Таырыбы: Некробактериоз (сарып) оздырушысы жне ауруды балау дістері
Сабаты масаты: Некробактериоз оздырушысыныбиологиялы асиеттерін зерттеу жне зертханалы балау (диагностика) дістерімен танысу.
Негізгі сратар:
1. оздырушы жне оны морфологиялы биологиялы аситеттері
2. Ауру аымы, клиникалы белгілері
3. Індеттік мліметтер
4. Патологиялы анатомиялы белгілері
5. Дифференциалды диагностика.
Оздырушысы мен оны морфологиясы жне биологиясы
Fusobacteriumnecrophorum
оздырушы жаынды жасап араанда зындыы ртрлі зындыы 1,5-3,0 мкм, кбінесе 30-дан 400 мкм-ге дейін жіпшелер тзетін, ені 0,5-1,5 мкм жіішке таяшалар. Жіпшелері кейде шатасып жатады. озалмайды, спора, капсула тзбейді. Балауса сінділерінде, ліеттенген ошатардан жасалан жаындыда дншелі-даты боялан зын жіп тріздес болады. Ол жіпшелерді зына бойынан колба трізді алыдаан, рілген шар сияты жуандаан тстарын круге болады.
Жаындыны заымдалан лпа мен сау лпаны шектескен жерінен алынан материалдан жасаан жн. Жаындыны бекітуді спирт-эфирмен жргізу сынылады. Жаындыны сйылтылмаан Циль фуксинімен 2-3 минут бойы бояанда сарыпты оздырушысына тн дншелі-даты бояланын круге болады. Муромцев бойынша да бояу жасы нтиже береді – спирт ерітіндісімен (4 мл) жне формалинмен (1 мл) бекітілген жаындыны келесі рамдаы бояумен бояйды: фуксин 0,15, спирт 20,0, фенол 10,0, метилен кгі 0,20 жне су 200,0. Нтижесінде лпа клеткасыны клгін фонында некробактериоз таяшасы ккшіл тске боялады.
Сарыпты таза сіндісін бліп алуды онымен бірігіп теріні заымдаан баса микробтар, сіресе стрептококтар мен стафилококтар иындатады. Сондытан оны таза сіндісін бауыр, тала, кпе сияты ішкі азалардан бліп алан лдеайда жеіл.
Сарып оздырушысы – салыстырмалы трде трасыз микроба жатызылады, дегенмен оршаан ортада за саталады. атырылан кйде 30-40 кн саталады, 650 С–та 15 минутта, айнатанда бірден леді. Фузобактериялар жатып алан ида за уаыт бойы тіршілігін сатап, кбейе алады. Тазаланбаан лас орадаы малдарды жиі ауыратыны да осыдан.
Fusobacteriumnecrophorum Китт-Тароцци ортасында сіріледі, сіресе оан 10-20 % ба ан сары суын, 0,2-0,5 % глюкоза немесе ашыты оймалжыын осанды натады, сондай-а Цейсслер, Мартен, ми осылан оректік орталарда, жартылай сйы агарда жне 10-12 % ба ан сары суы осылан глюкозалы агарда да се береді.
Патогендігі жне жу жолдары
Некробактериозбен табии жадайда жануарларды кптеген трлері (жылы, мйізді ірі ара мал, буйвол, марал, ой-ешкі, шоша, мысытар, сонымен атар жабайы адар – суыр, борсы, зебра, бегемот, антилопа, арар, бы т.б.) ауырады.
