Туелсіз азастанны саяси дамуы
Мемлекетті саяси дамуы ретінде ондаы мемлекетті мемлекеттік рміздері, конституциасы, т.б да нышандары мен мемлекеттік маызы бар оиаларды арастыруа болады.
азастан Республикасыны Мемлекеттік туелсіздігін жариялау:
КСРО-ны ыдырау барысын тездеткен 1991 жылы тамыз блігі 1991 жылды азанына арай кптеген республикаларды з туелсіздігін жариялауына септігін тигізді. 1991 жылы 16 желтосанда азастан Республикасыны туелсіздік жнінде Конституциялы За абылдауы улкен айтыс-тартысты арауы болды. Сз жо, осыдан бір жыл брын азастанны туелсіздігі жніндегі За кптеген арсылытара шырар еді, 1991 жылды соы 4 айыны ішіндегі саяси процестер тыырытан шыуды табии жолына бастап келді: азастан з туелсіздігін жариялады. «Мндай зады кп лтты азастан халы кптен кткен еді, - деп млімдеді республиканы халы депутаты С.Сартаев, - егер де оны бізді халымызды кптеген рпатары жаындата тсті десем, аиата арсы айтан болмас едім. Туелсіздік шін крес здіксіз дерлік жргізіліп келді».
абылданан жатты 1-бабында азастан Республикасы туелсіз, демократиялы, унитарлы жне ыты мемлекет деп анытама берілген. Ол з аумаында барлы кімет билігін толы жзеге асырады, ішкі жне сырты саясатын дербес жргізеді, баса мемлекеттермен зара арым-атынасын халыаралы ы аидалары негізінде рады. азастан аумаы бірттас, блінбейтін жне ол сылмайтын болып табылды.
Заны 2-бабында Республика азаматтары лтына, діни сеніміне, оамды бірлестіктерге атыстыына, шыан тегіне, леуметтік жне мліктік жадайына, ксібіне, тран жеріне арамастан барлы ытар мен міндеттерді, бостандытарды пайдалана алатыны атап крсетілді. Егемендікті бірден-бір иесі жне мемлекеттілікті айнар кзі республика азаматтары болып табылады. Республика аумаынан кетуге мжбр болан жне баса мемлекеттерде тратын азатара здері азаматтары болан мемлекетті задарына айшы келмесе, азастан Республикасыны азаматтыын да оса алу ыы берілді. Республика аумаынан жаппай уын-сргін, кштеп жымдастыру, баса да адамгершілікке айшы акциялар барысында ашып шыандар мен оларды рпатарыны елге оралуына олайлы жадайлар жасалды.
Мемлекетті аса маызды міндеттеріні бірі аза лты жне азастанда тратын баса лттар мен лт кілдері мдениетіні айта рлеуі мен дамуына аморлы жасау болып табылады. 3-бапта азастан Республикасы Мемлекеттік кімет органдарыны рылымы аныталды. азастан Республикасыны жне оны атарушы кіметіні басшысы - Президент болып табылады. Республика мемлекеттік туелсіздігіні экономикалы негіздері аныталан 4-баптa республиканы туелсіз мемлекет мртебесіне сйкес келетін жне меншікті барлы трлеріні кпырлылыы мен тедігіне негізделген дербес экономикалы жйесіні болатыны атап крсетілді. Жер мен оны ойнауы, су, уе кеістігі, сімдіктер жне жануарлар дниесі, баса да табии байланыстар, ылыми-техникалы жне экономикалык ммкіндіктер азастан Республикасыны меншігіне жатады.
азастан Республикасы дниежзілік ауымдастыты те ыты мшесі, ол зіні туелсіздігін орау мен лтты мемлекеттілігін ныайту шараларын абылдайды. Республиканы ажырамас ыын райтын мселелерді шешуге кез келген сырттан ол сушылы оны мемлекеттік туелсіздігіне нсан келтіру ретінде бааланады. азастан Республикасыны з мемлекеттік рміздері - Елтабасы, Туы, нраны бар. «азастан Республикасыны Мемлекеттік туелсіздігі туралы» За тарихи маызды жат жне егеменді, демократиялы оам алыптастыруды негізі болып табылады.
