Оздырушысы: Listeriamonocytogenes.
оздырушы бактерияны факультативті-патогенді тобына жатады.
Листериялар штары дгеленген таяша (0,3 – 0,5 x 0,5 — 2,0 р.) трізді. Жаындыда жеке, жппен немесе V сан трінде, сонымен атар баана трінде (3 – 4 жне кп тізбек таяша бойынша) орналасады. оздырушы полиморфты формада (жіпше, кокк, вибрион) жиі кездеседі. Анилин бояулармен жасы боялады. Грам о, біра та «артаюына» арай сінділер Грам бойынша теріс боялады. Бактерия капсула мен спора тзбейді.
оздырушы оректік ортада сіру температурасы 36 — 38°С, рН
7,0 - 7,4.
ЕПА-да – нзік, са шоырлар тзеді (тілме таяшасына сайды). Бактерия тізбектері агарда дгелек (детте диаметрі 1 – 1,5 мм), беті аздап тмпешік, млдір, жарыа кгілдір тс береін шоырлар тзеді. 1% глюкоза мен 2 — 3% глицерин осылан ЕПА-да жасы седі. Ажыратып – балау шін 1% глюкоза мен 2% глицерин осылан ет-пептон-картоп агарында немесе 1% глюкоза мен 3% глицеринді картопты – пептонды агарды олдануа болады. Крсетілген орталарда (рН 6,8-7,0) тілме жне пастерелла микробтары млде спейді немесе елеусіз тым майда болып седі, ал листериялар тыыз, колитріздес болып седі. анды агарда тізбек айналасында жіішке -гемолиз аймаын тзеді.
Сйы орталардан ЕПС-да жасы седі, 5-10% сарысу осуа болады. Листериялар тмендегі сйы орталарда те жасы седі: ет
– бауыр сорпасы, бауыр, 1% глюкоза осылан ет – пептонды, глицеринді (2-3% глицерин осылан ет – пептон сорпада), глюкозалы – глицеринді (1% глюкоза мен 2-3% глицерин осылан ет – пептон сорпасы), ет-бауырлы – глюкозалы (1% глюкоза осылан ет-бауырлы сорпа) жне бауырлы-глюкозалы (1% глюкоза осылан бауыр сорпасы). Листерияны жасанды оректік орталарда сіру кезінде листериялар аттенуацияланады (лсірейді) жне олар
уытты S-формасы азуытты R- формаа ауысады. Осыдан жекелеген штаммдар здеріні озалыштыын жоалтады.
Листериялар глюкозаны, мальтозаны, рамнозаны, левулезаны, салицинді газ тзусіз, баяу – сахарозаны, глицерин мен лактозаны, манитті, дульцитті, арабинозаны, инулинді, раффинозаны, сорбитті ышыла дейін ферменттейді. Индол тзбейді, стті йытпайды, желатинді ыдыратпайды, ккіртті сутек тзбейді.
Листерияларды жіпшелі жне соматикалы антигендері бойынша 7 серотипін ажыратады. (1-7). 1,2,3 типтеріні расында олар тип ішіндегі трге блінеді. Типтеріні кбісіні тип ішілік трлері болады. Кбінесе 1 жне 4b серотиптері р трлі жануарлар мен адамдарда кездеседі.
Листериялар топыра пен суда (айлап, кейде жылдап) тменгі жне біркелкі температурада за саталады, днде – 3 жыла дейін, ст пен етте арынды кбейеді. 58 0С дейін ыздыранда лмейді, 700С кезінде 20 – 30 минут аралыында, ал 3 – 5 минут айнатанда леді.
Листерияларды патогенді факторлары:
-гемолизин – ойлардан блінген штаммдарда табылан. Термостабилді, оректік ортаа блінеді, адам жне жылы эритроцитінде гемолиздік, лецитин белсенділіктеріне ие.
-гемолизин (листериолизин) – термостабилді (560 30 минут аралыында инактивтеледі), оттегіге сезімтал, сырта блініп шыатын токсин. Адамдарды (анны В тобындаы), ояндарды, теіз шошаларыны жне т.б. эритроциттерін гемолиздейді. Стрептококкты О-стрептолизинімен антигендік туыстас.
Моноцитоз дамытушы фактор – термостабилді протеид, торша ыдырааннан кейін ана бліп алуа болады.
оздырушыны патогендігі жне таралу жолдары:
Кп жадайда ауруа енесінен айрылан тл бейім болады. Мысалы: торайлар жне 2 – 5 айлы шошалар ауырады; ересектері мен енесінен жасы орек алып жрген торайлар сирек ауырады. Індет спорадия трінде теді, жне азытандырылуы мен ктіп бауы нашар шаруашылытарда ауру энзоотиялы сипат алады. Індетті таратушы кзі ауру жне ауырып жазылан жануарлар (микроб алып жру) болып табылады. Індетті тышандар, егеуйрытар жне иттер тасымалдайды деген болжаулар бар. Ауру жылды кез келген уатысында пайда болуы ммкін. Организм тзімділігі, сырты орта жадайы листериозды пайда болуы мен таралуында шешуші роль
атарады. Организм андай да бір аурумен лсіреген кезде (мыс. оба, паратиф жне т.б.) листериоз эндогенді індет ретінде пайда болуы ммкін. орыта айтанда листериозды патогендігі шошалар шін шартты трде болып келеді, яни ол организм андай да бір себептермен лсіреген кезде пайда болады.
Ауру аымы:
Жануарларда ауру екі формада теді: жіті септикалы - детте ауру басталар алдында болады жне жйкелік (бл да жіті теді). Жйкелік формада ауру жіті трде тіп, кбінесе бірнеше кнні ішінде ауру малдарды лімімен аяталады. ойларда жіті трде тіп 7 – 10 кнні ішінде лім-жітімге шыратады.
