Шоша тілмесін зерттеу дістері
Зерттеуге арналан материал:
Шоша обасын, паратифті, пастереллезді жне баса да індеттік ауруларды оспау масатында е жасысы жас лік, болмаан жадайда – жекеленген мшелер: кк бауыр, бйректер, бауыр, жрек, лимфа тйіндері, ттік трізді сйек; есекжемде – заымданан тері ауматарыны блікшелері; созылмалы трінде (веррукозды эндокардит) – жректік клапандарды кееюімен заымданан жрек, ал буындарды (артриттер) заымдануында – жарып сойылмаан буын; стар жне са жануарлар шін – тек ана бтін лік.
Зерттеуге арналан материалды зертханаа тез арада жеткізу ммкіндігі болмаан жадайда келесі трде жібереді:
а) блшыет пен сіірден мият тазаланан ттас ттік тріздес сйек пен буынды андай да бір дезинфекциялаушы ерітіндімен дымылданан марляа орайды (карбол ышылыны 5% ерітіндісі, 1:1000 атынасындаы сулема); сондай - а сйек пен буындара ас тзын себуге болады;
б) паренхиматозды мшелер немесе оларды бліктері, сонымен атар заымданан теріні блікшесін 30% глицеринні сулы ерітіндісімен консервілейді.
Зерттеу тртібі:
лікті немесе жекеленген мшелерді сойып жару; кдімгі оректік орталара себу (ЕПА, ЕПС); жрек анынан жне
мшелерден жынды–табаларды дайындау; зертханалы жануарларды (а тышан, кептер) жтыру; патологиялы материалдарды эмульсиясымен егілген жануарлар тірі алса, таза жануарларды блініп алынан таза сінділермен жтыру тжірбиесі жргізіледі; лген тжірбиелік жануарларды сою; жаындыларды микроскопиялау жне оректік орталара себу.
Зерттеді биологиялы дісі:
Зертханалы жануарлардан кептер, а тышан, оян (соылары тек ана тамыр ішінде енгізгенде) бейім. Жтыру шін жас жануарларды олданан жасы. Тжірбие шін 16 – 18 г. салматаы а тышандарды алады. Теіз шошаларын арапайым дістермен жтыранда тілме індетіне бейімділік крсетрейді. Жтыру шін материала паренхиматозды мшелерді ас тзы стерильді физиологиялы ерітіндісіні эмульсиясы, ал ажетті жадайда – оздырыштан блініп алынан таза сінді ызмет етеді (24 – 48 саатты ЕПА сінділері немесе 36 саатты ЕПС сінділеріні шайындылары) ызмет етеді. Кептерлерді блшыетіне (ккірек блшы етіні алындыына) 0,3 – 0,5 мл-ден, а тышандара – тері астына (ара тсына) 0,2 – 0,3 мл-ден жтырады. Енгізілген материалда оздырышты уыттылыы жеткілікті болса, жануарлар леді: кептерлер детте 2 – 4 туліктен со, а тышандар 3 – 6 туліктен со. Жтырыланнан кейін 24 – 48 саат ткеннен кейін а тышандар ауруды клиникалы белгілерін крсетеді: лсіздік, жнні йпалануы жне іріді конъюнктивит.
Шоша – хрониктерден (R – формаларды басымдыы) алынан эмульсия – материалмен немесе уыттылыы лсіз сініділермен жтырылан тжірбиелік жануарлар кешірек мерзімде леді немесе тірі алады. лікті іріді шіруіне тжірибелік жануарларды жтыру шін тері блікшесін, кк бауырды немесе бтін трубкалы сйекті сйек кемігін алу ажет. Аталан мшелер шіру микробтарды, соны ішінде тышан септицемиясы бактерияларыны (B. murisepticus) енуіне заыра арсы тра алады. Сол сияты жадайларда ателіктерлі жіберіп алмау шін материалмен жтыранда тжірбиелік жануарлар ретінде тышанды емес, брінен де кептерді олданан жн.
