азастан-кп лтты мемлекет

Бгінде азастан жз отыздан астам этнос кілдерінен тратын 18 миллиона жуы халы бар полиэтникалы мемлекетке айналды. Жалпы, кплтты азастан Республикасында тарихи сын сааттарда лтаралы келісімні траты болуы, е алдымен, жергілікті халыты лтты ерекшелігінен, яни оны даналыы, кедігі деуге болар. аза лтыны тадыры тауыметке толы боланы тарихтан аян. Алайда, з тадыры ыл стінде транда, аза халы аны блек, жаны жат басаны да рдыма кетуге жол берген жо. Президентіміз Н.Назарбаев еліміз туелсіздікке ол жеткізген алашы жылдарынан бастап, бізді кп лтты еліміздегі татулы пен келісімді сатауа, дамытуа, ауіпсіздігі мен бейбітшілігін орауа бар кш-жігерін салып, этносаралы жне конфессияаралы тратылы пен ынтыматы, келісім мен тыныштыты сатау ісіне, жіті кіл бліп келеді. азастан халына арналан жылдаы Жолдауларында дін тірегіндегі мселелер немі назардан тыс алан емес. азастан туелсіздігін жарияланан кейін, елдегі діни ахуал жаа арнаа тсіп, зін зайырлы мемлекет деп жариялады. Конституциямызда: «азастан Республикасы зін демократиялы зайырлы, ыты жне леуметтік мемлекет ретінде орнытырады, оны е ымбат азынасы – адам жне адамны мірі, ытары мен бостандытары» деп крсетілген. Сонымен атар, з азаматтарыны за жзінде діни сеніміне, тадауына жне станымына кепілдік береді. Бгінде этносаралы, дінаралы татулы, рине кптеген елдерге лгі. Осы кні, Елбасымыз зі бас болып жргізіп отыран креген саясатыны арасында туелсіз елімізде сенімі мен кзарасы ралуан сан лт пен лысты, масат-мдделері орта, тату-ттті, береке бірлікте мір сруде. Сондытан болар, елдегі этникалы йлесімділікті лемні жетекші мемлекеттері жоары баалап, рі тжірибе алар алаа айналды. азастанда барлы лттарды, лыстар мен этникалы топтарды мдениеті - жалпылтты игілік ретінде аралады. Мемлекетті басты заына сйкес, дінні жне діни бірлестіктерді леуметтік ызметтерін реттеуді, халыаралы тжірибелеріне негізделген зге де біратар нормативтік-ыты негіздер бар.

Елбасымызды бастамасымен 1990 жылы атар айында «азастан мсылмандары діни басармасы» рылды. Дербес мекеме азастан мсылмандарыны діни істерін йымдастырып, діни бірлестіктер, мешіттер мен шетелдердегі мсылман йымдарымен халыаралы атынастарды реттеп келеді. азіргі тада азастан діни басармасы – кнделікті наты істер атару мен съезд аралы уаыттаы діни ахуалды басаруды басшылыа алатын орындаушы орган болып табылады. з кезегінде ислам дініні ынтыматастыта дамуына баытталан игі істер атаруда.

1992 жылы 15 атарда «Діни сенім бостандыы жне діни бірлестіктер туралы» за абылданды. Аталмыш заны негіздеріне сйкес, дінні жне діни бірлестіктерді леуметтік ызметтерін реттеуді, халыаралы тжірибелеріне негізделген зге де біратар нормативтік-ыты негіздері алыптасты.

