Таырыбы: Сіреспе оздырушысы жне ауруды балау дістері
Сабаты масаты: Сіреспе оздырушысыны биологиялыасиеттерін зерттеу жне сіреспе ауруыны зертханалы балау (диагностика) дістері игеру
Негізгі сратар:
1. Сіреспені оздырушыны ашылу тарихы.
2. Ауруа сипаттама (клиника, аымы, эпизоотологиялы мліметтер, патологоанатомиялы суреті).
3. оздырушыны асиеттері жне ауруды патогенезі.
4. Сіреспені зертханалы диагностика дістері.
Оздырушы жне оны асиеттері
Clostridium tetani
Сіреспені оздырушысы – озалыш, штары дес, зындыы 4-8 мкм жне ені 0,4-0,6 мкм болып келетін таяшалар. Патологиялы материалда (жараны тереінен алынан ірі жне т.б.) клетканы шетінде орналасан спорасы бар (сондытан барабан таяшаларына сайды) жептуір ірі таяшалар трінде крінеді. Барлы анилин бояуларымен жасы боялады. Дегенмен
жаындыны Грам бойынша бояан жн – грамо боялады. Ескі сінділерінде грамтеріс кілдері де кездеседі. йтсе де бактериоскопиялы діс сенімсіз, сіреспе оздырушылары тым аз болуы салдарынан микроскоп арылы табылмауы да ммкін.
Clostridium tetani – ата анаэроб. Биік пробиркалара йылан, рамында редуциялаушы заттары бар (глюкоза, бауыр немесе ет кесінділері) сйы оректік орталарды тбінде жасы седі. Сіреспе оздырушысын сіру шін Китт-Тароцци, Цейсслер, Мартен, ми осу арылы жасалынан оректік орталарды пайдаланылады. Ортаны оптималды рН-ы 6,8-7,4; температурасы
– 35-370С. Агарда жекелеген млдір немесе срылт, шеттері тегіс емес шоырлар тзеді. ан осылан агарда р шоырды айналасында гемолиз аймаы байалады. Агар баанында брша жапыратарына саан (R-пішін) немесе ортасы тыыз с мамыына (S-пішін) саан шоырлар тзеді. Желатин баанында 5-6 кннен кейін шырша трізді болып сін береді, желатин сйылады.
Clostridium tetani-ді ферментативтік белсенділігі мардымсыз – моносахаридтер мен кптомды спирттерді ыдыратпайды. Бауыр бліктері салынан сйы оректік ортада сіргенде немесе пісірілген жмыртаа себінді жасаан кезде протетеолиз болмайды. Тек кейбір жекелеген штамдары ана глюкозаны ыдыратады. Барлы штамдары стті са тйіршіктер тзе отырып баяу ашытады.
Сіреспе оздырушысы екі компоненттен тратын кшті у тзеді: тетаноспазмин (нейротоксин) жне тетаногемолизин. Тетаноспазмин адамдар мен жануарларды жйке жйесіне сер етуімен жне клдене жола блшы еттерді жиырылуына кеп сотыруымен басты лімге шырататын компонент болып табылады. Тетаногемолизин жануарларды барлы тріні эритроциттерін ерітіп жібереді.
Ауру аымы
Ауруды жасырын кезеі 1-3 аптаа созылады, кейде алашы белгілері жарааттананнан кейінгі бірнеше кн ішінде де байалуы ммкін. Ауру аымы жіті: 7-10 кн, кейде одан да ыса. Осы уаыт ішінде жылы лмесе, детте, суыуа бет брады. Алайда баяу, біртіндеп сауыады. Бірталай уаыта дейін жануарды жріп-труы жне азытануы, сіресе азыты шайнауы иын болады.
Ауруды осындай салдары 1-1,5 айа дейін жаласуы ммкін. лімге шырау аупі жоары, 50 % жне одан жоары.
Клиникалы белгілері
Ауру жануарды жрісінен жаылып, шатаятауынан басталады. Аятарыны иілуі нашарлауы салдарынан латырып, ке тастап озалады. сіресе брылуы мен арта арай отыруы иындайды. Бкіл денедегі блшы еттер тартыла бастайды да аырында атайып, имылы азаяды. Осыны салдарынан сіреспеге шыраан жануарды тр-сипаты белгілі: басы мен мойны ала жне жоары созылады (опистотонус), жаы арысады (тризм), танауы делдиеді, латары имылсыз алады, йрыы атты, ктерікі жне созыы, шінші абаы салбырап, кзіні бір блігін жауып алады, арашыы кеейеді. Аятары атаяды жне шатаятап трады. Аракідік блшы еттерді атайуы босасиды, біра андай да бір тітіркенуден кейін (сипау, дыбыс, жел) айтадан тартылады. Тыныс жолдарындаы блшы еттерді тартылуы салдарынан тыныс алуы стіртін жне жиі. Дене температурасы алпында болады, луге таянанда ктерілуі ммкін.