ояндарды тілме сінділерімен немесе патологиялы материалды эмульсиясымен тері астына, ал кейде тері ішіне жтыранда, оларды бір блігі кішікіреген мерзімде лді
(ауруды созылмалы трі). детте осыан сас жадайларда лген ояндарды паренхиматозды мшелерінен жне анны тілме сіндісі блінбейді. Егілген жануарлара баылау – кептер, а тышана 8 – 10 кнге дейін, ал ояндара 30 – 45 кнге дейін жргізіледі.
Серологиялы зерттеу:
Шоша тілмесіні созылмалы трін серологиялы балау шін агглютинация реакциясын 2 модификациясы сынылан: а) зерттелетін ан сарысуымен ойылатын реакцияны пробиркалы дісі жне б) зерттелетін жануарды сйытылмаан анымен немесе ан сарысуымен ойылатын пластинкалы (жеделдетілген) діс. Соломкинмен тжірбиелік олдануа енгізілген агглютинация реакциясы тнді жне нды болып табылады, сіресе шоша тілмесіні созылмалы трлерін диагностикалауда.
Антиген дайындау. Ет–бауырлы сорпада сірілген туліктіктілме сіндісін 10 мл-ден (pH=7,2 – 7,4) бауырлы агарда матр колбаларына (300 см² клемде) себеді. Егілген сінді ылатыланнан кейін агар колбасыны беткейін (агармен жоары) термостата (35 – 37ºC) 48 саата ояды. Барлы колбаларды 24 саат ткенен со, суін, тазалыын тексереді, агарды бетін айта дымылдатып таы термостата салады. су мерзімі ткеннен кейін колбалардаы сінділерді ас тзыны физиологиялы ерітіндісінде 0,4% формалинмен 20 – 25 мл млшерінде шайма алады. Алынан эмульсияны кдімгі колбаа ш абатты залалсыздандырылан марлямен варонка арылы сзгіден ткізеді, содан со жабылан центрифугалы пробиркаларда (залалсыздандыруды сатау шін) 4000 айналым\минутта 1 саат центрифугалайды. Егер пробиркалар лкен емес болса, ал эмульсиялар кп дайындалса, онда центрифугаттан сйытыты тгіп, тнбаа эмульсияны келесі млшерін яды. Осы сияты стіне осу барлы эмульсия центрифугаланып боланша жргізіледі. Сйыты тнбадан соы рет йылып алынаннан кейін пробиркаларды залалды сзгіш ааза тгеді. 3 – 5 минуттан кейін, пробиркалардан барлы сйыты аып жиналанда, бактерия денешіктерін ас тзыны физиологиялы ерітіндісінде 0,4% формалинмен жояды; алынан эмульсияны залалды флакона яды. Шайма шін сйытыты 1 мл-де бактерия денешіктері 6 – 7 миллиардтан (стандарттан ою) жоары болатындай есеппен алады. Эмульсиясы бар флаконды резина тыындысымен жауып,
сйытыта микробтарды бір келкі оспа аланша белсенді трде озалтады. Одан кейін 0,2 – 0,4 мл оспаны алып бактериялы стандарт бойынша (1 мл-де 5 млрд. Бактерия денесі) эмульсия осы стандарта сйкес болу шін сйытыты ажетті млшерін анытайды. Флаконнан эмульсияны басыштап цилиндрге яды жне стандарт оюлыын алу шін физиологиялы ертіндіде 0,4% формалинні ажетті млшеріні есебін жргізеді. Содан со сйытыты ажетті млшерін осады жне антигенді айтадан бтелкеге йып, резинка тыынымен жабады жне термостата 24 саата ойаннан со антигеннен стерилдігін (ЕПА, ЕПС жне МППБ) себінділер жасап жне зиянсыздыа (0,2 мл антигенді а тышанны тері астына егеді) тексереді. Егілген жануарлара баылау мерзімі – 10 кн. Тышандар тірі алу керек. Дайын антигенді ампулалара лшеп салып, этикетке жабыстырады.