Fusobacteriumnecrophorum сау жануарларды ішегінде мекендейді, сондытан ауру барлы жерде кездеседі. имен бірге бліне отырып микроб оршаан ортаны ластайды. Дегенмен инфекцияны негізгі жтырушы кзі ауру жануарлар (негізінен ліеттенген жаралардан блінетін секреттер арылы). оздырушымен зарарлану тек барлы жерде кездесетін микроб арылы ана емес, е бастысы оршаан ортаны р трлі жаымсыз факторлары салдарынан денені ораныс кедергілері мен ттастай организмні лсіреуінен туындайды. Зарарлану заымдалан тері немесе кілегей абы арылы жараатты инфекция сипатында жзеге асады. Ал кп жадайда бан антисанитарлы жадай мен жануарларды ауруа арсы трушылы абілетін лсірететін баса жаымсыз факторлар (азытандыру, ктімге байланысты) з лесін оспай алмайды. ойларды ылалды, иы тазаланбаан ора-жайларда немесе ылалды, батпаты жайлымдарда стап-бау аятарыны тменгі блігіндегі тері жабыны мен тя мйізіні жмсарып, болбырауына, нтижесінде оай жарааттанып, оздырушыны денеге енуіне жол ашады. Сондай-а жайлымдаы тікенді шптермен де теріні, сіресе тя арасындаы уысты жарааттануы заралануа кеп соады. Сарыппен барлы жастаы мал ауырады, дегенмен тлдер мен одан сл ересектері жиі шалдыады. ыста энзоотия тынышталанымен, жазда айтадан ршиді.
Ауру аымы жне клиникалы белгілері
Бзауларда сарып некротикалы стоматит деп аталатын ауыз уысыны заымдалуымен сипатталатын ауру трінде теді. Ауру жітілеу трде теді. Азытандырылуы, ктімі жне емі жасы болан жадайда кбінесе жазылып кетеді. Жазылу уаыты детте 2-3 аптаа созылады. Керісінше ктімі мен азытандырылуы нашар болып, емдеу шаралары жргізілмеген жадайда бзаулар 7-10 кнде, кейде одан да за уаыттан кейін леді.
ойда сарып созылмалы трде теді. Ауру апталара, айлара созылуы ммкін. Ауру кесірінен асай бастаан мал мейілінше жайылудан алады. Оны стіне организм оздырушы уларынан
улана бастайды. Осыны барлыы жануарды азып-тозуына кеп сотырады. Егер аяы мардымсыз заымдалан болса жне ем-дом дрыс жргізілсе мал біртіндеп сауыуа бет брады. озыларда сарып некротикалы стоматит трінде туі ммкін, кейде ол ішкі азалара (бауыр, кпе т.б.) метастаз береді, ондай жадайда ауру лімге шыраумен аяталады.
Жатарды, еріндерді, кейде тадайды, жтыншаты, тілді кілегей абытары ара-тра ызарып домбыады жне ауырсыныш болады. Артынша осы жерлерді астында тереге кеткен жаралары бар кршілес лпалара кірігіп тратын а-ср немесе а-сары тсті абыршытар пайда болады. Егер ол жатарды кілегей абыында орналасатын болса онда сыртынан тері арылы тыыз, ауырсыныш ісінуді басып круге болады. Осыны брі азыты шайнап, жтына алмай, аузынан сілекей шбыруа ласады. Сілекейінен аса жаымсыз иіс шыады, ішінде ліеттенген лпаларды зінділері жреді. Ары арай ауыздаы літтенген жерлердегі лпалар тбірімен жлынады да орнында оыр-ызыл тсті, оай анайтын, шеттері тегіс емес болбыр жаралар тзіледі. Жаралар бірте-бірте бітіп, жазыла бастайды, бзауды тбеті алпына келіп, сауыып кетеді. Ауру асынан жадайда жаралар жтынша, кеірдек жне танау уысына жайылады немесе паренхиматозды азаларда ішінде ауа толан эмболиялы ошатар пайда болады. Бл кезде температурасы жоарылап, жтел немесе іш ту пайда болады да жануар кп замай леді.
