Таырыбы: Топаланы оздырушысы жне ауруды балау дістері

 

Сабаты масаты: топала оздырушыны морфологиялы,биологиялы асиеттерін зерттеу, диагноз ою дістерін игеру.

 

Сратар:

1. Топала оздырушыны жіктелуі жне морфологиясы.

 

2. Топала оздырушыны сінділік, биохимиялы асиеттері.

3. Топала оздырушыны тзімділігі.

 

4. Топала оздырушыны зардаптылыы, патогенді факторлары.

 

5. Ауруа сипаттама (клиника, аымы, эпизоотологиялы мліметтер, патологоанатомиялы суреті).

 

6. Топаланы зертханалы балау дістері.

 

 

Топала ауруы – жіті тетін, літию, септикалы былыстар, теріде шиан трізді ісікті пайда болуымен сипатталатын инфекциялы ауру. Ауруды азаша атаулары: жалпы аты – топала; адамда - тйнеме, кйдіргі; ойда – топала; жылыда – жамандат; ешкіде – шек-шек; тйеде – ашелек, арабез.

 

оздырушыны морфологиясы жне биологиялы асиеттері.

 

Трі - Bacillus anthracis Туысы - Bacillus Тымдасы - Bacillaceae

 

атар - Eubacteriales Класс (тобы) – Eubacteriae

 

Топаланы оздырушысы – Basillus anthracis аннан немесе жаа лген мал лексесінен дайындалан жаындыда жуан, ыса таяша, шеттері жмырланан, Жаындыда тізбектеліп орналасады. Организмде бацилла ауаша (капсула) тзеді. Іші жарылмаан лексе органдарынан таяшаларды капсуласын круге болады. Капсула тзу абілеттілігі жойылса бацилла зардаптылыынан айырылады. озалмайтын микроб, факультативті аэроб, анилин бояулары жне Граммен жасы боялады. Капсулалары Михин (Леффлерді метилен кгі), Ольт (сафранинні 2 % - су ерітіндісі ) жне Ромоновский – Гимза дістерімен боялады. Патогендігі мен вируленттігі негізінен оздырушыны шырыш абышасымен (капсула) байланысты.

 

Топала таяшасы олайсыз жадайларда (оттегі болса), 12-43⁰С температурада спора тзеді. Спораларды Пешков дісі, Циль фуксинімен бояу арылы анытайды.

 

Топала бацилласы – факультативты аэроб. суіне олайлы температура 38⁰С , рН=7,2-7,6. Ет-пептонды агарда (ЕПА) ірі кедір-бдыр кгірт тсті шет-шеті иректелген колониялар (R-пішінді),

 

кіші объективте (х 8) арыстанны жалына немесе медузаныбасына сас.КейдеS-пішінді(формалы)колониялар да байалады.Ет-пептонды сорпада (ЕПС) скенде мата жапалаы трізді тнба тзіліп, сорпасы млдір болады. ан агарында гемолиз байалмайды.

 

Желатинада аударылан шырша трізденіп стігі жаы баяу ана сйыла бастайды. Пенициллин осылан агарда маржан монша феномені дгелек торшалардан ралан.

 

Bac. anthracis кейбір штаммдары ккіртті-сутегін тзеді (пептона бай орталарда) жне аммиак шыарады. ышыл тзіп глюкозаны, мальтозаны ферменттейді; баяу ана - сахарозаны, трегалозаны, фрукозаны, декстинді. Стті ерітеді, ол сонан со пептонизацияланады.

 

Микроб денесіні рамында полисахаридті соматикалы антиген табылан. Бл антиген ыстыа тзімді, ол серологиялы трыдан дарыыш, біра иммуногенді де, уытты да емес. Топала оздырушысы жануарлар денесінде жне коректік орталарда протективті антиген тзеді, ол жоары иммуногенді, жне уытты емес.

 

Топала оздырышыны вегетативтік лпалары жне спораларыны тзімділігі мен тіршіліктеріні затыы р трлі. Біріншісі салыстырмалы трасыз, екіншісіні тзімділігі анааттанарлы.

 

Топала оздырушысы кп компонентті экзотоксин тзеді. Ол ш факторлардан трады;

 

- Эдематогендік фактор (домбыу факторы) – жергілікті абыну реакциясын тудырады (лпа ісінеді жне некроза шырайды).

 

- Протективті антиген – ораныс асиетін олдаушы, жоары иммуногендік асиеті бар. Таза трінде улы емес.