азастан Біріккен лттар йымына мше мемлекет ретінде 1995 жылы 16 арашадаы ЮНЕСКО Бас конференциясы арарымен бекітілген Тзімділік аидаттары декларациясын олдайтындытан, діни тзімділік пен бейбітшілік аидалары елімізді саясатында басты орын алды. Елбасыны олдауымен республиканы мемлекеттік органдарыны діни бірлестіктермен сындарлы зара іс-имылын амтамасыз ету масатында, 2000 жылы мамыр айында кімет жанынан консультативтік-кеесші орган ретінде Діни бірлестіктермен байланыстар жніндегі кеес рылды. з кезегінде мндай органдар айматы дегейде облыс, ала жне аудан кімдеріні жанында да ашылды. Кеесті масаты – республика азаматтарыны дін стану бостандыын, ытарын амтамасыз ету саласындаы мемлекеттік саясат, оамдаы діни келісімді ныайту, конфессияаралы атынастар ндестігі мселелері жнінде сыныстар зірлеу. Сонымен атар облысты кеестерді негізгі міндеттері елдегі діни жадайды жне оны даму тенденцияларын жан-жаты жинатап орыту жне талдау. Діни жадайды жай-кйі жне діни сенім бостандыы туралы занаманы саталуы туралы мемлекеттік органдарды хабардар ету болды. азастанны діни ахуалындаы ерекше оиа 2001 жылы ыркйекте Рим Папасы Иоанн Павел ІІ-ні азастана келуі. Бл жадай коамды-саяси жне діни іс-шараларды атарынан елеулі орын алды. 2005 жылы 30 желтосанда кімет аулысымен Р ділет министрлігіні Діни істер комитеті рылды. Аталмыш ведомствоны ережесі, міндеттері мен рылымы бекітілді. 2006 жылы Астанада азастан Ассамблеясыны II cессиясында Елбасы рбан айт пен Рождествоны алашы кндерін мерекелік демалыс кндері етіп жариялауды сынды. Халы ызу олдаан осы бір тарихи оианы желтосан айыны басында мжілісті бір топ депутаттары олдап, жалпы отырыса сынды. Онда «Мерекелер туралы» заа жедел згертулер мен толытырулар енгізу жнінде мселе ктеріліп, кейін Парламентте аралып, мерекелік демалыс кндері болып бекітілді. Бгінде бл діни мерекелер халымызды дстрлі мерекесіне айналып, жылда республикалы дегейде аталып туде. 2006 жылы азастан Республикасы дiлет министрлiгi Діни істер комитеті жанынан «Дiн мселелерi жнiндегi ылыми-зерттеу жне талдау орталыы» рылды. Аталмыш мекеме азастандаы дiни ахуалды даму дерiстерiн зерттеп, талдау жргізіп келеді. Мемлекеттiк органдарды, йымдар мен азаматтарды мемлекеттiк-конфессиялы атынастар саласындаы ызметiн апаратты-талдамалы жне ылыми-дiснамалы трыда амтамасыз етіп, дiн саласында жары крген дебиеттерге сараптама жргiзуді йымдастыруда. Р кімет аулысымен 2007 жылы 5 желтосанда «азастан Республикасында діни сенім бостандыын амтамасыз ету мен мемлекеттік-конфессиялы атынастарды жетілдіру жніндегі 2007-2009 жылдара арналан бадарлама» бекітілді. Бадарламада сынылып отыран шаралар кешені азаматтарды жне оамны рухани ндылытарын дамытуа, діни ахуалды даму рдістерін талдауа жне болжауа ылыми тсілді амтамасыз етуге баытталан. Жоба діни сенім бостандыы жне діни бірлестіктер туралы занаманы жетілдіру жнінде сыныстар зірлеуді конфессияаралы атынастарды йлестіруге, діни экстремизмні алдын алуа баытталан апаратты-аартушылы жне йымдастырушылы шараларды зірлеуді болжайды. Сондай-а, елдегі трлі конфессияларды келісімі мен ынтымаын ныайтуды отайлы дісі лемдік жне дстрлі діндер лидерлеріні съезін атап тсек болады. Идея авторы – Н.Назарбаев. ртрлі дін кілдеріні арасындаы келісімге баытталан азастанны саясаты мен тжірибесі лемдік ауымдастыа трлі конфессияларды зара сенімі негізінде бірлесе мыр кешуіні натылы ммкіндіктері барлыын жне оны ажеттілігін таы бір рет длелдеді. Нтижесінде азастан діндер схбаты орталыы ретінде танылды. Оан, Астанада 2003, 2006, 2009, 2012 жылдары ткен екі лемдік жне дстрлі діндер кілдеріні съездері длел. Осы айтулы шараларды райсысы зіндік маызымен ерекшеленеді.

