КЛИНИКАЛЫ ФАРМАКОЛОГИЯНЫ МІНДЕТТЕРІ МЕН АЛА ОЙАН МАСАТТАРЫ
АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫ ДЕНСАУЛЫ САТАУ МИНИСТРЛІГІ
АРААНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ
С.К.Жауашева, А.Н.Ихамбаева
КЛИНИКАЛЫ ФАРМАКОЛОГИЯНЫ ЗЕКТІ МСЕЛЕЛЕРІ
Оу ралы
Араанды 2009
ОЖ 615.5
КБЖ 52.81 я7
Ж 35
РЕЦЕНЗЕНТТЕР:
Мажитов Т.М. – «Астана медицина университеті» А жалпы жне клиникалы фармакология кафедрасыны мегерушісі м..д., профессор.
Мулдаева Г.М. – араанды мемлекеттік медицина академиясы, амбулаторлы–емханалы терапия жне шыл медициналы кмек кафедрасыны мегерушісі м..д.
Кемелова Г.С. – араанды мемелекеттік медицина академиясыны жалпы фармакология кафедрасы, клиникалы фармакология жне фармакотерапия курсыны ассистенті, м..к.
Ж 35Жауашева С.К. Ихамбаева А.Н. Клиникалы фармакологияны зекті мселелері. – араанды, 2009. – 87 бет.
Оу ралы клиникалы фармакологияны жалпы сратарына арналан. Бл оу ралында дрілік заттарды жанама серлері зара серлесуі жне оларды тымды олдануды фармакокинетикалы жне фармакодинамикалы аспектілері толы ашылып крсетілген.
Оу ралы медициналы ЖОО студенттері мен интерндеріне арналан.
ММА дістемелік кеесінде талыланып, йарылды
Хаттама № 9 2009 жыл.
ММА ылыми кеесімен бекітіліп, баспаа сынылды
Хаттама № 9 2009 жыл.
©С.К.Жауашева, А.Н.Ихамбаева,2009
ЫСАРТУЛАР
ААФ – ангиотензин айналдырушы фермент
АГ – артериалды гипертензия
АІТ – асазан ішек трактісі
БД – бкіл дниежзілік денсаулы сатау йымы
Г-6-ФДГ– глюкоза-6-фосфатдегидрогеназа
GCP – good clinical practice
GLP – good laboratory practice
GMP – good manufacturing practice
ДЗ – дрілік заттар
МАО – моноаминооксидаза
ОЖЖ – орталы жйке жйесі
СЕДЗ – стероидты емес абынуа арсы дрілік заттар
FDA – Food and Drug Administration – Управление по контролю и качеству пищи и лекарств – таам мен дрілік заттарды сапасын баылау басармасы
АЛЫ СЗ
XXI асыра медицина дрілік заттарды (ДЗ) кшті арсеналымен ая басуда. азіргі тада лемдік фармацевтикалы ндіріс он мыдаан препараттар шыаруда. Біра, сол дрілік заттарды тиімділігі те жоары жне оларды кеінен олдануа болады деп айта алмаймыз.
1930-40 жылдары ДЗ арынды ндірісі бастау алды. Бл кезеді «фармакологиялы революцияны» бастама кезеі деп те атайды. Оан ыпал еткен жалпы ылыми-техникалы рлеу, атап айтанда биология, физиология, биохимия, микробиология, химия жне т.б. ылымдарды жетістіктері.
1930 жылдары сульфаниламидті (стрептоцидті) бактериялара арсы белсенділігі алаш аныталып, инфекциялы ауруларды химиотерапиямен емдеу эрасы басталды. Сульфаниламидті соынан нитрофуран, 4-оксихинолин, хиноксалин, хиналон туындылары ндіріске шыты. 30-шы жылдарды соында аллергиялы ауруларды тиімді емдеуге олданылатын, сонымен оса, психотропты препараттарды алышарты болып табылатын гистаминге арсы синтетикалы препараттар ндіріліп шыарыла бастады. 40-шы жылдары антибиотиктер мен цитостатикалы препараттар пайда болып, 50-ші жылдары клиникалы психофармакология, 60-шы жылдары кардиофармакология лкен жетістіктерге ол жеткізді. Сонымен оса, бронхообструктивті ауруларды емдеу ммкіндіктері кееюде, атап айтанда -адреномиметиктерді олдану.
Жалпы аланда, жаа ДЗ ндіріп, оларды тжірибеде олдану здіксіз жруде, біра бл салада ол жеткізген жетістіктер кездейсо емес, бл ылыми-техникалы даму жетістіктерін олдана отырып, арнайы баытталан ізденістерді нтижесі. Жаа ДЗ шыару химиялы синтез, биотехнология, генді-инженерлік технология салаларындаы жетістіктерге байланысты ммкін болды. Мысалы шін, биотехнологиялы жолмен крделі эндогенді осылыстар жне оларды аналогтары болып табылатын моноклональды антиденелер, колонияыпалдаушы факторлар, крделі полипептидті осылыстар алынса, гендік инженерия жолымен интерферондар, соматотропин, адам инсулині алынады.