 

- лім факторы – зертханалы хайуандарды лімге шыратады. Патогендігі.Сторектілерді барлы трлері топаланы

 

оздырушысына бейім. Табии жадайда ой, ешкі, сиыр, жылы, енеке, есек, шоша, бы, тйе, ашыр, бизон, піл, блан, арар, антилопа, зебр, жирафтар жиі ауырады. Топаланы оздырушысы сторектілерді 40 трлерінен табылан.

 

Ит, мысы жне жабайы ет оректілер онша сезімтал емес жне оздырушыны лкен дозасымен залалдаанда ана ауырады.

 

Жыртыш стар (кшіген, аршыа) лексені жеумен жне жан-жаа кетумен болса да ауырмайды, біра та здеріні нжістерімен спораларды за мерзім бліп шыарады. стардан йрек жне тйе с ауруы ммкін.

 

Топаламен (кйдіргі) адам да ауырады.

 

Топала инфекциясы оздырушысыны кзі ауру мал, оны бліндісі мен ластанан топыра. Су жне желден болан топыра эрозиясында, су тасыанда жне баса себептермен топаланы оздырушысы таза учаскілерге ауысуынан, топырата инфекцияны жаа ошаы пайда болады.

 

Инфекция сіресе ылалды батпаты жайылымдарда за саталады. Жазы температура жне ылал (жауын) топала бацилласыны сіп-нуіне жадайлы келеді де эпизоотия бр етеді.

 

Ауруды туі жне клиникалы белгілері. Ауруды барысы жнекрініс сипаты, сондай-а инкубациялы кезеі, мал организміні тзімділігі, оздырушыны дозасы жне вируленттілігі, бацилланы организмге енген жолымен байланысты.

 

Инкубациялы кезені затыы детте 1-3 кн. Ауыран малдарды барлыында дене ыстыы ктеріледі ( 40-42º С ). Температурасы тек ана лер алдында жне жазыла бастаан кезде тмендейді. Кйдіргі тріздес трінде (терілік) – мойынына,

 

омырауына, арынны тменгі жаына, жаты араларына жне басына, сиректеу жауырын стіне, белдеме стіне бастамасында амыр тріздес немесе тыыз, ысты ауырыш ісік пайда болады да жан жаына тез тарайды. Ісікті ортасында ліеттенген ойы пайда болуы ммкін. Ісік бл ауруда ешашан сыырламайды. Іші атады, мес арын аздап ампиады, ауру кшейген сайын ішіні атуы, тышатаумен алмасады: ауру ауырлаанда нжісіне ан араласады. Несебі кпшілігінде блдыр, ал ан араласса ызыл. Буаз сиырлар кпшілігінде іш тастайды.

 

Негізінен ауруды екі трі кездеседі - лі тию жне кйдіргі трізді ойым. Паталогиялы процессті жинаталуына арай топаланы ішек, тері, кпе жне баса трлерінен ажыратады.

 

Ауру те жіті, жіті, жітілеу жне созылмалы трлерінде теді. Шошада кбінесе жітілеу трі, кейде жіті жне созылмалы

 

жергілікті трлерінде кездеседі, кейбірде лі тиеді.

 

ой, мйізді ірі ара жне жылыда, детте те жіті, жіті лі тию белгісімен жне ішекті заымдануымен теді.

 

те жіті трінде ауруды клиникалы белгілері байалмастан бір минутті немесе саатты ішінде кенеттен, не болмаса бірнеше саатта ліп кетеді.

 

ой жне ешкі кйзеледі, демалысы ауырлайды, бір орында жріп алады, температурасы ктеріледі. Мал денесі рысып лайды да бірнеше минуттан кейін леді. Танауынан жне аузынан кре-ызыл тсті анды кбік шыады.

 

Диагноз ою.

 

Клиникалы діс.Ауру белгілері кп трлі:кпелік,ішектік,терілік (кйдіргі), септикалы. Олар оздырушыны организмге ену жолдарына байланысты. Астыртын кезеі 2-3 кн. Дертті терілік трінде теріде арнайы кршиан дамиды жне жалпы улану былысы байалады. Кбінесе бір, ал кейде бірнеше кршиан шыады. Алдымен теріде да пайда болады, сонан со ол папулаа айналады, кейін везикула, сонан со біріні артынан бірі пустула жне уытты жара шыады. Кейіннен інжу мен оршалан ара алмаса (антракс-кмір) сас болады. Сонымен атар регионалды лимфаденит байалады. Жара аузындаы абырша 2-3 аптадан со тсіп алады. Осы кезде жалпы улану, су жне т.б. белгілері байалады.

 

Ішектік трінде белгілері рилы, іші ауырады, теді, сады.

