Оздырушылары жне оларды морфологиясы мен биологиясы
Секіртпе ауруыны этиологиясына негізінен екі микроорганизм: Cl. septicum жне Cl.oedematiens (Cl.novyi)
атысады А типі. Кейде секіртпе кезінде Cl.oedematiens-ті В типі
(Cl.gigas), Cl.perfringens, Cl.sordellii блініп алынады. Жне блбактериялар негізгі оздырушыларды уыттылыын жоарлатады деген пікір бар.
Cl. septicum -грам о боялатын,полиморфты,озалыш(перитрих), зындыы 4-5 мкм жне ені 0,8 мкм капсула тзбейтін таяшалар. Клетканы шетін ала немесе ортасында орналасатын спора тзеді. Cl. septicum наыз анаэроб. атты оректік орталарды бетінде диаметрі 4 мм жылтыр жартылай млдір, шеттері шашаталан шоырлар тзеді, жылжып суге бейім. Негізінен R-пішіндегі шоырлар тзеді. Агар бааныны тереінде жзім жапыраына немесе жрекке саан шоырлар тзе седі. анды агарда, детте екінші тулікте, жіішке гемолиз аймаы пайда болады. антты агарда тзетін шоырлары ортасы тыыз мамыа сайды. Китт-Тароцци ортасында сіргенде сорпа атты лайланады жне газ тзіледі.
Глюкоза, мальтоза, лактоза, галактоза, фруктоза жне салицинді ышыл тзе отырып ыдыратады, глицерин мен
маннитті ыдыратпайды, желатинді сйылтады жне лакмусты стті ышыл мен газ тзе отырып йытады.
Cl. septicum тзетін негізгі уы - лімге сотыратын, ліеттендіретін жне гемолитикалы асиеттерге ие оттегіге тзімді (альфа)-токсин лецитиназалара жатпайтын фермент болып табылады. Оны а тышандара кре тамыры арылы кп млшерде енгізгенде эндокард, эпикардта жне паренхиматозды азаларда нктелі анталау тудырады. Cl. septicum сонымен атар (бета)-токсин – дезоксирибонуклеаза, (гамма)-токсин – гиалуронидаза жне C.perfringens-ті (тета)-токсинiмен орта антигендерге ие оттегіге тзімсіз (дельта)-гемолизин тзеді.
Cl. septicum мен Cl.chauvoei сас, біра ртекті еритін антигендерге ие.Екі клостриданы да сінділеріні сзінділері тек здеріне тнді сары сулармен бейтараптандырылады. Сондай-а бларды споралы антигендері де бірдей, біра олар да О-антигендері бойынша ажыратылады.
Cl.septicum (А типі) мен Cl.chauvoei-ны (В типі) бір-бірімен шатастырмас шін тмендегі кестеде келтірілген белгілерді пайдалануа болады (1 кесте).
Cl. septicum мен Cl. сhauovoei штамдарын ажырату
| асиеттері | Cl. septicum | Cl. сhauovoei | |
| Сахарозаны ферменттеуі | +/- | + | |
| Спораларыны | температураа | - | + |
| тзім- | |||
| ділігі | |||
| ой | эритроцитін | + | - |
| гемагглютитинция- | |||
| лауы | |||
| Тауы эритроцитін гемолиздеуі | + | - |
Ескерту: + - гемаглютиндейді, ферменттейді, спораларыны тзімділігі жоары; +/- - кейбір штамдары ферменттейді; - - теріс реакция
Cl.septicum вегетативті алпында оттегіге сезімтал, споралары оршаан орта факторларына жептеуір шыдамды жне аз уаыт айнатана тзімді.
Cl. novyi(Cl.oedematiens)В типі–тзу немесе сл иілгенклемі 4-10 х 1-2 мкм, 25-ке дейін талшытары (перитрих) бар озалыш ірі таяшалар. Капсула тзбейді. Клетканы шетіне арай орналасатын (субтерминалды) спора тзеді. Грамо боялады, біра уаыт ткен сайын клетка о боялатын асиетін жоалтады.
Анаэростатта сталан агары бар аяшаларда кейбір штамдары 48 сааттан кейін-а дгелек шырынды жне жартылай млдір, ал кейде беті жеіл-желпі дншелі-даты шеттері тегіс емес шоырлар тзеді. Глюкоза осылан агарда оздырушы айналасында айыш-йыш шатасан жіпшелері бар линзаа, мата, ар тйіршіктеріне саан шоырлар тзеді. Ал 36-48 сааттан кейін агар тзілген газды серінен жарышатанып жарылып кетеді. Китт-Тароцци ортасында алашында біралыпты лайланып скенімен кейіннен іртік тнба тзеді.
Биохимиялы асиеттері.Глюкоза мен мальтозаныыдыратады, индол тзбейді, ккіртсутегін блмейді, протеолитикалы асиеттері шамалы.
Cl. novji-ді В типі организмде жне элективті орталарда 2 компоненттен тратын крделі у тзеді:
- (альфа) у – лімге сотырады,антамырларыны(капиллярларды) ткізгіштігін бзады, нтижесінде сйыты пен белоктар сырта шыады (экссудация). лпаларды ліеттендіреді, желатинозды домбыуа шалдытырып, жануарды лімге шыратады.