Антигенді агглютинабильдік асиетіне тексеру оны трт тамшысына жргізіледі. Антигенні бірінші тамшысына тілмеге арсы ан сарысуыны тамшысын (0,001 шамасында), екінші тамшысына – алыпты шоша ан сарысуыны тамшысын, шіншісіне – ас тзыны физиологиялы ерітіндісіні тамшысын тамызады, ал антигенні тртінші тамшысына ешнрсе тамызбайды (баылау). осылан тамшыларды антигенмен тез араластырып, содан кейін шыны дгелек сияты айналма озалыспен (шыны темпеатурасы 15 – 20ºC болуы ажет) шайайды. Агглютинация бірінші тамшыда бірнеше секундты ішінде (10 – 80) болу керек жне 3 – 5 минутты ішінде алан ш тамшыда болмауы тиіс.
Антиген агглютинация реакциясын сйытылмаан анмен немесе ан сарысуымен пластинкалы (классикалы) діспен оюа жарамды. Антигенді 8-ден 15ºC – а дейінгі температурада араы ра жайда сатау ажет. Антигенні жарамдылы мерзімі – 6 ай. Антигенді олдану алдында біркелкі эмульсия тзілгенше шайайды.
Агглютинация реакциясын ою техникасы:
анды алу. Реакцияа анды малдарды2 – 3мл клеміндеалады. Агглютинация реакциясын (АР) ою шін анны орнына заымданан буындардаы пунктатты (синовиалдік сйыты) олдануа болады. Алынан ан сынамалары зертханаа зерттелу (тексеру) шін оларды алан уаыттан бастап 24 сааттан кешіктірмей жеткізілуі тиіс. Реакцияны жеделдетілген діспен
(пластикалы) сйылтылмаан анмен шаруашылыты зінде оюа болады.
Реакцияны жеделдетілген діспен ою техникасы:
Реакция затты шыныларда ойылады. Шыныны алдын ала майсыздандырады жне раанша сртеді. Алынан сынамадан тамшы анды (0,004 - 0,006 мл млшерінде) немесе сарысуды (0,002-0,003 мл) алады жне шыныа антиген тамшысына екі тамшыны араластырады. Ілгек ан тамшысын 0,005 мл шамасында алады. ан сарысуыны тамшысыны ажетті млшерде алу шін ілмекті екі есе кішкентайып жасайды. Сынымадан анды немесе сарысуды аларды алдында рбір ілгекті ыздырады.
Реакцияны есепке алу. 1-2минутты ішінде жасы байалатынмакроскопиялы сас немесе ірі, ашыл-ср тсті лпектерді немесе тйіршіктерді тамшыны шетінен ортасына арай тзілуі о реакция болып саналады. лпектерді толы емес немесе аны емес байалуы кдікті деп саналады жне сол кезде айталанады. Екі рет кдікті нтижелер алынса, осы ан сынамасы (сарысуы) пробиркалы діспен зерттеледі.
лпектерді (тйіршіктерді) лауы болмаса, реакция теріс деп саналады.
Реакцияны пробиркалы діспен ою техникасы:
Агглютинация реакциясын пробиркада ою шін 1:50 жне 1:100 атынасындаы зерттелетін ан сарысуы олданылады. рбір пробиркаа антигенді 2 тамшыдан осады. Антигенні жарамдылыын тексеру шін рбір реакцияны ойанда келесі баылауды ояды:
Антиген + 1:100 атынасындаы тілмеге арсы ан сарысуы. Антиген + алыпты ан сарысуы, Антиген + физиологиялы ерітінді.
Реакцияны 1 мл клемде ояды. Реакцияны оу пробиркалар термостатта 2-3 саат транан кейін, содан со блме температурасында туліктін соына дейін траннан кейін жргізіледі. 1:50 атынасындаы ан сарысумен пробиркада лпектерді немесе тйіршіктерді тнбаа тсуі о реакция деп саналады.
