Орталы жйке жйесіні перинаталды патологиясы туралы азіргі кзарас
АРААНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ
АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫ ДЕНСАУЛЫ САТАУ МИНИСТРЛІГІ
М. Абдрахманова., Ш.К Омарова
БАЛАЛАР НЕВРОЛОГИЯСЫ
Оу - дістемелік нсау
Араанды 2009ж
ОЖ 616.85-053.2
ББК 56.12 я 7
А32
Рецензенттер :
О.Н. Ержанов – ММА ЕДШ жне физиотерапия курсымен скери – далалы хирургиясы бар №1 хирургиялы аурулар кафедрасыны мегерушісі, м..д., профессор
Т.Т. Бкебаев – ЖА “Астана” медициналы университеті жне жалпы курсымен неврология, нейрохирургия кафедрасыны мегерушісі, м..д., профессор
Б.Н. Кошерова Б.Н – ММА жпалы аурулар кафедрасыны мегерушісі м..д., доцент
А32 Абдрахманова М.., Омарова Ш.. Балалар неврологиясы:Оу-дістемелік нсаулар.- араанды.-2009ж.- 45б.
ББК 56.12 я 7
Оу-дістемелік нсауларда балалалы шатаы неврологиялы белгілер, нозологиялы трлерді сипаттамасы, диагностикасы, емдеу жне алпына келтіру шаралары баяндалан. Бл нсаулар балалар неврологтарына, жалпы тжірибелік дрігерлерге, дрігер-интерндерге арналан.
дістемелік нсаулар ММА дістемелік кеесінде талыланып, малданды. Хаттама №10 «17» маусым 2009ж.
ММА оу кеесінде бекітіліп, таайындалды. Хаттама №10 «04» шілде 2009ж.
©М. Абдрахманова., Ш.К Омарова,2009
МАЗМНЫ
| ысартуларды тізімі................................................................................... | |
| Кіріспе…............................................................................... | |
| Орталы жйке жйесіні перинаталды патологиясы туралы азіргі кзарас............................................ | |
| Гипоксиялы-ишемиялы энцефалопатия кезінде ми метаболизміні ерекшеліктері................................... | |
| Балалардаы перинаталды заымданулар диагностикасыны азіргі кездегі дістері.............. | |
| Бас миыны постгипоксиялы заымдануларын емдеудегі жаа биотехнологиялар............................... | |
| Биомедициналы зерттеулердегі азот оксиді................ | |
| Минималды ми дисфункциялары. Тиктер, кекештену, энурез......................................................... | |
| Туу кезіндегі бас ми жарааты................................. | |
| Жйке жйесіні перинаталды заымдануы. Балаларды церебралды салдануы............................ | |
| Тестік сратар........................................................... | |
| олданылан дебиеттер............................................ |
ысартуларды тізімі
ОЖЖ – Орталы жйке жйесі
ЭЭГ – Электроэнцефалография
ПП – перинаталды патология
А – артериялы ысым
КТ – компьтерлік томография
ДНК – дезоксинуклеин ышылы
ГАМК – гамма амин май ышылы
NО – азот оксиді
АТФ – адинозин три фосфор
NOS – азот оксиді синтазасы
ММД – минимальды ми дисфункциясы
КІРІСПЕ
Барлы жйке жйесі ауруларыны 2/3 блігіні тпкі тамыры перинаталды кеземен тыыз байланысты. Зерттеулер балаларды жйке жйесіні перинаталды заымдануыны клиникалы кріністері мен метаболиттік механизмдерін зерттеуге арналан. Перинаталды энцефалопатияларды проблемалары ауыр дрежелі медико-социалды себеп-салдара: азаны жалпы лсізденуі, созылмалы жне жйелік инфекцияларды дамуына, ойлау абілетіні, психо-эмоционалды сфераны тмендеуіне жне бл кріністерді жиілеу себебіне байланысты уаыт ткен сайын отанды, сонымен атар кптеген шетел зерттеушілеріні назарын аударуда.
