Таырып: арасан ауруыны оздырушысы жне балау дістері
Сабаты масаты: арасан оздырушысыны биологиялыасиеттерін зерттеу жне зертханалы балау (диагностика) дістерімен танысу.
Негізгі сратар:
1. арасан оздырушыны ашылу тарихы.
2. Ауруа сипаттама (клиника, аымы, эпизоотологиялы мліметтер, патологиялы анатомиялы белгілері).
3. оздырушыны асиеттері жне ауруды патогенезі.
4. арасанны зертханалы диагноз ою дістері.
Оздырушысы жне оны асиеттері
Clostridium chauvoei
арасанны оздырушысы тзу немесе сл иілген шеттері
жмыр, ені 0,6-1,0 мкм жне зындыы 2-8 мкм жуан таяшалар, озалады, перитрихтер. Патологиялы материалда (кбінесе заымдалан блшы еттерден жасалан жаындыларда) сопа, жмырта жне ршы трізді пішіндері кездеседі. иын боялады. Микробтар жеке-дара немесе ос-остан орналасады; тізбек не жіпшелер тзбейді. Грам дісі бойынша жас клеткалар о, ескі сінділердегі клеткалары теріс боялады. Спора тзеді, капсула тзбейді. оздырушысы табиатта ке таралан (топыра, и, батпатанан су кздері), сондай-а оны сау малдарды (мйізді ірі ара мал, ой, жылы т.б.) ішегінен бліп алады.
Clostridium chauvoei – ата анаэроб; оны сіру шін кем дегенде сынап бааны бойынша 8-15 мм ысым тудыру керек. олайлы су температурасы 36-37 0 С, ортаны рН-ы 7,2-7,6. оректік ортаа ан, ан сары суы, бауыр бліктерін, ми жне блшы ет кесектерін осанды натады. Оны сіру шін Китт-Тароцци, Цейсслер, Мартен, мидан жасалан оректік орталарды, сондай-а жартылай сйы агар жне 10-12 % ба ан сары суы осылан глюкозалы орталарды олданады.
арасанны оздырушысы рамында гемотоксикалы жне ліеттендіретін компоненттері бар экзотоксин тзіп, сырта бліп шыарады. Сонымен атар ол дезоксирибонуклеаза, гиалуронидаза сияты зардаптылы ферменттеріне де ие.
Clostridium chauvoei вегететивті алпында оршаан орта факторларына онша тзімді емес, ал споралары, керісінше
лдеайда тзімді. Споралары шіріген лекседе 3 ай, ида 6 ай, су тбінде – 10 жыла дейін саталады; тікелей тскен кн сулесі 24 саатта лтірсе, айнатанда 2 сааттан со ана тіршілігін жояды. Дегенмен формалинні 3 %-ды ерітіндісі 10-15 минутта ырып жібереді, ал фенол ерітіндісіні сері онша емес. Е тиімдісі формальдегидті 4 %-ды ерітіндісі.
Ауру аымы
Жасырын кезеі 1 – 5 кн. Ауру те шапша, ауыр теді жне детте 1-2 туліктен аспайды. Кейбір жадайларда 10 кнге дейін созылуы да ммкін. Жас малдарда дерт емдемеген жадайда ліммен аяталады. Ал крі малдар ауруа шырай алан кнде, біра ол сирек кездеседі, дерт детте баяу сауыумен аяталады.
Клиникалы белгілері
Ауру негізінен температураны 41-420 С-а дейін жоарылауымен басталады (луге аз аланда алыпына немесе одан да тмен тседі); жануар кйзеліске тседі: азытан бас тартады, кйіс айырмайды. Тамыр соысы лсіреп, жиілейді. Тыныс алуы иындап, жиілейді. Эмфизематозды домбыуды салдарынан имыл-озалысы ауырлап, асау пайда болады. Бас кезінде ауырсынаш, тыыз ісік денені етті жерлерінде: жамбас, жаурын, бел, кейде кеуде тстарында, жатарыны арасында, тілде пайда болады. Кейіннен ол салын тартып, жансызданады; сыртындаы тері жабыны арайып, райды, озалмайды, сыртынан басанда сыырлап трады. Кесіп кргенде зіне тн, кйген майды иісі бар кбікті ан аады. Айматы лимфа тйіндері крт лайан, ісінген, ауырсынаш. Ауыз, тадай, тіл блшы еттері заымданан болса жтынуы иындап, аузынан сілекей шбырады, ла тбінен немесе жатарыны арасынан жне жтынша тірегінен сыырлауы ісікті ааруа болады. Жрек еттері мен кк етті заымдануы безгекке, кйзеліске, азытан бас тартуа ласады.