Ауру оздырышын жтыру жануарды пішу, жн ыруда айшымен жарааттау, озыларды йрыын кесу кезінде асептика мен антисептика ережелерін тиісінше сатамаан кнде жзеге асады. Осыан байланысты ойларды сіреспемен ауруы жоарыдаы операцияларды ту кезеіне байланысты маусымды сипата ие.
Патологоанатомиялы белгілері
Патологоанатомиялы сойып зерттеу арылы бл ауруды балауа септігін тигізетін кзге тсе оятын айрыша згерістерді атап айту иын. Кейде кілегей абытарды кгергенін, тері асты клетчаткасындаы ан тамырларыны ана толып аландыын, ошыл, нашар йитын анды ааруа болады. Кеуде жне рса уыстарында ртрлі млшерде млдір, сарыш тсті жалаяты кездестіруге болады. айбір жадайда осы згерістерге кпені домбыуы осылады: кпесі лайып, амыр трізді кйге енеді, тсі кгірт ызылданады, кескенде кбікті ан аады. Жрек блшы еттері майлы дегенерацияа шырайды. Эпикард пен эндокардты асты анталаанын круге болады. Орталы жйке жйесінде де аздаан згерістерді байауа болады. Кейде ми абыны ан тамырлары ана толады, анталау немесе нктелі анталау миды зінде де кездесуі ммкін. йтсе де мидаы бл
згерістер немі кездесе бермейді, кбінесе сойып зерттеу кезінде ми мен жлында тіпті микроскопты згерістерді аару ммкін емес.
Індеттік мліметтер жне жу жолдары
Сіреспе клостридалары те ке таралан. Топыра, ша-тоза, малдарды илары, сіресе жылыны иы – сіреспе оздырышыны спораларымен кп жадайда ластанан болып келеді. Осыдан барып жарааттара оздырушыны жу ммкіндігі арта тседі. Біра оздырушыны ке тараланына арамастан малдарды салыстырмалы трде бл ауруа сирек шалдыуын оздырышты сіп-нуі шін айрыша ауасызды жадайды (тере шаншылан немесе жыртылан жарааттар) ажеттігімен, осыан байланысты ауасызды жадай жо стіртін, беткейлік жарааттарда оны тіршілік етуі мен у тзуіні ммкін еместігімен тсіндіруге болады. Сондай-а жтынша пен ішектегі лимфа тйіндері арылы аутоинфекцияны дамуы ммкін. Егер бл жерлерде клостридалар кбейіп жне у тзетін болса ол организмге тарап, жануар уланады.
Ауруды балау барысында нені ескеру керек
Сіреспені балау кезінде клиникалы белгілерді шешуші маызы бар. Клиникалы белгілерді ішінде бкіл денедегі блшы еттерді тартылуы, соны салдарынан йры, бас, латар, танаулары, шінші абатары, аятарыны зіне тн ерекше кейіпке енуіні балаулы маызы бар. Жануар шатаятап, тлтіректеп озалады, сіресе брыланда жне арта арай отыранда иналады. Сіреспені блшы етті жіті ревматизмімен (мнда да жануарды блшы еттері жиырылып, имыл-озалысы иындайды) шатастыруа болады. Біра ревматизм кезінде блшы еттер ауырсыныш жне оршаан ортадаы андай да бір рефлекторлы тітіркендіргіштерді салдарынан жиырылуы кшеймейді. Ауруды балауа клиникалы белгілер жеткіліксіз болан жадайда (детте осы белгілер ауруды кмнсіз балауа жеткілікті) зертханаа бактериологиялы зерттеуге сіреспе оздырушысы бар деп кмнднан жарааттан алынан жалаяты жібереді. лекседен де осы оздырушы бар деп кмнданан жарааттан материал алады. Ол шін жарааттанан жерді маындаы лпаларымен анарлым тере бойлап кесіп алып, 30 %-ды стерильді глицерин ерітіндісінде зертханаа жібереді.