Статистикалы талдау мліметтері перинаталды энцефалопатияларды су жиілігін крсетеді; Ресейде соы 5 жыл ішінде сыраттылы 20% ссе, азастан бойынша 10% жоарылааны аныталан. Балаларды неврологиялы сыраттанулыын емдеу мен алдын алу шаралары азаны жеке дамуымен, оларды сырты орта серлерімен тыыз байланысты. дебиеттік талдаулар балалардаы неврологиялы згерістерді толы мнді зерттелмегенін аартады. азіргі уаыта дейін ылыми зерттеулер кбінесе соматикалы ауруларды жйке жйесіне сер етуіне арналан.
азастан бойынша 2000 жылы нрестелер ліміні 32,8% жйке жйесіні перинаталды патологиясыны лесіне тиді.
Балалардаы жйке жйесіні перинаталды ауруына сер ететін себептерге анасыны социалды-биологиялы мінездемесі, босану жадайы, оршаан ортаны эпидемиологиялы, экологиялы, социалды-гигиеналы факторлары жатады. Кейбір авторларды айтуы бойынша леуметтік орта, экономика, демографиялы жадайлар, саяси рылымдарды зі перинаталды патологияны дамуына алып келеді. Ана мен рыты азалары тыыз байланыста болуынан, плацентарлы барьер арылы р трлі дрілік препараттар мен инфекцияларды ену ммкіндігі де арастырылан. Перинаталды инфекциялар эмбрион немесе рыты ліміне келіп, мшелер мен жйелерді туа біткен аномалияларына келеді. Анасыны жктілік кезіндегі соматикалы жне эндокриндік аурулары баласыны жйке жйесіні патологиясымен туылуыны лкен аупін тндіреді. Оны ішінде немі дрілік заттарды абылдайтын созылмалы аурулар жатады. Жкті йелді ант диабеті ОЖЖ-ні органикалы заымдануына,микро- жне гидроцефалияа, менингоцеле, р трлі гиперкинездерге келіп сотырады .
Ана азасындаы витамин мен микроэлементтерді тепе-тедіктен ауытуы ауызды жеткіліксіздігі, толыанды нды таматанбау рытану кезінде физиологиялы жне иммунологиялы рдістерге сер етеді. рыты ОЖЖ- дамуына жкті йелді ан жетіспеушілігі де себеп болады. Сонымен атар, репродуктивті жастаы йелдерді 80%-і ан жетіспеушілікті ртрлі дрежесімен ауырады. Ана мен рыты АВО жйесі бойынша ан сйкессіздігі жктілік кезінде патологиялы бзылыса, рыты бас миыны даму бзылысына келеді. Резус жне топты сйкессіздігі рыа стсіз сер етіп, нрестені клиникалы крінісі айын емес гемолитикалы ауру дамиды. Соы жылдары барлы елде ішімдікті ры дамуына серін зерттеуде бл бзылыс рыты ішімдік синдромы деп аталуда. Бндай синдроммен туылан балаларды 80%-де кптеген жйке жйесіні функционалды жне органикалы бзылыстары байалан. Анасыны никотинмен, нашаорлы заттармен улануы рыты ліміне жне шала туылан салмаы аз балаларды туылуына келеді.
Темекі шегетін аналардан туан балаларды 40% тырыспаа тн асиетке ие болады . Кп авторлар ата-анасыны жасына да кп кіл бледі: те жас (17-19 жас) жне егде жас (35-40 жас) арасындаы ата-аналардан туылан балалар бас миыны пренаталды заымдануына себепкер болуы ммкін. кесіні жасы мен денсаулыы да рыты тым уалайтын жне туа біткен аауларына келеді . рыты жатыр ішінде баспен орналасуы ана алыпты жадай болып есептеледі . ры асфиксия жадайында болса жоспарлы трде кесар тілігімен туан баланы да перинаталды патологияа шалдыуы жиі кездеседі .
Пиелонефритпен ауыран анадан туан балада жктілік кезінде рыты бас миыны гипоксиялы заымдалуы байалады. дебиеттердегі крсеткіштер бойынша ры пен нрестелерді гипоксиялы заымданулары 37,2 % раса, шала туан нрестелерде 13,7% райды. рыты ОЖЖ заымдалуына жатыр-плацентарлы-анайналымы, ыса кіндікбау, кіндікбауды шынайы тйіні, плацента мен кіндікбауды дегенеративті бзылыстары жатады .