 

кпелік трінде – пневмония, жтел, тмау, демікпе. Сондай-а дертті барша трінде дене ызуы жне кпе ісінуі байалады.

 

Жануарларда ішектік жне терілік трлері жиірек кездеседі. Ауруды ршуі те жіті (жай тскенде) жне жіті трлерінде байалады.

 

Патологиялы анатомиялы зерттеу.ліксені зерттеубарысында келесі паталогиялы анатомиялы згерістер топала ауруын белгілейді; ан йымайды, талаы лкейіп араяды, лексе сіресіп атып алмайды. Сл бездері лкейіп, анталаан.

 

Бактериологиялы зерттеужаа жасалан жаындыныбактериоскопиялау, оректік орталара себінді жасау, зертханалы хайуанаттара ауру жтыру – рса ішінде немесе нтиже беретін жадыатты шелге шаншады (0,5 мл-ден а тышандара).

 

Зерханаа ліксені жатан жаынан ла кесіндісінен арнайы шыны ттікке ан тамшыларын немесе ла кесіндісін жібереді. латы тп жаынан екі жерден мытап байлайды да ортасынан кеседі. Міндетті трде ла кесіндісіні орнын кйдіруі ажет. Еріксіз сойылан малды ішкі лпершек азаларыны згеріске шыраан бліктері, міндетті трде кк бауыр немесе оны бір блігі, шошаны жтынша, жа астындаы сл тйіндері.

 

Зардапты материалдан 8-10 жаынды жасайды, Грам дісмен жне капсуланы анытау шін Ребиргер, Михин, Ольт немесе Гимза дістерімен бояйды. Бактериоскопиялы зерттеу нтижелерімен алдын ала тездетіп жауап береді.

 

Себіндіні ет-пептонды сорпаа жне ет-пептонды агара жасайды. Агара Петри табашасына себіндіні жасауа болады. Термостата 37-38°С ояды. су 18-24 сааттан со байалады. Агарды сіндісін микроскопты х8 объективімен ргенде R-

 

формалы арыстанны жалына немесе медузаны басына сас шоырлар табылады. Сорпада пробирканы тбінде матаны лпегіне сас болып седі. Жаынды жасап микроскоппен зерттегенде тізбектеліп орналасан стрептобациллалар крінеді.

 

Топала оздырушысын анытау белгілері: зардапты материалдан жасалан жаындыда капсула (ауаша) тзеді, озалмайды, гемолитикалы асиетке ие емес, сінділік асиеттерін ескереді. Идентифиациялау шін люминисценттік микроскопия дісін, фаготиптеу, «інжу маржан аласы» тестісін жне зертханалы жануарлара биосынама ою жргізіледі.

 

«Інжу маржан аласы» тестісі.

 

ш пробиркаа 10 мл етпептонды агар яды. Оны екеуіне 0,5 жне 0,05 млшерде пенициллин осады, біріншісі баылау болып алады. Барлы агарды Петри табашасына яды, атаннан со 1,5х1,5 платиналар кеседі, Петри табашалара салады. рбір пластинаа 3 саатты сорпа культурасын егеді. Табашаны жауып термостата 37-38°С ояды. ш сааттан со микроскоппен (объективі х40) жне майлы иммерсия жйесін олданып арайды. Топала оздырушысы пенициллин осылан агарда дгелек, шар трізді трге айналады, тізбектеліп орналасан шін інжу маржан аласына сас. Сапрофитті бациллалар згермейді. Баылау агарында топала оздырушысы стпертобацилла трінде крінеді.

 

Биологиялы зерттеу Биосынамаа зардапты материалды езіндісін немесе микробты

 

таза сіндісін пайдаланады. Екі а тышана 0,1-0,2 мл-ден арасына етті астына жтырады. Теіз тышандарына рса уысына немесе тері астына 0,2-1,0 мл егеді.1-3 кннен бастап жануарлар ле бастайды, кейде одан кейін. Баылау 10 кн бойы жргізіледі. лген жануарларды сойып бактериологиялы зерттеу жргізеді. оздырушыны таза сіндісін бліп аланда диагноз длелденді деп санайды.

 

Серологиялы зерттеу.оздырушыны спора тзетін трлерінлюминисценттік микроскоппен зерттейді.

 

Мал німдерін жне кепкен, шіріген материалды зерттеуге преципитация реакциясын олданады (Асколи реакциясы).

 

Антигенді даярлау тсілдері

 

Ысты тсілі: топала ауруына кдікті материалдан бір блігін алып (мысалы, кк бауырыны блігі), сол брша шамасындай материалды 10 мл физиологиялы ерітіндімен осып езеді, сосын пробирканы айнап тран суда бірнеше минуттай стайды, екі рет сзеді, экстракт млде млдір болуы тиіс.