Патологиялы анатомиялы белгілері. Топаладаы сиятылексе тырсиып ісінген жне табии тесіктерден ан араласан сйытытар аады. Кілегй абытары ызаран немесе кгерген. арасана тн негізгі згерісті эмфизематозды ісік маынан байауа болады. Тері асты клетчаткасы жне блшы ет арасындаы лпалардан сарыш-ызыл жалаяты байауа болады. Блшы еттері ра, кгірт-ызыл тсті (ара сан деген атау осы белгісінен туындаан), газ кпіршіктерімен ыыстырылан
жне басан кезде сыырлайды. згеріске шыраан блшы еттен зіне тн кйген майды иісі шыады. Кеуде жне рса уыстарында сірілі жне сірілі-геморрагиялы жалая крінеді. Бауыры аса лая оймайды, біра кбінесе клемі грек жааына дейін жететін маайы лпалармен шектелген ірілі-саты ліеттену ошатары басып кетеді. Оларды тстері оыр-ызылдан ошыл ызыла дейін болады. Кесіп араанда ратау, газ кпіршіктеріне толып кеткендігін круге болады. Талаы лайан, капсуласы газды серінен созылып кетуі де ммкін. аны йыан. Ішекті кілегей абыы ызаран, анталап ісінген. Осындай анталауларды паренхиматозды азаларды сірі абыыны астынан кездестіруге болады.
Патогендігі жне жу жолдары
3 айдан 2-3 жаса дейінгі жас, кейде одан да ересек мйізді ірі ара мал ауырады. Ет баытындаы тымдары ст баытындаымен салыстыранда бл ауруа сезімтал болып келеді. ойларды да бл ауруа шалдыаны тіркелген. Ауру кбінесе жайлым кезеінде жне сіресе рашылы кездерінде малдар раан тікен шпті тамыр-топыраымен опарып жегенде пайда болады. Тамырмен жне онымен ілескен топырапен жануар аузына арасанны оздырышы да тседі. оздырушы ра шпті саба, тамырымен жыртылып-жарааттанан ауыз кілегей абыы арылы организмге енеді. Ауруды жтыруды екінші бір жолы мал су ішетін су кздері. Мал орада тратын кезеде де ауру сирек те болса шыуы ммкін, ол оздырышпен заымдалан азыты жегеннен болады.
Ауруды балау кезінде неге назар аудару керек
сас ауруларды бірі – топаланан айыру шін ауыран малды жасын ескеру керек: топаламен жас малдар да, саа малдар да бірдей ауруа шалдыады, арасанмен детте жас малдар ана ауырады. арасан кезінде ісік – жамбас, жаурын сияты блшы етке бай жерлерде орналасады; сыырлауы, салын, жансыз, терісі ліеттенген болады. Топалада ісік кез-келген жерден пайда бола береді, сондай-а сыырламайды. Сойып араанда арасаннан айырмашылыы топалада лексені аны ара-ошыл, йымайды, талаы крт лайан, болбыр. арасанды атерлі ісіктен (газды ісік) ажырату иына соады. Бл жадайда ескеретін нрсе атерлі ісік жарааттарды немесе ауыр ткен тууларды салдарынан туындайтындыы. Сойып араанда
арасанда лексені еттері ра жне ара-ошыл тске енген, ал атерлі ісік кезінде еттер детте дымыл, жылтыр, ызылт, тіпті клгін тсті болады. Сондай-а атерлі ісік кезінде бауыр мен талата ліеттенген айматар болмайды. Заымдалан етті бактериологиялы зерттеуді шешуші маызы бар.
Баылау сратары:
1. арасан оздырушысын атаыз?
2. Ауру андай белгілермен сипатталады?
