Мадайынан су абылдайтын су тастаыш рылымдар, оларды есептеу тсілдері.

Су тастаыш рылымдарды су ткізу абілетті –тімі, су оймасыны су сиымдылыына жне тасын суды абылдау абілеттілігіне байланысты абылданады. Су тастаыш рылымны су ткізгіштік абілеті гидрологиялы есептеулермен, ал есептік ытималдыы 6.1 кестеде келтірілген рылымны класыны капиталдыына байланысты абылданады.

6.1. кесте. Су тастаыш рылымдарды класс капиталдыына байланысты тасын суды жоары тімі

Есепті жадайлар	рылымны капиталды класы
			1V
Негізгі тімдер %	0,1	1,0	3,0	5,0
Тексерілетін тімдер %	0,01	0,1	0,5	1,0

Мадайынан су абылдайтын су тастаыш рылымдарды су оймасыны жоары бьефіндегі топографиялы жадай– су тастаышты су аарын зына бойына салуа ммкіндік бермейтін жадайда жне суды дегейін кп ктере беруге ммкіндік жо жадайда салады. Тасын суды кбірек абылдау шін жне су аарды табалдырыыны зындыын кбейту шін оны исы сызыты, немесе ирек- ирек форма береді (9.2. сурет. б мен в варианттары). Су аарды табалдырыыны зындыын мына формуладан табады:

, (6.1.)

мнда: Н- су аарды табалдырыындаы арын, м;

Q- есепті аын, м³/с;

m_o=0,36 – аын коэффициенті,

L – су аарды табалдырыыны зындыы, м.

 

 

6.3. сурет. Мадайынан су абылдайтын, исы табалдырыты су тастаыш. Кубадаы Карлос Мануэль де Сеспедес су торабына салынан.

ималар: А-А) тез су аар бойындаы кедір-бдыр; Б-Б) тез су аарды ая жаыны консольді (аспалы) трі; 1- су жібергіш, 2- топыратан соылан бгет, 3- су тастаышты науасы, 4- понур; 5- вакуумді су аар, 6- сумен жуылатын шыр, 7- бетон адалар.

 

6.3. суретте су тастаышты су тасымалдайтын блігіні, науасыны тез су аар трінде орындалан трі крсетілген. Тез су аарды су тасымалдайтын блігінде - науада, толын пайда болмау шін, науа табанын кедір-бдыр ылып салады, немесе науаны формасына толын тумайтындай слба береді (6.4. сурет).

6.4. сурет. Тез су аарды науасыны толын туызбайтын трлері.

 

Егер жер бетіні еістігі те кп болса, онда су тастаышты су тасымалдайтын блігін, науасын бірнеше жазы (горизонтальды) учаскеден тратын, бір бірімен ртрлі биіктіктегі тік абыралар арылы иылысатын, кп сатылы лама трінде орындаан тиімді. (6.5. сурет).

 

6.5. сурет. Тез су аарды кп сатылы лама трі.

Кп сатылы ламада тез су аара араанда суды жылдамдыы кп тмен болады, 2-3 м/с аралыында. Біра кп сатылы ламаны саланда жер азу жне бетон ю жмыстарыны клемі, тез су аар саланнан лдеайда кп болып келеді.

Тменде 6.6. суретте олмен басарылатын су тастаышты, секундына 26 м³ тасын су ткізетін, типтік жобасы крсетілген

6.6. сурет. олмен басарылатын су тастаышты типтік жобасы.

6 .2. Бас жаынан суды бйірлей алып кететін су тастаыш рылымдар. (орлы су тастаыш рылымдар)

Орлы су тастаыш рылымды су оймасыны жаасына, зына бойына, жер рельефіне сйкестендіріп салады. Орлы су тастаыш рылымдарды салу шін жаа тасты, еістігі лкен жне су тасымалдайтын науа орналасытын жерлерді-трассаны еістігі те кп болуы шарт. Су тастаышты бас жаы, су абылдайтын орлы блігі зын болуы ммкін. Су абылдаышты, орды млшерін: зындыын, енін, тередігін гидравликалы есептеулер арылы табады. Орды зына бойына су тімі згеріп отырады, осы себепті орлы су тастаышты гидравликалы есептеулері те крделі. Осы себепті гидравликалы есептеулер арылы, орлы су тастаыш рылымны конструктивті элементтеріні млшерін тек шамамен анытауа ммкіндік туады. Орлы су тастаыш рылымны крнстуктивті элементтеріні млше -рін толы анытау шін, моделдік гидравликалы зертеулер жргізіледі. Тменде 6.7. суретте орлы су тастаыш рылымды жер рельефіне сйкес орналастыруды бірнеше вариантары крсетілген.

6.7. сурет. Орлы су тастаыш рылым.

а-в – орлы су тастаыш рылымны бас жаын жер релефіне сйкес орналастыру варианттары. г – Кубадаы Гиса зеніндегі орлы су тастаыш рылым. Схеманы тменінде тасын су йылатын орды слбасы крсетілген.

Орлы су тастаыш рылымны табалдырыы ТД орналастырылады. Су тастаыш рылымды бгеттен 20-40 м ашытыа, су оймасыны жаасына зына бойына салады. Табалдырытаы су арыны 0,75-1,0 м биіктіктен аспайды. Гидравликалы есептеулер арылы су кіретін табалдырыты зындыын жне суды ордаы дегейін анытайды.

Егер nH- табалдыры суа батыы;

nH- табалдыры суа батпаан.

Мнда - тменгі бьефтегі суды дегейіні су аар табалдырыынан биіктігі, м;

n - 0,75-0,8 – суа бату коэффициенті.

Егер, су аар табалдырыы суа батпаан болса, оны зындыы мына формуламен табылады:

; (6.2.)

Мнда: L – су аар табалдырыыны зындыы, м;

Q – су тастаыш рылым арылы тасталатын су тімі, м³/с;

m = 0,36 – су тімі коэффициенті;

H – су аар табалдырыындаы арын, м.

Егер, су аар табалдырыы суа батыы болса, оны зындыы мына формуламен табылады:

; (6.3.)

Мнда: = 0,97 – жылдамды коэффициенті,

h – cу аар табалдырыыны кіре беріс учаскесіндегі су тередігі,

z – су аар табалдырыыны алдындаы жне стіндегі су дегейіні айырмасы. Суды тередігін h= H – z деп абылдауа болады. Су дегейіні айырмасын мына формуладан табуа болады:

V= ; (6.4.)