- (бета) у – фосфолипаза(лецитиназа)С-ліеттендіретін,лімге шрататын, гемолитиалы асиеті бар. Сау лпаны коагуляциялы жне колликвациялы ліеттендіруге шыратып, микроорганизмні денеге тередеп кеулеуіне жол ашады. Осылайша инфекция денені сау бліктерін бірте-бірте жаулап ала береді. Инфекция дамыан жерде жергілікті альтернативті абынуды, лпаны домбыуын жне ліеттенуін, блшы ет талшытарыны арасындаы днекер лпасыны іруін, тромбоз жне тамырларды блінгендігін байауа болады.
Секіртпе оздырушыларыны споралы пішіні сырты ортада, сондай-а физикалы жне химиялы факторлара те тзімді. Топырата жылдар бойы саталады. айнатаннан кейін 30-60 минуттан кейін жойылады. Дезинфекциялау шін рамында 3 % белсенді хлоры бар хлорлы к ерітіндісі, ккірт пен карбол оспасыны 10 %-ды ерітіндісі олданылады.
Эпизоотологиялы мліметтер. Брадзотпен негізінен,
жынысына арамастан кбінесе ой жне ешкі ауырады.
Инфекция оздырушысыны кзі ауру ойлар, ешкілер. Ауру залалданан азы арылы жады. азастанда брадзот негізінен
кктемде, шп алын скен мезгілінде, жауын-шашынны
молшылыында, брша трізділер сімдіктер азыа олдананда ауруды ртітеді. Кбінесе туан саулытар, оны ішінде егіз тапандары жиі ауырады.
Жаз шыып, шп кепкеннен кейін ауру тоталады, сиректеу кзді ая кезінде шыады (ол шпке ырау тсумен байланысты.) Отардаы ойды 30-35 % ауырып, 90-100 % лім-жітімге шырауы ммкін.
Барысы жне симптомдары. Брадзот кенеттен болады, сиректеу жіті трімен ауырады. Кз алдында мал ауырады да бірнеше минутта немесе саатта леді.
Брадзотта ауруа тн клиникалы белгілері болмайды, тек ана ршіген токсикоз. Жайылымда жиі кездеседі. Сап-сау жріп, бірден жайылмай алады, отардан алады, тыныс тарылады, байалатын кілегей абытары ызарады, мес арын аздан кебеді. Дене ызыуы болар-болмас ктеріледі, тісін айрайды, сілекейін кбікке айналдырады (кейде анды сілекей блінеді) танауынан жне ауызынан анды сйыты аады.
Мал кйзеліп мазасызданады, ан тышатайды, тимпания байалады. Содан со ойды журісі бзылады, лайды, басы артына арай шалайады, аятары созылады, жзу озалысын жасайды, жатары тырысып озалады (тісін айрайды). ой атты демігеді. Жанталас бірнеше минуттан саата созылып, мал леді.
Негізгі патанатомиялы белгілері. ойды лексесі тезбзылады. Тері стіне ккшіл ызыл да шыады, сіресе бас, мойын жне мырауында жасы байалады. лексе даындаы жн оай жлынады. Табии тесіктерден анды сйыты аады. Кзге тсетін кілегей абытары ккшілдеу немесе ызыл. Терісін сыпыранда мойын, омырау маында, сиректеу баса жерлерінде оймалжымданан жала. Кеуде жне рса уыстарында сірі немесе сірілі-геморрагиялы экссудат. лтабар, он екі елі ішек, кейде аш ішекті баса блімдеріні кілегей абытары ісікі, ызылт, ан йылан, кейде эрозия, тіпті некроз байалады. Ккбауыр детте нормасында. Бауыр, бйаектері, жрек еттері азындаан. Бйректері кейбірде болбыр. лпершекті органдар, перде, плевра сірі абытарыны астына ан йылан. Бірата лексені тез жіруі, ой брадзотындаы згерістерді анытауды иындатады.
Ажыратып балау. Брадзота балауды клиникалы, эпизоотологиялы, патанатомиялы мліметтерге арап жне зертханалы зертеуді орытындысы бойынша ояды.
Брадзотты топала, жыбырла, арасан, настереллез, пироплазмоздан ажырату керек.
Топалада ккбауыр те лкейген, анны тсі оыр ызыл, йымаан. Наыз балау бактериологиялы зерттеумен ойылады.
Пастерелезді жіті, жітілеу жне созылмалы трлерінде туі ммкін. кпесі жне жоары тынысжолдары заымданады, сепсис крініс табады. детте озылар ауырады.
Жыбырлата бауыр згермейді, лтабарды кілегей абытары геморрагиялы абынады, бйректері жмсарады, тері астында инфильтрат.
арасан – блшы еті жне тері астында сыырлайтын ісік болады, сондай-а бактериологиялы зерттеуді орытындысын еске алады.
Пироплазмозды аннан дайындалан жындыны микроскопиялап жне эритроциттерден паразиттерді табумен ажыратады.
Негізгі емдік жне дауалау шаралары. Жіті трінде ем онбайды. Созылан трінде токсикоза арсы жне антибиотиктер (биомицин, синтомицин, терромицин) сынылады. Аурудан аман шаруашылытарда брадзота арсы малдарды вакциналайды.