азіргі кезде ана мен бала денсаулыыны нашарлауына оршаан ортаны жадайы, отбасылы жне тым уалаушылы кп сер етеді .
Ми ан айналымыны бзылуы компьютерлік томография мен нейросонографиялы тексеру кезінде айы-кніне жетіп туан балаларды 7-10% жне шала туан балаларды 32-89% аныталан. азіргі заманы нейровизуализациялы зерттеу дістерін олдану ерте жастаы балаларда геморрагиялы жне ишемиялы сипаттаы ми ан айналым бзылыстарын, соны ішінде гипоксиялы-ишемиялы энцефалопатияларды ерте анытап, диагностикалауа ммкіндік береді.
Орталы жйке жйесіні перинаталды патологиясы туралы азіргі кзарас
Жктілік жне туу кезіндегі миды гипоксиялы заымдалу мселесі медицинаны рлеуіне арамастан,педиатрия жне неврологияда негізгі проблемаларды бірі болып табылады. Ерте жастаы балалардаы неврологиялы бзылулар саны жаынан ересектерге берілетін, сіресе перинаталды патологиямен байланысты ауруларды ршуі уаыт те келе тмендеуді орнына, кейбір формалары бойынша тіпті жоарылап отыр.
Ерте жастаы балаларды неврологиялы аурулар рылымында ОЖЖ-ні перинаталды заымдалуымен (36%) миды ерте органикалы заымдануы нтижесіндегі резидуалды бзылыстар (24%) лкен орын алады.
Орталы жйке жйесіні перинаталды заымдалуыны актуалды проблемасы балалар мгедектігімен, сыраттанушылыымен, жоары перинаталды лім крсеткіштерімен тсіндіріледі.
Жас балалар мгедектігіні жалпы саныны арасында церебралды салдану, эпилепсия, жйке жйесіні тымуалаушылы аурулары, анатомиялы даму ааулары, нейроинфекция нтижелері, бас-ми жарааттары жне т.б. ауруларды болуы ОЖЖ заымдалан балаларды 60% райды.
Дизэмбриогенез бен ОЖЖ перинаталды патологиясыны аыр соы сана-сезімні жетілмеуіне, эпилепсиялы синдромдар, гидроцефалия, микроцефалия, даму аауларына келіп сотырады.
Балалардаы тырыспа жадайлары балалар неврологиясыны маызды проблемасыны бірі болып саналады.Тырыспаны этиологиялы факторларында алдыы орын алатын перинаталды патология болып табылады.Тырыспа синдромымен кездесетін перинаталды энцефалопатия 5%-15% дейін жадайларда байалып,кптеген факторлармен (рсаішілік гипоксия, асфиксия, туу кезіндегі жарааттар, инфекциялар) тсіндіріледі.
Балалар жасында ересектерде кездеспейтін эпилепсиялы пароксизмдерді атерлі формалары тн. Вест синдромы – инфантильдік спазм, пропульсивті миоклониялармен, психомоторлы дамуды кешеуілдеуімен жне ЭЭГ-де гипсаритмияны болуымен сипатталады. Вест синдромы ми дисгенезиясы мен р трлі генезді метаболиттік бзылыстары бар балаларда кездеседі.20-45% жадайларда инфантильды спазмдар Леннокс-Гасто синдромына ауысады.Бл ауруды болуы 2-ден 5 жас аралыында байалады. Леннокс-Гасто синдромы миоклониялы бзылыстармен немесе атипті абсанстармен, интеллект тмендеуімен жне ЭЭГ-да спайк разрядтармен сипатталады.
Перинаталды зияндылытармен туан балаларды мінез-лыны згеруі ата-аналарды психоневролога аралуына себепкер болады. Мндай ауытушылыты жиілігі мектеп жасына дейінгі балаларда 30-дан 60% байалады. Бірінші орында бл йыны, тбетті тмендеуі, патологиялы деттер, орыныш, мазасыздану болса, мектеп оушыларында бл лгерімні тмендеуі, ортаа бейімделуді бзылуымен байалады.