Жалпы айтанда, дрігерге XX-асырды XXI-асыра алдыран фармакологиялы мрасын тымды олдану оайа сопайды.
Препаратты дрігер тымды таайындау шін, азіргі талаптара сай фармакотерапияны жалпы принциптерін (стратегиясы мен тактикасын) жетік біліп, рбір жадайдаы наты медициналы міндеттерді анытай білу ажет. Белгілі бір науаса ДЗ таайындау шін, дрігер, сол ДЗ жаымды жне жаымсыз серлерін, оны сері сас баса ДЗ артышылытарын, оны баса ДЗ зара серлесуін, олдану тртібін білуі ажет. Дрігер-мамана бл сратарды шешуге клиникалы фармакологияны мліметтері кмектеседі. Бір сзбен айтанда рбір дрігер-маман белгілі бір дрежеде клиникалы фармаколог боланы дрыс. Аса крнекті, орыс терапевті Б.Е.Вотчал медицинаны бл саласын «науасты жанындаы дрігерді фармакологиялы ойлау жйесі» деп айтып кеткен екен.
Фармакотерапияны нтижесі кп жадайда дрігерді «фармакологиялы ойлау жйесіне», эрудициясына, жинатаан жеке тжірибесіне байланысты.
азіргі тадаы клиникалы фармакология тымды фармакотерапияны жргізу шін дрігер ДЗ туралы мліметтермен оса, науасты жеке ерекшеліктерімен оны сол препарата жеке реакциясын ескеруі ажет деп йретеді.
Студенттерге клиникалы фармакология негіздерін йретуді масаты 1960 жылы Б.Е.Вотчал айтандай «науасты жанында дрігерді фармакологиялы ойлау жйесін алыптастыру» болып табылады.
КЛИНИКАЛЫ ФАРМАКОЛОГИЯНЫ МІНДЕТТЕРІ МЕН АЛА ОЙАН МАСАТТАРЫ
Клиникалы фармакология дрілік заттарды адам азасына жне науас адам азасына сер етуін зерттейді жне клиникалы жадайда фармакологиялы препараттарды сер етуін зерттейтін дістер мен аидаларын алыптастырады.
Клиникалы фармакология медицина мен биологияны баса салаларымен те тыыз байланысты. Кптеген ауруларды этиологиясы мен патогенезіні белгілі болуы, сол ауруды еміне ажетті препаратты тауып ана оймай, оны тымды олдану жолдарын іздеп табумен айналысады. Аналитикалы химияны жетістіктері мен жаа, жоары сезімтал технологияны дамуы азадаы тіндер мен биологиялы сйытарда дрілік заттарды те аз млшердегі концентрациясын анытап, оларды биотрансформациясы мен азадан шыарылуын зерттеуге ммкіндік берді.
р елде клиникалы фармакологияны ылым ретінде алатын орыны бірдей емес. Кейбір елдерде ол жеке пн ретінде арастырылады, ал денсаулы сатау мекемелерінде арнайы дайындалан клиникалы фармакологтар ызмет етеді. Ал, кейбір елдерде клиникалы фармакология жеке ылым ретінде арастырылмайды. Біра, осыан арамастан бгінгі тада, рбір дрігер мамандыына арамастан клиникалы фармакология негіздерін жасы білу ажет.
Клиникалы фармакологияны негізгі міндеттері:
1. жаа фармакологиялы заттара клиникалы зерттеу жргізу;
2. ескі препараттарды клиникалы зерттеу жне айта баалау;
3. дрілік заттарды тиімді жне ауіпсіз олдану дістерін растыру;
4. апаратты ызметті йымдастыру жне р трлі мамандара фармакотерапия жнінде кеес беру;
5. студенттер мен дрігерлерді оыту.
Тжірибеде клиникалы фармаколог келесі сратарды шешумен айналысады:
· белгілі бір науасты емдеу шін дрілік заттарды тадайды;
· белгілі бір науасты физиологиялы жадайы, осалы аурулары, жасы мен жыныс ерекшеліктеріне сай дрілік затты трі мен млшерлеу тртібін анытайды;
· дрілік затты енгізу жолын тадайды;
· дрілік затты серін баылайды;
· дрілік заттарды жанама серлері мен баса дрілік заттармен зара серлесу салдарынан болатын жаымсыз реакцияларды алдын-алу жне дамыан жадайда оларды жою.