«азастан Республикасыны Мемлекеттік туелсіздігі туралы» Зады абылдау жніндегі хабарды республика халы уана арсы алды. 1991 жылы 16 желтосан азастан Республикасыны туелсіздік кні болып жарияланды. Бл кн 1986 жылы желтосан рбандарын еске алуды бес жылдыымен тспа-тс келді. Алматыда ткен митингіде азастан Республикасыны Президенті Н. . Назарбаев, академик С. Зиманов, желтосан оиасына атысандар, алыс жне жаын шет елден келген онатар сз сйледі. «1986 жылы желтосанда екі кш - жас, атайып лгермеген демократия мен тоталитарлы жйе атыысты, - деді митингіде сз сйлеген М. Шаханов. - Алматыдаы оиалардан со кптеген демократиялы бой крсетулер болып тті, тоталитарлы жйе кйреді. азастанны туелсіз мемлекеттерді атарынан з орнын алуында 1986 жылы желтоксанны баа жетпес сіірген ебегі бар».
Кп замай азастанды туелсіз мемлекет ретінде дние жзіні жетекші елдері таныды. 1992 жылы 2 наурызда азастан Республикасы Біріккен лттар йымына (Б) мшелікке абылданды. Республика зіне йымны Жарысын блжытпай орындау міндеттемесін алды. азастан адам ыыны Б орта декларациясымен бекітілген кытары мен бостандытарыны басымдыын мойындай отырып, дниежзілік ауымдастыа лайыты трде осылуа мтылатынын, алан міндеттемесін млтіксіз орындайтынын ны млімдеді.
1992 жылы катарда азастан зіні тыш алтынын шыарып, мемлекетті алтын орын жинауды бастады.
Республиканы мемлекеттік туелсіздігін амтамасыз ету масатымен 1992 жылы атарда Ішкі істер скері рылды. Армия атарына шаырылан жастар азастан аумаында скери борышын теу ммкіндігіне ие болды. Брын, за жылдар бойы «эксауматы» аида бойынша скерге шаырыландар туан жерінен нерлым алыс ауматарда ызмет етуге тиіс болатын. 1992 жылы тамызда Республика Президенті скери ызметшілер шін скери антты жаа мтінін бекітті.
азастан Республикасыны Мемлекеттік рміздері:
азастанны туелсіз мемлекет болып алыптасуы кезек кттірмейтін міндет ретінде оны мемлекеттік рміздерін абылдауды талап етті. 1992 жылы 4 маусымда Жоары Кеесті сессиясы республиканы жаа мемлекеттік Туы мен Елтабасын бекітті. Сол жылы 11 желтосанда Республика нраныны жаа мтіні абылданды.
1936 жылы бекітілген аза КСР-іні мемлекеттік туы мен елтабасында Кеес еліні идеологиялы баытын (тап кресі, «кеес» халыны бірлігі, коммунизм идеясын дние жзіне тарату) бейнелеген жне республиканы этникалы-мдени ерекшелігін ескермеген рміздер енгізілген еді. азастан Республикасыны Мемлекеттік Туы - мемлекеттік негізгі рміздерді бірі. Туды ортасында арайлы кн, кнні астында алытаан ыран бейнеленген. Тік брышты кгілдір матаны ааш сабына бекітілген тсында лтты оюлармен кестеленген тік жола рнектелген. Туды ені зындыыны жартысына те. Бірыай кгілдір тс тбедегі блтсыз ашы аспанны биік кмбезін елестетеді жне азастан халыны бірлік, ынтыма жолына адалдыын аартады. Кн - уаыт, замана бейнесі. лан-байта кеістікте алыктаан ыран Р-ны еркіндік сйгіш аска рухын, аза халыны жан дниесіні кедігін паш етеді.
азастан Республикасыны Мемлекеттiк Туы:
азастан Республикасыны Мемлекеттік Елтабасыны негізі - шаыра. Ол елтабаны жрегі. Шаыра - мемлекетті тп негізі - отбасыны бейнесі. Шаыра - кн шебері. Айналан кн шеберіні озалыстаы суреті іспетті. Шаыра - киіз йді кмбезі кшпелі тркілер шін йді, ошаты, отбасыны бейнесі. Тлпар - дала длдлі, ер-азаматты сйглігі. Ол жеіске деген жасымас жігерді, ажымас айратты, ажырды, туелсіздікке мтылан лшынысты бейнесі. анатты тлпар уаыт пен кеістікті біріктіреді. Ол - лмес мірді бейнесі. Бес брышты жлдыз гербті тжі іспетті. азастан Республикасыны Елтабасыны авторлары - Ж.Млібеков пен Ш. Улиханов. Ж.Млібеков-сулетші, ЕУ-нде профессор, доктор, «Отырар» кітапханасыны сызбасын сызан. Мемлекеттік Ту мен Елтанба жніндегі арнайы зада азастан Республикасыны азаматтары жне Республика аумаындаы баса да азаматтар Ту мен Елтабаны рметтеуге міндетті екендігі атап крсетілді. 1992 жылы маусымда «азастан Республикасы нраныны музыкалы редакциясы туралы» За, кейіннен - нран мтіні абылданды.
