Дрілік заттарды азадан шыарылуы

Шыарылу (элиминация) – ДЗ биотрансформация немесе метаболизм салдарынан бейтараптанып, азадан шыарылу рдісі.

Шыарылу (элиминация) крсеткіштері:

Элиминация жылдамдыыны константасы (K_el) – биотрансформация жне экскреция жолдарымен препаратты азадан шыарылу жылдамдыы.

Жартылай шыарылу периоды (Т_½)– ан плазмасында ДЗ концентрациясыны екі есе азаюына ажетті уаыт млшері, ол элимимнация жылдамдыыны константасына туелді (Т_1/2= 0,639/К_el).

Дрілік затты жалпы клиренсі (С_lt) – бйрек, бауыр арылы, уаыт бірлігінде ан плазмасыны препараттан тазару клемі (мл/мин).

Жалпы клиренс бйрек жне бауыр клиренсіні жалпы осындысынан трады.

Бйректік клиренс (C_lr) – ДЗ зрмен шыарылуы.

Бйрек сыртылы клиренс (C_ler) – ДЗ баса жолдармен (тпен) шыарылуы.

Экскреция жылдамдыыны константасы (K_ex) – ДЗ зрмен, нжіспен, сілекеймен т.б. жолдармен шыарылу жылдамдыы.

Биотрансформация

Биотрансформация(метаболизм) – ДЗ азадан шыарылуын амтамасыз ететін, нтижесінде суда еритін полярлы заттар (метаболиттер) тзілетін, физико – химиялы, биохимиялы рдіс. ДЗ биотрансформациясы (метаболизімі) екі жолмен жреді:

· синтетикалы емес реакциялара:

микросомальды – эндоплазматикалы ретикулум ферменттері арылы катализацияланатын реакциялар;

микросомальды емес – арылы катализацияланатын реакциялар. Синтетикалы емес реакциялара тотыу, алпына келу реакциялары жне гидролиз жатады.

· синтетикалы реакцияларды негізінде ДЗ эндогенді субстраттармен немесе кейбір химиялы топтармен (глюкоурон ышылы, сульфаттар, глицин, глутатион, метильды топтар т.б.) конъюгациясы жатады. Конъюгацияа кптеген ферменттер (мысалы: глукоуронилтрансфераза, метилтрансфераза, сульфотрансферазалар) атысады. Реакция біткен со ДЗ молекуласы полярлыа айналып, азадан оай шыарылады.

Микросомальды биотрансформация бауырда теді. Гепатоциттерде толы ферменттік жйелер шоырланан, олар р трлі ксенобиотиктерді (грек xenos – баса, bios - мір), яни адам азасына тскен бгде заттарды тотытырады. Микросомальды згеріске, кбінесе, липофильді заттар шырайды, йткені, олар эндоплазмалы ретикулумны мембранасы арылы жеіл тіп, цитохромдар жйесіні Р446 - Р455 бірімен байланысады (кбінесе цитохром Р450 ферменті). Бл цитохромдар тотытырушы ферменттер жйесіні алашы компоненттері болып табылады. Аралас типті оксидаза жйесімен препараттарды биотрансформациялану жылдамдыы, Р450 концентрациясымен, баса цитохромдарды санымен жне оларды субстрата састыымен аныталады.

ДЗ микросомальды ферменттер белсенділігіне сер ету асиетіне байланысты тмендегідей блінеді (кесте 10):

· метаболизмні ингибиторлары, олар микросомальды ферменттерді белсенділігін тмендетеді;

· метаболизмні индукторлары, олар микросомальды ферменттерді белсенділігін жоарылатады.

Кесте 10. Метаболизмні индукторлары мен ингибиторлары

Ингибиторлар	Индукторлар
Амиодарон Индометацин Левомицетин Тетрациклин Хлорпромазин Циметидин Эритромицин	Антидепресанттар (шциклды) Барбитураттар Нейролептиктер Амидопирин Аминобарбитал Апобарбитал Барбитал Бутобарбитал Винбарбитал Бутадион Гептобарбитал Диазепам Димедрол Дифенин Карбамазепин Кофеин Мепробамат Никотин Рифампицин Секобарбитал Фенилбутазон Фенобарбитал Хлоримипирамин Этанол

 

Индукторлар ДЗ бауырдаы метаболизмін жоарылатып ана оймайды, сонымен оса, оларды тпен шыарылуын жылдамдатады.

Шыарылу жолдары

Азадан ДЗ шыарылуы оларды май мен суда еру асиетіне байланысты жне бірнеше жолмен жреді:

· бйректік экскреция – шыарылуды (элиминацияны) негізгі жолы;

· бауырлы экскреция – ДЗ мен оларды метаболиттеріні тпен шыарылуы;

· баса жолдар (ДЗ дем шыаранда ауамен, терлегенде, сілекей жне кз жасы арылы шыарылуы).

Бйректік экскреция жолымен зрде жасы еритін гидрофильді ДЗ згермеген кйінде (белсенді кйінде) шыарылады. Липофильды ДЗ бйрекпен белсенсіз метаболиттер кйінде шыарылады. Бйректік экскрецияны негізгі механизмдері:

· шуматы фильтрация;

· ттікшелік секреция;

· ттікшелік реабсорбция.

Шуматы фильтрация – ДЗ бйрек арылы пассивті шыарылуы (экскрециясы). Бйрекке келген ан шуматарда фильтрацияланады, оны рамындаы ДЗ шуматы фильтр арылы шеткері ттікшелерге тседі. Шуматы фильтрация:

· ДЗ молекулярлы массасына байланысты; препаратты плазма белоктарымен байланысы фильтрацияны тмендетеді – оны тек белоктармен байланыспаан блігі ана фильтрацияланады.

· бйректі функциональды жадайына байланысты, оны маркері эндогенді креатинин болып табылады.

Кейбір ДЗ бйректі ттікшелік секрециясы арылы шыарылады. Проксимальды ттікшелерді жасушалары плазмадаы зарядталан блшектерді белсенді трде ттікшелерге тасымалдайды. Ол тасымалдайтын арнайы ышыл осылыстар мен негіздер жйелері арылы іске асырылады. Мысалы шін, фуросемид кшті ышыл ретінде антибиотиктерді белсенді секрециясын тмендетіп (аминогликозидтерді, карбенициллинні), оларды ан плазмасындаы концентрациясын жоарлатып, нефро–ототоксикалы асиеттерін кшейтеді.