Мселен, 2003 жылы 23-24 ыркйекте Астана аласында ткен лемдік жне дстрлі діндер кілдеріні I съезіне лемні 17 елінен делегация мшелері атысты. Оларды атарында лемге танымал дін кілдері, рметті онатар мен халыаралы йым мшелері болды. Съезде діни айырмашылытарды жеккрушілік пен керісушілікті ттандыру шін пайдалануа жол бермеуге, адамзатты діндер мен мдениеттер атыыстарынан сатандыруа, халыты діни сенімдерін халыаралы лакестік йымдарыны пайдалануына арсы труа дайын екендіктерін білдірді. 2006 жылы 12-14 ыркйекте ткен лемдік жне дстрлі дін кілдеріні II съезіне лемні 43 елінен 29 делегация, жне де діни конфессия кшбасшылары ана емес, жетекші халыаралы йымдар Б, ОБСЕ, ЮНЕСКО-ны кшбасшылары мен елшілері, Еуропа жне Азия мемлекеттеріні алымдары мен саяси айраткерлері де атысты. Бл, кмнсіз, конфессияаралы зара тсіністікті ныайтуды жаа адамы болды. Масат – схбаттасу мен шешім абылдап, траты конфессияаралы институт ру. Конфессияаралы жне этносаралы тілектестік пен тсіністікті амтамасыз ететін ралдарды брін пайдалану мселелері арастырылды.

Елбасы Н. Назарбаевты лемдік жне дстрлі діндер лидерлеріні II съезінде ктерген бастамаларын жзеге асыру шін 2008 жылы Мдениеттер мен діндерді халыаралы орталыы ашылан болатын [2]. азастанны мдениетаралы жне конфессияаралы схбат орталыы ретіндегі рлін жаа дегейге ктеруге ыпал етуді кздеген орталы конфессияаралы келісім мен халы бірлігін ныайту жніндегі бізді елімізді тжірибесін халыаралы дрежеде танытуа ммкіндік беруде. азіргі тада халыты рухани сауатын ашуда аталмыш орталы трлі іс-шаралар йымдастырып келеді. Жаын жне алыс шетелдік ріптестермен байланыстарды кеейіп, жаанны кптеген елдерімен тыыз байланыс орнатты. лемдік жне дстрлі дін кілдеріні III съезі елордада 2009 жылды 1-2 шілде аралыында тті. Съезге лемдік діни конфессияларды 60-тан астам делегациялар атысты. лемдік діндер жетекшілеріні пікірі мынадай орытындыа келді: барлы діндер ынтыматастыа тырысуы керек, барлы халытар бейбіт мір сру шін тзімділікке, шыдамдылыа жне зара тсіністікке мтылуы ажет. Ал, 2012 жылы 30-31 мамырында лемдік жне Дстрлі діндер лидерлеріні IV съезі «Бейбітшілік жне келісім – адамзат тадауы» таырыбына арналды. Айтулы басосуда трт таырып топтамасы белгіленді. «Діни лидерлерді траты дамуа ол жеткізудегі рлі», «Дін жне мультикультурализм», «Дін жне йел: рухани ндылытар мен азіргі заманы сын-тегеуріндер», «Дін жне жастар» мселесі кеінен талыланды . 2009 жылы 17 шілдеде Елбасыны олдауымен «Ислам білімі мен мдениетін олдау» оры рылды. Аталмыш ор бгінде еліміздегі ислам мдениеті мен білімін жаырту баытындаы біратар жобалара олдау крсетіп келеді.

2011 жылы 11 мамырда Елбасы жарлыымен Дін істері агенттігі рылды. Агенттікті йымдастырушылы-кадрлы жне техникалы жаын кшейту баытында ауымды іс жргізілді. Мекемені орталы аппараты жне оны облыстардаы ауматы департаменттері мен Астанадаы ведомстволы мекемелері дін саласында тжірибесі жне арнайы білімі бар білікті мамандармен толытырылды. Айта кетерлігі, мемлекеттік-конфессиялы атынастарды жетілдіру масатында 2011 жылды 11 азанында «Діни ызмет жне діни бірлестіктер туралы» За абылданды. Оны жетілдіру бойынша нормаларды іс жзінде жзеге асыруа ажетті заа туелді актілер, ережелер, регламенттер жне ызмет стандарттары дайындалды.