3. оздырушыны андай морфологиялы ерекшеліктері бар?
4. арасан оздырушысын сіру шін андай жадай керек жне андай оректік орталар олданылады?
5. оздырушыны сырты ортадаы тзімділігі андай?
6. Ауруа андай жануарлар сезімтал?
7. арасан кезінде андай ауіпсіздік шараларын сатау ажет?
8. арасанны негізгі клиникалы белгілері?
9. арасанда андай патологиялы анатомиялы згерістер байалады?
10. арасана зертханалы диагностиканы алай жргізеді?
11. арасанды андай аурулардан ажырату керек?
Тест-сратары:
1. Эмфизематозды карбункулды оздырушысы?
А) Brusella ovis
B) Listeria monocytogenes C) Pasteurella multocida D) Clostridium chauvoei E) Escherichia coli
2. Эмкар оздырушысыны пішіні андай?
А) таяша В) иректелген
С) шар трізді Д) элипс трізді Е) ромб
3. Спора жне капсула тзуі? А) капсула тзеді В) спора жне капсула тзеді
С) Спора тзеді, капсула тзбейді Д) капсула тзбейді Е) капсула жне спора тзбейді
4. Спора тзетін орын А) жануар азасында В) белок осылан ортада
С) организмнен тыс жерде Д) Эндо ортасында Е) арнайы Сабуро ортасында
5. Тыныс алу типі? А) анаэроб В) ата анаэроб С) аэроб
Д) факультативті анаэроб Е) факультативті аэроб
6. оздырушыны культурасын сіруге арналан оректік орталар А) Эндо жне Плоскерев ортасы
В) ЕПС,ЕПА С) Сабуро жне Мюллер ортасы
Д) Терских, Уленгут ортасы Е) Китт-Тароции ортасы, Мартен сорпасы
7. оздырушы андай токсиндерді синтездейді?
А) Альфа-токсин В) Бета-токсин С) Экзотоксин Д) Эндотоксин
Е) Дельта- токсин
8. андай жануарлар эмкармен ауырады? А) жылы, есек, буйвол В) шоша, ешкі, тауы С) ірі ара малы, буйвол Д) ой, йрек, аз Е) ит, мысы, тлкі
9. ай жастаы ірі ара мал кбінесе эмкармен ауырады? А) тан кезде В) 5-7 жас аралыында
С) 6-8 жса аралыында Д) 3 айдан 4 жаса дейінгі Е) 4 жастан лкен
10. Ауыран жануарды басты белгілері
А) ккірек аумаыны домбыуы В) бас аумаыны домбыуы С) ст безі аумаыны ісінуі
Д) жамбас, жаурын сияты блшы етке бай жерлерді ісінуі Е) арты аяты домбыуы
11. Эмкарды топаланан ай белгілеріне арап ажыратады? А) іш тастау, артрит В) атты ісіктерді пайда болуы
С) орталы жйке жйесіне сер етуі Д) мастит, гастроэнтерит Е) ісіктерде крепитацияны болмауы
12. Эмкар оздырушысыны антигендері андай?
А) О-антиген В) К-антиген, Н-антиген
С) О-антиген, Н-антиген Д) К-антиген Е) Н-антиген
13. Эмкар кезінде андай вакциналар олданылады? А) СТИ штамынан жасалан вакцина В) ВР-2 штамынан жасалан вакцина С) Формолвакцина Д) А штамынан жасалан вакцина
Е) 82 штамынан жасалан вакцина
45 сурет. Китт-Тароцци ортасында Clostridiumchauvoei сіндісі
46 сурет. антты анды агардаы
Clostridiumchauvoei сіндісі (гемолиз алаы бар домала жылтыр колониялар. Микрофото.
47 сурет. антты агардаы
Clostridium chauvoei сіндісі
(Гроссберг)
48 сурет. Clostridiumchauvoei
сіндісімен зарарлананнан кейін 24 сааттан со лген теіз шошасыны ліксесі. (Блшы етіні ызаруы, араюы).
49 сурет. Теіз шошасыны ішегіні газсыз атониясы
50 сурет. Блшы етіне
Clostridiumchauvoei сіндісімен зарарланан ірі ара малды патологиялы анатомиялы згерістері