Диагнозды клиникалы, патологоанатомиялы мліметтерді жне бактериологиялы, серологиялы зерттеу нтижелеріні негізінде ойылады.
Ажыратып балау:
Шоша тілмесіні сінділері здеріні асиеттері бойынша, тышан септицемиясыны (B. murisepticus) жне адам эризипелоидыны оздырушыларына сас. Сенімді дифференциалды айырмашылытары жо. Крсетілген оздырушылары микроорганизмдерді сол бір тріні тек ана р трлі нсілдері деп (Андреев) санайды. Пастереллез оздырушысыны тобы тілмелік сініділерден грам бойынша боялу жаынан, ЕПЖ су сипатымен (кілмен) жне биологиялы (оян), микроскопиялы (овоидтар) айырмашылыы бар. Листериоз оздырушысынан шоша тілмесіні микробтары бір атар белгілер бойынша згешеленеді (озалуы, салицинды ыдыратуы, каталазаны тзуі, конъюнктивалды сынама, АР-ны нтижесі).
орытынды. Алдын–ала жауап екі туліктен со беріледі.Асыыс жадайларда жаа материалды зерттегенде микроскопия бойынша (тілме бактериялары табылса) алдын – ала жауап бірнеше сааттан со берілуі ммкін. Шаруашылыа соы жауап 5 – 6 туліктен со биологиялы зерттеу аяталысымен беріледі.
Диагноз ойанда нені ескеру ажет:
Жіті трдегі тілме жіті трдегі обомен жне аздап геморрагиялы септицемиямен жне топаламен шатастырылуы ммкін. Обаны дифференциациялананда ауруды пайда болу мезгілін жне ауыран малды жасына назар аудару ажет. Тілмеден айырмашылыы обамен барлы жастаы шошалар жне жылды кез – келген мезгілінде ауырады. Клиникалы байау кезінде терідегі ызыл датарды сипатына кіл блу маызды: тілмеде – гиперемияны басанда жоалады, обада – ан талауларды басанда жоалмайды. анды зерттеуді дифференциациялы маызы бар: тілмеде гиперлейкоцитоз (20000 жне одан жоары) жне эозинофилия (15% жне одан жоары); обада керісінше, лейкопения (8000 жне одан тмен) жне эозинопения (1 – 0,5%). Обаны жіті трінен лген жануарларды сойанда сірлі жне кілегейлі абытарда жаппай ан талаулар, сіресе лимфа тйіндерінде (периферияда жне тередіктерде – мраморлы бояулар), бйрек капсулаларыны, кк бауырды астында, кмекей сті кілегей абыы жне т.с.с. Пастереллез жне топала тілмеге араанда лсіз контагиозды жне жиі жекеленген спорадиялы жададайлар трінде кездеседі. Бл екі ауру жиі ангина жне кмей мен жтынша аумаындаы ісінумен теді, ал бл тілмеде болмайды. Кдікті жадайларда бактериологиялы зертханаа
зерттеуге паренхиматозды мшелерді блікшелерін 30%-і глицеринге салып жне ттікшелі сйектерді де жібереді. Тілмені созылмалы трі тері некрозы жне эндокардитке тн. Тілмені созылмалы тріндегі клиникалы диагностикалаанда тілмені антигенімен ан сарысуын агглютинация реакциясында зерттеу айтарлытай кмек береді. Ол шін жануарларды лаынан немесе йрыыны шынан ан алып зертханаа жібереді. Егілген шошалар агглютинация реакциясымен 1½ айдан кейін, ал сарысумен емделетіндерді егілгеннен кейін 1 айдан кейін зерттелінуі ммкін.
Баылау сратары:
1. Шоша тілмесі ауруына сипаттама берііз.
2. Шоша тілмесі оздырушысын атаыз.