Ауруды туіне байланысты ойлар сл асауы немесе млдем тра алмай алуы ммкін. Тятарыны арасындаы уыс, тяты ішкі жмса жерлерін (тя жлыы, майкше) араанда ызарып кеткен тыыз, ызулы жне те ауырсыныш домбыуды байауа болады. Біраз уаыттан кейін домбыан жер жабыса сарыш жалаяпен суланады да ол кеуіп, абыршаа айналады. Кейде іріді кпіршіктер пайда болып орнында жаралар тзіледі. Артынша ірі райды да жараны жауып тран абыршыа айналады. алай боланда да ліеттену былысы лпалара жайылып, дендей береді. Теріні ліеттенген жерлері жлынып, тер, аса ауырсыныш жаралар пайда болады. Некроз теріден біртіндеп тереде жатан лпалара, сіірлерге, байламдара, тіпті сйекке дейін теді. Бл кезде тятарыны арасындаы уыс, тя жлыы, майкшесі крт домбыып, ірі аып тратын уыстар
(іріді фистула) пайда болады. ой аяа трудан алады. Іріді-ліеттену былысы тяты мйізді абыы астындаы теріге тарап, тяы тсіп алады. Оан оса сепсис жне ішкі азалара оздырушыны метастазы дамиды. Осыларды барлыы, сіресе сепсис безгекке, кйзелуге, азытан млдем бас тартуа кеп сотырады. Ересек ойларда аятарынан баса кейде еріндеріні терісі мен кілегей абыы заымдалады. Мны ерінні паршасы деп атайды. Ол ауру аяын жалап-жтау салдарынан пайда болады. Еріндерінде пайда болан іріді кпіршіктер жарылып, абыршапен кмкерілген жаралар тзеді. Ол ары арай ауыз уысыны ішіне де ендеуі ммкін. озыларда да ересек ойлар трізді аятары ауруы ммкін, дегенмен кбінесе оларды ауыз кілегей абыында алдымен а-ср тсті тыыз, те ауырсыныш домбыулар пайда болады да артынша оларды орнында шеттері тыыздалан за уаыт бойы жазылмайтын жаралар пайда болады. Осыны брі аузынан иісі жаымсыз сілекей шбыруа, сттен бас тартуа, кйзелуге, температураны жоарлауына алып келеді. озыларды басым кпшілігі, жоарыда айтыландай лім-жітімге шырайды.
Маызды патологоанатомиялы згерістер
детте жегіден лген жануарларды лексесі бден арыан болып келеді. Ауызды кілегей абытарында: еріндерде, жатарында, тілінде, ызыл иегінде, тадайында айналасындаы лпалара кірігіп кеткен а-ср немесе сарыш тсті ліеттенген абыршытармен кмкерілген домбыуларды табамыз. Олармен бірге алып тастаанда орнында жаралар алатын борпылда, алы ліеттенген лпаларды байауа болады. Жаралар тереге ендеп кеткен, оыр-ызыл немесе лас ызыл тсті, тбі желінген жне сасы иімті жалаяпен кмкерілген. Осындай згерістерді кеірдек, жтынша жне ештен де табамыз. Паренхиматозды азалардан, кбінесе бауырдан, кпелерден, бйректерден, кейде мидан метастатикалы сипаттаы ліеттенген заымдалу ошатарын кездестіреміз. Олар брша днінен, орман жааы, тіпті алманы клеміндей болады. Мндай ошатарды болуы азаны клемін лайтып жібереді (мысалы бауырды) жне кедір-бдырлы ылады. Кесіп араанда ошатар азаны тереінде де, тікедей капсуласыны астында да орналасан. детте паренхиматозды азалардаы ліеттенген жерлер алы днекер
лпалы капсуламен апталан, ішінде ашыл-жасыл тсті іріі немесе гітіліп кетуге бейім ліеттенген лпасы болады.
ойларда сойып араанда тя жлыы, майкше, тя арасындаы уыста шірікті иісі шыатын ою ірімен жабылан ліеттенген жараларды креміз. Мндай жерлерде кейде іріді зектерді (свищ) ааруа болады, оларды кесіп араанда тбінде сіір, тіпті сйекке дейін жеткен ліеттену ошатарын круге болады. Аятарыны заымдалуымен атар еріндеріні кілегей абыында іріге толан кпіршіктер мен жараларды (ерін паршасы) кездестіруге болады. Тмсыыны анаттарында жаралар, тіпті ліеттену іздері кездесетін болса ол ауруды аса ауыр трде ткендігінен хабардар етеді. Осы ауруа тн бл згерістерден баса айматы лимфа тйіндеріні лайанын жне ісінгенін, паренхиматозды азаларды сірі абыыны асты анталаанын кездестіруге болады.