 

Суы тсілі: кдікті материалды жаатай кесегін алып (хлороформды діс), аяшада 10 г а ммен ысып, біріай рамды эмульсия алады. Ішінде хлороформы бар, аузына жонылан тыыны бар цилиндрге салады да, бес сааттай стайды. Сонда хлороформ гемоглобинді блдіреді. Хлороформды йып алады, атан оспаны уатады жне оан 0,5% карбол ерітіндісін ядыжне сзеді. Сыынды тссіз жне млдір болуы тиіс.

 

Преципитация реакциясын оюды техникасы.

 

Уленгут пробиркасына алдымен преципитациялаушы активті сарысу (0,3 – 0,5 мл) йылады, содан со дайындалан антигенді пипеткамен ептеп абаттастырады, немесе алашы йылан антигенге капиляр пипетканы пробирка тбіне дейін жеткізіп сарысуды абаттастырады: сонда салмаы ауырлау сарысу сыындыны пробирка аузына арай ыыстырады. Реакция о болан жадайда антигенмен сарысу арасында преципитация саинасы бірден, немесе антигенмен сарысу осыланнан со алашы минутта пайда болуы тиіс. Реакция шін баылау керек:

 

1. Физиологиялы ерітінді мен тексерілетін сыынды.

 

2. Сарысумен (біралыпты) зерттелетін сыынды.

 

3. Біралыпты сыынды жне преципитациялаушы сарысуы бар сібір жарасынан лген жануарды азаларды.

 

4. Осы сыынды мен біралыпты сарысу.

 

 

Аллергиялы зерттеу.Ретроспективті диагноз кою шінантраксин (торша абырасынан алынан гаптен) алданылады. Оны адама тері ішіне білекті іш жаынан 0,1 мл млшерінде егеді. Реакция 24-48 сааттан со есепке алынады.

 

Алдын-алу жне емдеу биопрепараттар.Топалаа осы кездешырышты абышасыз № 55 штаммынан дайындалан вакцина олданылады, оны сйы жне сублимациялы жолмен алынып келтірілген нта трлері болады. Вакцинаны теріні астына ш айа толан малдарды тліне егеді. Иммунитет 10 кннен кейін пайда болып 2 жыла созылады.

 

Жануарларды енжар (пассивті) иммундеу шін гипериммунды сарысу жне гамма-глобулин олданылады. Антибиотиктерден: пенициллин, тетрациклин, левомицетин жоары нтиже береді.

 

Баылау сратары:

1. Топала ауруына сипаттама берііздер.

2. Жануарлар сібір жарасыны оздырушыны атаыз.

 

3. оздырушыны морфологиялы белгілерін сипаттаныз.

 

4. оздырушыны сіру шін андай оректік орталар олданылады?

 

5. Bacillus anthracis андай ферментативтік асиеттерге ие?

 

6. Сібір жарасыны патогенезі андай?

7. Ауру андай формада теді?

8. Ауру негізгі клиникалы белгілерін атаыз?

 

9. Сібір жарасыны андай аурулардан ажырату ажет?

 

 

Тест-сратары:

 

1. Топала оздырушысы А) Brucella ovis

 

B) Salmonella Dublin C) Bacillus anthracis D) Escherichia coli

 

E) Pasteurella multocida

 

 

2. Топала оздырушысыны пішіні андай? А) таяша трізді В) иректелген С) шар трізді Д) элипске сас Е) ромб трізді

 

3. оздырушыны тыныс алу типі андай? А) аэробты В) анаэробты

 

С) ата анаэроб Д) факультативті аэроб

 

Е) факультативті анаэроб

 

4. оздырушыны культурасын сіруге арналан оректік

 

орталар А) Китт-Тароции ортасы

 

В) Эндо ортасы С) ЕПС, ЕПА

 

Д) Плоскерев ортасы Е) Мюллер ортасы

 

5. Капсула тзетін ортасы

 

А) организмнен тыс В) топырата

 

С) жануарлар организмінде Д) суда Е) оректік орталарда

 

6. Спора тзетін орын

 

А) жануарлар организмінде В) организмнен тыс

 

С) организмде жне организмнен тыс Д) Китт-Тароцци ортасындаы сіндісінде

 

Е) оздырушыны анаэробты жадайда сіргенде

 

 

7. Капсуланы боялу дісі А) Грам бойынша В) Морозов дісі бойынша

 

С) Михин дісі бойынша Д) Мюллер бойынша Е) Козловский бойынша

 

 