Балаларда жйелік невроздарды таралуы 1000-а шаанда 21 райды, ал жалпы невроздар 1000-а 17,6. Жалпы невроздар, детте, минималды ми дисфункциясы фонында дамиды. ММД бас миыны рсаішілік, перинаталды жне ерте постнаталды органикалы бзылуыны салдарынан пайда болады. Кбінесе кекештену, энурез, тиктер трінде кездеседі.
Созылмалы рсаішілік гипоксия жне баса да мидаы патологиялы рдістерді себептерінен, жйке клеткаларыны ликвор резорбциясыны бзылуынан гипертензионды-гидроцефалды синдром байалады. Гидроцефалияны негізгі себептеріне бас миыны туу кезіндегі жарааттары мен ан йылулары жатады. Бас аасы ішілік ан йылулар аупі уаытынан брын туан балаларда жиі кездеседі. ОЖЖ перинаталды патологиясыны алпына келу кезеінде цереброастениялы синдром байалады, ол жоары жйке-психикалы тежелумен, зерделік ызметті тмендеуімен, эмоциялы лабильділікпен, ойын ойнау кезінде гиподинамикалы немесе гипердинамикалы рдістерді шамадан тыс байалуымен сипатталады.
Бас ааішілік гипертензия перинаталды кезеде ми ан айналымын бзып, ликвортасымалдаушы жолдара жаын жатуы себепті миды лимбикогипоталаморетикулярлы айматарын заымдап, гипоталамус ядроларыны ишемиясы мен ысылуынан пайда болан 3-ші арыншаны гипертензионды-гидроцефалиялы синдромыны пайда болуына келіп сотырады. Сол себепті мндай науас балаларда кптеген вегетативтік, алмасу-эндокриндік жне морофофункционалды ауытулар крініс береді.
Балаларда перинаталды патологияны кеш резидуалды кезеінде вегетативті бзылулар басты ауырумен, тез шаршаыштыпен, йыны бзылуымен сипатталады. ОЖЖ ПП бар балаларда вегетативті жйке жйесін зерттеу парасимпатикалы жйе ызметіні жоарылауын крсетеді.
Медициналы статистика бліміні мліметтеріне араанда азастан бойынша бір жаса дейінгі балаларда ОЖЖ аурулары 1000-а шаанда 78,4 райды /2000ж/. Ресей бойынша дл осындай крсеткіш 1000-а 45-50 райды, Ю.А.Якунинні мліметтері бойынша осы сандарды 80% перинаталды патологиямен тыыз байланысты. Кптеген авторларды маалаларына араанда, орталы жйке жйесіні бзылуына келетін себептер 55% пренаталды кезеде, 40% интранаталды жне тек 5% ана постнаталды кезеде пайда болады екен.
азастан бойынша 2000 жылда нрестелер ліміні 32,8% жйке жйесіні перинаталды патологиясыны лесіне тиеді.
Балалардаы жйке жйесіні перинаталды ауруына сер ететін себептерге анасыны социалды-биологиялы мінездемесі, босану жадайы, оршаан ортаны эпидемиологиялы, экологиялы, социалды-гигиеналы факторлары жатады. Кейбір авторларды айтуы бойынша леуметтік орта, экономика, демографиялы жадайлар, саяси рылымдарды зі перинаталды патологияны дамуына алып келеді. Ана мен рыты азалары тыыз байланыста болуынан, плацентарлы барьер арылы р трлі дрілік препараттар мен инфекцияларды ену ммкіндігі де арастырылан. Перинаталды инфекциялар эмбрион немесе рыты ліміне келіп мшелер мен жйелерді туа біткен аномалияларына келеді. Анасыны жктілік кезіндегі соматикалы жне эндокриндік аурулары баласыны жйке жйесіні патологиясымен туылуыны лкен аупін тндіреді. Оны ішінде немі дрілік заттарды абылдайтын созылмалы аурулары жатады. Жкті йелді ант диабеті ОЖЖ-ні органикалы заымдануына, микро- жне гидроцефалияа, менингоцеле, р трлі гиперкинездерге келіп сотырады.
