл кемшіліктеріне арамастан іс жзінде аяталан жекешелендіру процесі наты бсекелестік шін базалы жадайларды руа жеткізді. азіргі кезде республика нерксіп німіні 85 процентке жуы клемі жекеменшік секторда ндіріледі.

Нарыты реформаа кшудегі жіберілген таы бір ате — ол кімет басшыларыны елді экономист алымдарына сенбеуі.Оларды білетіні Батысты дамыан, алыптасан нарыты экономикасы еді. Оан оса ТМД елдерінде экономикалы дадарыс капиталистік оама тн классикалы арты ндіру дадарысы емес, жетіспеушілік дадарысы болатын. Екіншіден, ол елдерде ертеден тауар ндірісі, тауарлы атынастар толы алыптасан. Ал бізде блар болан жо. шіншіде, ТМД елдерінде социалистік экономикадан нарыты экономикаа кшу тез арын алды. Сондытан шетел экономистеріні кеесі тиісті нтижесін бермей, аясыз алды.

азастан кіметі осыдан кейін 1996-1998 жылдара арналан жаа бадарлама кабылдады. Онда реформаны е крделі деген мселелерін шешу маызды орын алды. Алайда, бадарламада кзделген жекешелендіруді аятау, бірыай холдингтік, шаын жне орта ксіпкерлікті олдау, ауыл шаруашылыында осымша 30 мыа жуы шаруа ожалытары мен фермерлік шаруашылытарды ру айтарлытай нтижелер берген жо.

оам айын масаттар мен олара ол жеткізу жолдары баяндалан стратегиялы бадарламалы жата мтаж болатын. Олар "азастан - 2030" ел дамуыны Стратегиясында тжырымдалды.

1997 жылды азан айында Президент Н..Назарбаев республика халына "азастан — 2030" деген атпен жолдау абылдап, онда еліміздегі дадарыстан шыуды жне жріп жатан реформаларды аятауды, сондай-а алдыы атарлы мемлекеттерді атарына осылуды, немесе "азастан барысын" алыптастыруды жаа бадарламасын сынды. Бадарламада елімізді саяси, леуметтік-экономикалы дамуыны жаын арадаы жне стратегиялы за мерзімдегі даму жолдары мен ммкіндіктері жан-жаты крсетілді Онда елді ішкі жне сырты саясатындаы ммкіндіктерді барынша пайдалана отырып, мемлекетті дамуындаы за мерзімді жеті басымдыты іске асыру кзделген.

Олар: 1) лтты ауіпсіздікті сатау; 2) ішкі саяси тратылы пен оамны топтасуын ныайту; 3) нарыты атынастар негізінде экономикалы су; 4) азастан азаматтарыны денсаулыы, білімі мен л-ауатын ктеру; 5) энергетика ресурстарын жете пайдалану; 6) инфрарылым, клік жне байланысты дамыту: 7) демократиялы ксіби мемлекетті ру. Тек осы аса маызды шараларды іске асыранда ана азастан халыны сіп-ркендеуі, ауіпсіздігі жне л-ауатыны артуы ммкін екендігіне сенім білдірілді.

"азастан — 2030" бадарламасыны талаптарына орай соы жылдары елімізді егемендігі мен туелсіздігін ныайту, лемдік стандарттара сай тзілген занамалы-ыты базаны жетілдіру жнінде орасан зор жмыстар жргізілді. Атап айтанда, билікті, сот жне ы орау органдарын оса аланда, оны барлы тарматарыны рылымы мен ызметіні аидаттары едуір жетілдірілді. Сондай-а демократия мен азаматты оам институттары даму жолына тсті.

азастан геосаяси кеістікте лемдік оамдастыты те ылы мшесі ретінде лайыты орын алды. алыпасан ріптестік саяси жне экономикалы атынастар мемлекетімізді барлы дние жзі елдерімен байланыстыруа ммкіндік берді. азастан жетекші халыаралы йымдарда, соны ішінде, Б-да белсенді жмыс жргізіп, антиядролы озалыса, жаппай арусыздануа, бітімгершілік жне терроризмге арсы крес ісіне лайыты лесін осып келеді. "азастан - 2030" стратегиясында крсетілгендей, сіресе, соы жылдары республикада траты экономикалы рлеу, ндіріс ауымыны суі байалып отыр. Тек 2000-2002 жылдары жалпы ішкі німні жиынты сімі 35,5 пайызды рады. Сауатты макроэкономикалы саясат елімізді халыаралы беделін едуір ктеруге жадай жасады. азастан бл жылдары ТМД елдеріні арасында жан басына шаанда шетелдік инвестициялар тарту жнінен іс-шаралар бастады. Шетелдік инвесторларды, соны ішінде лемдегі аса ірі компанияларды да тарту мынадай біратар маызды міндетгерді шешіп берді:

Ауымды инвестицияларды тарту жніндегі, оларды клемі 1993 жылдан 2003 жыла дейінгі кезенде 25,8 миллиард долларды крады, жан басына шаанда азастан ТМД-да 1-ші орынды алады.

лемдік дегейдегі менеджмент ызметі лдырау жадайында болан аса ірі ксіпорындарды ыса мерзімде айта ркендетуге ммкіндік берді.

лемдік рынока шыу жне лемдік шаруашьшы байланыса белсенді кіріту амтамасыз етілді. (Н.Назарбаев. Жаа кезе - жаа экономика. — Егемен азастан, желтосан 2004).

Осыны нтижесінде республика экономикасыны барлы дерлік салаларында, сіресе, ауыл шаруашылыында, сауда мен ызмет крсету саласында жеке меншік секторы басым бола тсті. Нарыты экономиканы жетекші бір факторы мемлекеттік емес сектор лесін лайту болып табылады. Мысалы, статистика мліметтері бойынша, 2004 жылды I жартыжылдыына тіркелген 194,8 мы зады тланы 192,7 мындайы жеке меншік сектора келеді. Бл жалпы санны 98%-і, ндеу саласында бл лес — 98%-ті; ауыл шаруашылыы мен орман шаруашылыында 97,5%-ті райды.

Кптеген экономикалы процестерді наты атысушысы жеке меншік иесі болып отыр. Оны ммкін болатын барлы леуметтік формалар мен нарыты атынас салаларына кеінен атысуы айрыша нарыты мінез-лы алыптастырды. сіресе шаын ксіпкерлікті дамуын атап крсетуге трарлы.

"Казастан — 2030" бадарламасын жзеге асыру барысында туелсіз елімізді басты табыстары мен жетістіктері мемлекетті ауіпсіздігін ныайту жне экономикалы рлеу болды. Бл барлы азастандытарды сіп-ркендеуіне, л-ауатыны артуына ке ріс ашты.

Сонымен, орыта келгенде, жер жзіндегі азіргі 182 елді 15 мемлекеті нарыгы арынды даму жолын игерген, 156 ел — нарыты даму жолына тскен (соны бірі - Казастан), тек 11 ел ана - нарыты атынаса лі кірмеген. лемдік экономиканы задары мен талаптарына сай біз де елімізде нарыты (ксіпкерлік) оам рып жатырмыз. Экономикалы, ндірістік атынастар жйесін тбегейлі згерту жніндегі реформаны е маызды кезеіні басты міндеттері шешілді. Экономиканы тпкілікті реформалауа баыт стап, біз ыса мерзімні ішінде нарыгы реформаларды жргізе білдік, тиісті занамамызды жасауа ол жеткіздік. Біз ойдаыдай жмыс істеп жатан нары экономикасын рды. Бгінгі тада азастанда натылы жмыс істеп тран нарыты экономика бар.