8. Спораны боялу дісі андай? А) Грам бойынша В) Морозов дісі бойынша

 

С) Михин дісі бойынша Д) Мюллер бойынша Е) Циль-Нильсен дісімен

 

 

9. Топала ауруына андай жануарлар бейім? А) ірі ара, йрек, тлкілер В) ойлар, тауытар, жылылар

 

С) ірі ара, ой, ешкі, жылылар Д) аю, ешкі, ит, тйелер Е) шоша, аздар, тауытар

 

 

10. оздырушыны антигендері А) соматикалы, шыбыртылы В) шыбыртылы, капсулды

 

С) соматикалы, капсулды, протективті Д) протективті, жіпшелі Е) капсулалы, беткейлі

 

 

11. Bac.anthracis экзотоксиніні андай компоненттері бар? А) домбыу факторы, агрессиндер В) летальді факторлар, домбыу факторы, протективті антиген С) протективті, жіпшелі Д) летальді фактор, альфа-токсин

 

Е) Бета-эпсилон токсиндері

 

 

12. Жануарлара ауруды жу жолы А) алиментарлы В) аэрогенді

 

С) несеп-жыныс арылы Д) трансовариалды Е) жыныс арылы

 

 

13. Сібір жарасымен жарааттанан жануарлардаы негізгі паталогиялы згерістер

 

А) лексені сіресуі, лексені ісінуі В) лексені ісінуі, анталау, лексені сіреспеуі

 

С) лексе атты ісінеді, мшелерге сер анталау етеді Д) блшы етті сіресуі Е) лікке ісікті сері

 

14. Топаланан лген малдаы патологиялы анатомиялы

 

згерістер А) бйрегі лкейген

 

В) бауыр мен бйректі консистенциясы атаяды С) кпені лкеюі

 

Д) кк бауыр ара тске згеріп, клемі лкейеді, ан араяды, йымайды

 

Е) лимфа тйіндеріні лкеюі

 

15. Топалаа диагноз оюды басты дісі

 

А) серологиялы В) аллергиялы С) клиникалы

 

Д) патанатомиялы Е) бактериологиялы

 

 

16. Серологиялы балауды басты дісі А) агглютинация реакциясы В) коагглютинация реакциясы С) преципитация реакциясы

 

Д) комплемент байланыстырушы реакция Е) нейтрализация реакциясы

 

 

17. Ірі ара малында топалады баса андай аурулардан ажырата білу керек?

 

А) сальмонеллез, туберкулез В) бруцеллез, эшерихиоз

 

С) эмкар, пастереллез, атерлі ісік Д) лептоспироз, брадзот, шоша тілмесі Е) некробактериоз, сальмонеллез

 

18. ойларда андай аруларды топаланан ажырата білу

 

керек?

 

А) эмкар, пастереллез, атерлі ісік В) лептоспироз, рожа, брадзот С) сальмонеллез, туберкулез

 

Д) бруцеллез, эшерихиоз, некробактериоз Е) брадзот,энтеротоксемия, атерлі ісік

 

19. Шошаларда ай аурулардан сібір жарасын ажырата білу

керек?

 

А) брадзот,энтеротоксемия, атерлі ісік В) бруцеллез, эшерихиоз, сальмонеллез С) оба, тілме, гемморагиялы септицимия

 

Д) сальмонеллез, туберкулез, некробактериоз Е) лептоспироз, рожа, брадзот

 

20. Топалаа арсы вакцина

 

А) 19 штамнан жасалан вакцина В) 82 штамнан жасалан вакцина С) ВР-2 штамнан жасалан вакцина Д) 55 штамнан жасалан вакцина

 

Е) REV-1 штамнан жасалан вакцина

 

 

 

4 сурет. Васillus anthracis. оректік орталарда сірілген стрептобацилла трі (метилен кгімен боялан)

 

5 сурет. Васillus anthracis. Капсула тзуі (Михин дісімен бояу)

 

6 сурет. Васillus anthracis спораларын Ауеске тсілімен бояу

 

 

 

 

7 сурет. Васillus anthracis-ті электронды суреті.

 

 

8 сурет. Васillus anthracis. Тыыз оректік орталарда суі («арыстанны жалы»).

 

9 сурет. Преципитация реакцияны кестесі (Асколи)

 

 

 

10 сурет.

 

Сібір жарасы кезіндегі рі ара малды лимфа тйіндеріні заымдалуы

 

11 сурет. Шошаны кк бауырындаы згерістер

 

12 сурет. Ірі ара мал ішегінін кілегейлі абыындаы геморрагиялы абынуы (Топаланы ішектік трі).