Негізгі клиникалы белгілері жне ауруды патогенезі:
Ауру ми мен жлынны абыну былыстарымен (энцефаломиэлит) басталады: жануарды блшы еттері дірілдейді, жекелеген блшы ет топтарыны тартылады, шатаятап ре жреді. Жатары алшылдап, мойындары тартылып тіпті Ауески ауруын еске тсіретін эпилепсия талмасы да кездеседі. Дене температурасы детте алыптан жаарыламайды. Кей жадайларда жануарларда атты кйзелу (депрессия) байалады: шошалар имылсыз алады, абыраа бастарын сйеп трады. Одан рі арты аятары жартылай немесе млдем салданады. Бас кезінде жануар тлтіректеп, арты аятарымен тра алмай алдыы аятарына сйеніп шоиып отырып алады, соында млде тралап, салдану былысы кшейгенде леді. Ауру жіті септикалы трде сирек теді, бл кезде: температура – 41 – 42 0С дейін жоарылайды, тамыр соысы жиілейді (130 – 150), тынысы жиілейді (30 – 40), шоша тсенішке кміледі, азыа жаындамайды жне сырты ортаа мн бермейді. Кейде осыан іш ту, жтел, мрындарынан клегейлі сйы ау осылады. Кейбір жануарларда тері асты клетчаткасында абсцесстер пайда болады. луге бірнеше саат аланда теріде цианоз (кгеру) пайда болуы ммкін.
ойларда жиі ринит жне конъюнктивит ретінде байалады.Ауру осы алпында 1 – 2 кн созылады. Содан кейін орталы жйке жйесіні заымдалу белгілері басталады: шайнау блшы еттері ретсіз тартылады (осыдан барып сілекейі кпіршікке айналады), мойын блшы еттері тартылады (басын бір жаына арай исайтады), кздерін баырайтып (кздері йнектеніп, озалмай алады), крмей алады. Кбінесе айнала озалу имылы (айналма) байалады, осы кезде малдар жолында тран заттара сотыысып,
тотамай айналып жре береді. Жануар бірте-бірте имылын азайтып, біршама уаыт айналаннан кейін лсіреп, бастарын тмен салбыратып, сыры ортаа мн бермей, слесо кйге тседі. Ауру малдар соында лайды жне тра алмайды; жзу имылдары пайда болады; содан кейін шайнау блшы еттері мен жтынша салданады; тменгі жаы салбырайды, ауыздары ашылып сілекей аады. лсіреу мен салдану былыстары артып, коматозды жадайа ткенде мал леді.
Негізгі патологиялы анатомиялы белгілері:
Листериозды жйкелік формасы кезінде сойып зерттегенде ешандай макроскопиялы згерістер байалмайды. Кейбір зерттеушілер бауыр дегенерациясын, оны паренхимасында са некроз ошатары байаан. сіресе созылмалы жадайда, ср – сары тсті некроз ошатарыны диаметрі бірнеше сантиметрге жетуі ммкін. Мида жне оны абыында ірінсіз менингоэнцефалит крінісі: ми абыындаы ан тамырларыны инъекциясы, кейде анталаулар, миды ісінуі байалады. Кбінесе бас жне жлын згеріссіз болады. Листериозды септикалы формасында да паталогоанатомиялы кріністер болмайды. Бл жадайда бйректі капсуласында, эндо- жне эпикардта, плевраны стігі сірілі абыы мен рсаты сірілі абыында, ішекті клегейлі абатында анталаулар кездеседі. анталау дрежесі ауру барысына байланысты згеріп отырады. Ішек-арынны клегейлі абыы жабыса шырышпен майланып, домбыады, геперимияланады. Мезентериялды лимфа тйіндер лайан, шырышты. Жоары тыныс алу жолдарыны (жтынша, трахея, бронхылар) клегей абытары катаралды абынуа шалдыады. Кейде осыан катаралды пневмония осылады.
Диагноз ояр алдында нені ескеру ажет:
Листериозды аны клиникалы жне патологанатомиялы белгілері болмайды. Оба, Ауески ауруы, тыры кезінде де менингоэнцефалит былыстары болады. Обаны листериоздан эпизоотоия жаынан клиникалы-індеттік белгілері мен сойып зерттеу мліметтері бойынша ажыратуа болады. Оба листериоза араанда атты контагиозды (жпалы). Оба клиникасында терісінде анталаулар, іш ту сияты ауыр септикалы былыстар тн. Сойып зерттегенде – геморрагиялы диатез аны крінеді, лимфа тйіндеріне мрамор кріністері тн, талата инфарктар, ал те жітілеу трінде ішекті жуан блігінде ойы жаралар мен
дифтериялы ошатар кездеседі. тырыта анамнезде андай да бір хайуанмен (кбінесе иттер) тістелгендігін кездестіруге болады. Клиникасы жтынша жне кмекей блшы еттеріні салданумен байланысты. Агрессия байалады, баса жануарлара шабады, бл белгілер листериозда болмайды. Листериозды Ауески ауруынан ажырату те иын. Листериоз спорадиялы індет, ал Ауески ауруы тез таралады, сонымен атар осы ауру кезінде ересек мал басында инфлюэнца трізді клиникасы болады, ал листериозда болмайды. Дегенмен, ауруды алашы кезеінде тек зертханалы зерттеулерді кмегімен ана ажыратуа болады. сіресе ауруды бас кезінде наты диагноз ою шін паренхиматозды органдарды жне міндетті трде ми бліктерін, миды лкен жарты шарынан, мишытан, сопаша миды 30 — 35% - тік глицерин ертіндісіне салып зертханаа жібереді. Диагноз бактериологиялы зерттеулермен бекітіледі.