Ал 2006 жылы абылданан азіргі нран сзіні авторлары: Жмекен Нжімеденов пен Нрслтан Назарбаев. нін жазан- Шмші алдаяов. Халы арасында ысты ыыласа, сйіспеншілікке бленген Шмшіні «Мені азастаным» ні XX асырды ортасында, Хрущевті кімшілік реформалары кезінде шыан. Бл н азастан ттас ел жне жеріні бір шкімін де згеге бермейді деген жет дауылпаз ран. «Мені азастаным» ніні рухы жаа заманда Жаа азастанды орнатып жатан халымызды рухани талап-тілегіне толы сай келеді.
азастан Республикасыны Мемлекеттік нраны - азастан Республикасыны мемлекеттік негізгі рміздеріні бірі. нран салтанатты рсімдерде, мемлекеттік органдар ткізетін зге де шаралара байланысты орындалады.
Ел рміздерін абылдау - аса маызды тарихи оиа болды. Кп жылдар бойы азастан зіні ішкі жне сырты саясатын анытау ммкіндігінен айырылан еді. Енді жаа рміздерді абылдау тарихи сахнаа жаа мемлекетті, жаа бейбітшілік сйгіш державаны шыуын білдірді.
азастан Республикасы астанасыны ауысуы:
Туелсіз азастанны оамды-саяси міріндегі елеулі згерістерді бірі астананы ауысуы болды. азастан Республикасыны Президенті зіні «азастан жолы» атты ебегінде астананы Алматыдан Амолаа ауыстыру туралы шешім абылдамас брын зак ойлананын, барлы адамдарын есептеп, тарихшылармен, саясаттанушылармен, мдениеттанушылармен аылдасанын, баса елдердегі астаналарын кшіру тарихымен танысанын айта келіп, астананы ауыстыруды негізгі себептерін былайша тйіндейді:
Біріншіден, астананы ауыстыру азастанды геосаяси жаынан кшейтуді ажеттігінен туындайды. Сондыктан елді бас аласыны орнын анытауа ерекше кіл блінді. Астана зіне еуропалы жне азиялы озы дстрлерді сііріп отыран Еуразия рлыыны орталыы болып табылады.
Екіншіден, бл шешімді абылдаанда ауіпсіздік мселесі де еске алынды. Туелсіз мемлекетті астанасы, ммкіндігінше, сырты шекараларынан жырата жне елді ортасында орналасуы тиіс.
шіншіден, астананы орнын ауыстыру азастанны экономикасын сауытыру ажеттігінен де туындады. Ол елді экономикасы шін тиімділікті амтамасыз етті. Облыс орталытары дами бастады, экономиканы рылыс материалдары ндірісі, жол тсеніштері, энергетика жне машина жасау сияты салалары аяынан тік трды. Трын й рылысы брын-сонды болып крмеген арынмен дамуда.
Тртіншіден, астананы кшіре отырып, рамы жаынан кп лтты біз, траты полиэтникалы мемлекетті ру, азастанды мекендеп отыран халытарды арасындаы достыты сатау баытын да есте стады. Н..Назарбаев астанасы Алматыдан Астанаа ктіруді тиімділігіні барлыы 32 себебін айындап крсеткен.
азастан Республикасыны 1994 жылды 6 шілдесіндегі «азастан Республикасыны астанасын ауыстыру туралы» аулысы туелсіз мемлекетіміз астанасыны тадырын шешті. 1995 жылы 15 ыркйекте азастан Республикасы Президентіні «азастан Республикасыны астанасы туралы» за кші бар Жарлыы, 1997 жылды 20 азанында «Амола аласын азастан Республикасыны астанасы етіп жариялау туралы» Жарлыы шыты. 1997 жылды 10 желтоксанында Президент Н.. Назарбаевты траалы етуімен Парламент пен кіметті біріккен мжілісі тті. Осы кннен бастап Амола азастан Республикасыны астанасы болып танылды. 1998 жылды 6 мамырында азастан Республикасы Президентіні Жарлыымен Амола аласыны аты Астана болып згертілді. азастан Республикасы астанасыны ресми тсаукесері 1998 жылды 10 маусымында тті.
азастан туелсіздік алан 25 жыл ішінде арынды дамып,елді бас аласы-Астана «Болашаты аласы» атанды. «азастан-2030», «азастан-2050» кпжылды даму стратегияиясыны ойдаыдай орындалуы-мемлекетті ала жетеледі. рине, бл жетістіктер елбасымыз- Н..Назарбаевты арасында.