Ана азасындаы витамин мен микроэлементтерді дисбалансы ауызды жеткіліксіздігі толы нды таматанбау рытану кезінде физиологиялы жне иммунологиялы рдістерге сер етеді. рыты ОЖЖ- дамуына жкті йелді ан жетіспеушілігі де себеп болады. азастанда репродуктивті жастаы йелдерді 80%-і ан жетіспеушілікті ртрлі дрежесімен ауырады /15/.Ана мен рыты АВО жйесі бойынша ан сйкессіздігі жктілік кезінде патологиялы бзылыса рыты бас миыны даму бзылысына келеді. Резус жне топты сйкессіздігі рыа стсіз сер етіп нрестені клиникалы крінісі айын емес гемолитикалы ауру дамиды. Соы жылдары барлы елде ішімдікті ры дамуына серін зерттеуде бл бзылыс рыты ішімдік синдромы деген аталуда. Бндай синдроммен туылан балаларды 80%-де кптеген жйке жйесіні функциональдыыы жне органикалы бзылыстары байалан Анасыны никотинмен нашаорлы заттармен улануы рыты ліміне жне шала туан салмаы аз балаларды туылуына келеді.
Темекі шегетін аналардан туан балаларды 40% тырыспаа тн асиетке ие болады. Кп авторлар ата-анасыны жасына да кп кіл бледі: те жас (17-19 жас) жне егде жас (35-40 жас) бас миыны пренаталды заымдануына себепкер болуы ммкін. кесіні жасы мен денсаулыы да рыты тым уалайтын жне туа біткен аауларына келеді/21/. рыты жатыр ішінде орналасуы баспен орналасуы ана алыпты жадай болып есептеледі.ры асфиксия жадайында болса жоспарлы трде кесар тілігімен туан баланы да перинаталды патологияа шалдыуы жиі кездеседі/20/.
Пиелонефритпен ауыран анадан туан балада жктілік кезінде рыты бас миыны гипоксиялы заымдалуы байалады. дебиеттердегі крсеткіштер бойынша ры пен нреселерді гипоксиялы заымданулары 37,2% раса, шала туан нрестелерде 13,7% туа біткен аауды 5,2% райды.рыты ОЖЖ заымдалуына жатыр-плацентарлы-анайналымы, ыса кіндікбау, кіндікбауды шынайы тйіні, плацента мен кіндікбауды дегенеративті бзылыстары жатады.
азіргі кезде ана мен бала денсаулыыны нашарлауына оршаан ортаны жадайы,отбасылы жне тым уалаушылы серлері жатыр /28/.
Медико-демографиялы крсеткіштерді мліметеріне сйенетін болса,азіргі кездегі халы денсаулыыны нашарлыы табии, эколого-гигиеналы, леуметтік-экономикалы факторлармен тыыз байланысты ажырататын болса, ртрлі серлерге байланысты.
р трлі зиянды серлерге ерекше сезімтал болып келетін кезе – 10 айдан 3 жаса дейінгі уаыт. З.М.Башинаны (1995) айтуы бойынша осы кезеде сер еткен зиянды факторларды (иммунологиялы, жараатты, инфекциялы, психогендік, генетикалы) серінен нейронды элиминация рдістеріні бзылуы айтымсыз олигофрендік жадайлар мен деменцияа келіп сотыруы ммкін.
Бала азасына пестицидтер постнаталды кезеде баланы ана стімен оректендіргенде тседі.Зерттеулер нтижелері бойынша ана стімен оректендірген 3 ай клемінде анасыны азасындаы хлорорганикалы осылыстарды 10-20% бала азасына енеді екен.
Сонымен, дебиеттердегі мліметтер пре- жне перинаталды кезедер ры пен нрестені ОЖЖ заымдануына ауіп тндіретін кезедер болып табылады.Зиянды факторларды ми дамуыны бір немесе бірнеше кезедерінде сер етуі ораныс механизмдерін лсіретіп, нтижесінде ры пен нрестені ОЖЖ патологиясына алып келеді.