3. Шоша тілмесі оздырушысыны морфологиялы белгілерін сипаттаныз.
4. Оларды сіру шін андай оректік орталар олданылады?
5. Шоша тілмесіні оздырушысы андай ферментативтік асиеттерге ие?
6. Шоша тілмесіні патогенезі андай?
7. Ауру андай формада теді?
8. Ауруды негізгі клиникалы белгілерін атаыз?
9. Шоша тілмесіні негізгі балау дісі андай?
10. Бактериологиялы зерттеуге андай патологиялы материал алынады?
11. Шоша тілмесінде биологиялы зерттеу алай жргізіледі?
12. Шоша тілмесін андай аурулардан ажырату ажет.
Тест сратары:
1.Шоша тілмесіні оздырушысы?
А) Erysipelothrix insidiosa
B) Diplococcus lanceolatus
C) Pasteurella multocida
D) Clostridium chauvoei
E) Escherichia coli
2. Шоша тілмесіні оздырушысыны морфологиясы? А) иректелген В) ланцет трлі екіден жптасан коккалар
С) ыса шеттері имектелген, ршы трізді таяшалар Д) ыса жіішке таяша Е) ыса жуан таяша
3. Тыныс алуы бойынша шоша тілмесіні оздырушысы андай топа жатады?
А) анаэроб В) облигатты анаэроб С) аэроб
Д) факультативті анаэроб Е) факультативті аэроб
4. Шоша тілмесіні оздырушысы спора жне капсула тзеді ме? А) спора тзеді В) капсула тзеді
С) спора жне капсула тзбейді Д) капсула тзбейді Е) спора тзбейді
5. Шоша тілмесіні оздырушысын сіру шін андай оректік орта олданады?
А) Среда Эндо В) МПА,МПБ,
С) среда Плоскирева Д) среды Терских Е) среда Китт-Тароцци
6. Тілмеге андай жастаы шошалар шалдыады?
А) енесінен айыранда В) 3 - 12 айда С) 1-2 жасында
Д) туаннан кейн бірінші бес тулікте Е) 3 жастан асанда
7. Шоша тілмесіні жітілеу трі андай клиникалы белгілермен сипатталады?
А) дене температурасыны ктерілуі, асау В) ауруды жоары жымталдыы жне агрессивтігі
С) бас, аба, мадай, тсті тері астындаы шелді ісінуі
Д) кілегей жне ан аралас іш ту, артрит Е) теріде тртбрышты, ромбтрізді анталаулы датарды пайда болуы
8. оздырушыны жу жолдары? А) аэрогенді В) алиментарлы, жараат арылы
С) зр блу жолдары арылы Д) жынысты Е) тері арылы
9. Шоша тілмесін баса аурулардан алай ажыратады А) клиникалы белгілерінен В) ауруды туі бойынша
С) серологиялы зерттеулерді нтижелері бойынша Д) бактериологиялы зерттеу нтижесінде Е) патологиялы-анатомиялы белгілерінен
10. Шоша тілмесін алдын алу шін андай вакцина олданылады? А) СТИ штаммынан вакцина В) ВР -2 штаммынан вакцина С) анатоксинвакцина Д) вакцина жасалмаан
Е) 82 штаммынан вакцина
а б
79 сурет. Erysipelothrixinsidiosa тізбектері.
а – тегіс S – формалы тріндегі микробтарды тізбектері
б – тегіс емес R – формалы тріндегі микробтарды тізбектері
80 сурет. Ауруды жіті трінен лген шошаны ліксесі
81 сурет. Ауруды жітілеу трінен лген шошаны ліксесі (есекжем)
а) б)
82 сурет. Тік брышты, ромб тріздес есекжем кезіндегі датар (а – бастапы кезеінде, б – даму кезеінде)
83 сурет. Ауруды созылмалы туіндегі мара торайды тері некрозы
84 сурет. Жрек апашаларыны фибринозды згеруі