Сондай-а, «Діни ызмет жне діни бірлестіктер туралы» Заны талаптарын жзеге асыру масатында республика аумаындаы барлы діни бірлестіктер айта тіркеуден тті. 2011 жылы жаа дін туралы за абылданана дейін елімізді 40-тан астам конфессия мен 4000-а жуы діни бірлестіктер тіркелген. 2010 жылы 1 суірдегі мліметтер бойынша еліміздегі діни бірлестіктерді жалпы саны – 4453. Мешіттер саны — 2369, православие храмдарыны саны — 265, католиктерді храмдарыны (костел) саны — 88, синагогалар саны — 6 [4]. Жаа абылданан заны ата талаптарына сйкес жаппай айта тіркеуден кейін республика аумаындаы діни бірлестіктерді 3/1 пайызы, яни 1,5 мыа жуы діни бірлестік айта тіркеуден тпей алды. Біратар діни йымдарды станымы натыланды. Бан дейін жекелеген діни бірлестіктер здерін дербес конфессия санап келсе, ендігі жерде сарапшылар діни станымы бірдей бірлестіктерді конфессия бойынша топтастырды. Осы уаыта дейін республика бойынша 46 конфессия бар деп есептелінсе, айта тіркеу жмыстарынан кейін жмыстардан кейін оларды саны 17-ге ысарды [5]. Яни, бгінде елімізде 17 конфессия ызмет атарады.

Осы ретте ерекше тоталатын таы бір жайт – 2012 жылды арашасында дін саласындаы отанды ылыми ауымдастыты біріктіруге баытталан азастан дінтанушыларыны рылтайы тті. Айтулы шараны нтижесінде азастан дінтанушыларыны Конгрессі де рылды [6].

Бгінде, елімізде діни білім беру саласында Астанада Л.Н. Гумилев атындаы Еуразия лтты университеті, Алматыда л-Фараби атындаы аза лтты университеті, «Нр» азастан-Египет ислам университеті, Е.Бкетов атындаы араанды мемлекеттік университеті, Тркістандаы .А. Яссауи атындаы Халыаралы аза-трік университеті «дінтану» жне «теология» мамандыы бойынша мамандар даярлауда. Сонымен атар Алматыдаы имамдарды білімін жетілдіру республикалы Ислам институты мен елімізді р ірінде орналасан 9 медресе бар. Аталмыш оу орындары шкірттерге діни білім беріп, елімізге ажет білікті мамандар атарын кбейтуде.

азіргі тада азастан лемге діни бейбітшілік орнатуды бастамашысы ретінде танылан мемлекет. Президент Нрслтан Назарбаев елдегі дін тірегінде туындаан дрдараздытарды ауыздытауа, мселелерді бейбіт жолмен шешуге зор лес осып келеді. Биыл халыа жолдаан «азастан-2050» стратегиясы – алыптасан мемлекетті жаа саяси баыты» атты Жолдауында елімізді келешек даму стратегиясын айындап, дін саласына атысты біратар тйткілді мселелер ктеріп, оны шешу жолдарын жан-жаты арастырып тті. Елбасы дстрлі дінімізді жадайына тотала келе, бгінде бізді халымыз шін дстрлі емес діни жне жалан діни аымдар мселесі ткір транын адап айтты. «Жастарымызды бір блігі мірге осы жат жалан діни кзарасты кзсіз абылдайды, йткені, бізді оамны бір блігінде шеттен келген жалан діни серлерге иммунитеті лсіз» екендігін ала тартты. Сондай-а, «азір кейбір сырты кштер жастарымызды ислам дініні ха жолынан адастырып, теріс баыта тартуа тырысуда. Мндай лтты табиатымыза жат келесіздіктерден бойымызды аула салуымыз керек» деп ескертті.

Пайдаланылан дебиеттер:

· (Н.Назарбаев. Жаа кезе - жаа экономика. — Егемен азастан, желтосан 2004).

· https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%99%D1%83%D0%B5%D0%BB%D1%81%D1%96%D0%B7_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D1%81%D0%B0%D1%8F%D1%81%D0%B8_%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D1%83%D1%8B

· http://www.religions-congress.org/

· http://sabak.ucoz.org/load/kazakhskij_jazyk_i_literatura/aza_stan_k_p_ltty_memleket/5-1-0-389

· http://www.sunna.kz/kz/last/view?id=120

 

 

Орындаандар:Абенова Жанерке

Нрали лихан

Айтбаева Жания

Муратов Ерболат

Мсабек Берік