Бетоннан соылан бгетті табанымен жне жаалаумен иылысуы.
Бетоннан соылан бгеттерді жартастан тратын табанымен иылыстыру тередігін белгілегенде келесі жадайларды ескереді:
1) бзылан, жарыа кп немесе жарыы саз топыраа толан жартастар, жй техникалы ралдармен алынып тасталатын жартастар абаты толыымен алынып тасталуы ажет;
2) баса жартас ыртыстары, инженерлік-геологиялы ізденістер деректеріне сйкес, техника-экономикалы салыстыру нтижесінде оларды бгет табаны ретінде пайдалану, не толыымен алып тастау жолдары арастырылады.
Бгетті су оймасыны жаасымен иыстыру шін жазы баспалдатар салынады, бл шара бгетті р блігін келесі блікке сйенбей а, орныты болуын амтамасыз етеді. Егер бл шара бгет бліктеріні орнытылыын амтамасыз ете алмаса, онда бліктерді арасындаы саылауды цементпен бекітеді.
Аркалы бгеттер.
Аркалы бгет - кеістіктегі иілген су тірек конструкциясы, суды гидростатикалы ысымын, тасындыларды, жер сілкінісі кезінде пайда болатын жне баса ысымдарды бгет табанына жне шаталды жартас жааларына беретін. Аркалы бгеттерді ртрлі белгілеріне, яни асиеттеріне байланысты топтастырады:
Сымбаттылы коэффициентіне сйкес: салыстырмалы алыдыына байла нысты =b/h; мнда: b – бгетті тменгі жаыны алыдыы, м;
h – бгетті е жоары биіктігі, м.
Сымбаттылы коэффициентіне сйкес аркалы бгетер ш трге блінеді:
а) жа бгеттер (<0,2); б) алы бгеттер (=0,2-0,35); в) аркалы-гравитациалы бгеттер (=0,35-0,65);
Аркалы блігіні слбасына байланысты:
|
|
а) траты орталы брышты 20; б) бгетті арынды беті траты радусты rа немесе цилиндр тріздес; в) екі исы сызыты немесе кмбез тріздес f/l0,05.
8.5.сурет. Аркалы бгеттерді негізгі трлері.
а) траты орталы брышты бгеттер; б) бгетті арынды беті траты радиусты немесе цилиндр тріздес; в) екі исы сызыты немесе кмбез тріздес.
Аркалы бгеттер арна табанымен, жаалаумен иылысуына байланысты жне конструктивтік ерекшеліктеріне байланысты былай топталады:
а) бгет тбі табанымен серпімді трде байланыстырылан;
б) контурлы немесе периметрлік саылаумен;
в) блек-блек аркаа блетін саылаумен;
г) кесілген саылаулы аркалы бгеттер;
д) екі немесе ш шарнирлі аркамен;
е) тыынмен немесе тыынсыз;
ж) жаалы тіреумен;
з) анкерлі жетекпен.
8.6. сурет. Аркалы бгеттерді схемалары.
а) жан-жаы саылаулы жне ермен; б) бгетті блек-блек аркаа блетін саылаулы; в) жне г) кесілген саылаулы аркалы бгеттер; д) тыынды бгеттер; е) бетонды тіректі бгеттер; ж) сгуір жоары аркалы бгеттер; з) анкерлі-жетекті бгеттер; и) жмса жартастар тсында абыралы бгеттер.
1. контурлы саылау; 2.ер ; 3.шарнирлер; 4. белбеулер арасындаы саылау; 5. контур бойынша кесілген салаулар; 6. кесілген саылаулар; 7. кесілген саылаулар (ара-кідік); 8. тыын; 9. тірек; 10. жаалы ауыртпалы;11. су аар; 12. тік кесілген саылаулар; 13. жмса-жары жартастар; 14. ара-кідік контурлы саылау; 15. цементтелмеген контурлы саылау; 16. анкерлер; 17. жары; 18. сапалы жартас; 19. абыра;
Аркалы бгеттер салынатын шаталды салыстырмалы еніні слбасына байланысты блай топталады:
а) V жне U тріздес шаталдаы аркалы бгеттер;
б) Y тріздес шаталдаы аркалы бгеттер;
в) симметриялы жне симметриялы емес шаталдаы аркалы бгеттер;
г) тар не ке шаталдаы аркалы бгеттер (L/h>3-5; мнда L-бгет тбесіні зындыы).
8.7. сурет. Гузиядаы биіктігі 271,5 м Ингурск аркалы бгеті.
Соылан материалдарына байланысты аркалы былай бледі: а) тастан аланан; б) бетоннан соылан; в) темірбетоннан соылан деп.
Кпшілік жадайда аркалы бгеттерді бетоннан соады, ал темірбетоннан соылан бгеттер аз кездеседі (Норвегиядаы Слеттедален бгеті), ал соы кездері тастан алап аркалы бгеттер сопайды.
Жер шарыны кптеген елдерінде, табии жадайлары (таулы жерлер, бгет салынатын тсты геологиялы жне топографиялы жадайлары аркалы бгеттер салуа ыайлы) аркалы бгет салуа ммкіндік беретін жерлерде соылып, пайдаланылуда. Бл елдер атарына Франция, Италия, Швейцария, Португалия, Испания, АШ, Жапония, ТМД елдері, Румыния, Югаславия, Австрия, Шотландия, ОАР (ЮАР), Турция, Греция, Норвегия т.б. мемлекеттер жатады. Дние жзіндегі е биік аркалы бгеттер Италиядаы биіктігі 266 м Вайонт бгеті жне Грузиядаы Ингур бгеті, биіктігі 271,5 м.
Брыны Кеес Одаында аркалы бгеттер салынан жерлер: Жаа Афон ауданындаы Псырха зеніні бойына биіктігі 8,5 м аркалы бгет салынан; Грузиядаы Ладжанури зеніне биіктігі 67 м аркалы, цилиндр тріздес Герге- бил бгеті салынды, Даыстанда Ингур бгеті мен Сулск зені бойына биік- тігі 236 м Чиркей бгеті салынды. Енисей зені бойына биіктігі 240 м, арка- лы, гратациялы цилиндр тріздес Саяно-Шушенск бгеті салынды.
11.8. сурет. Биіктігі 240 м аркалы, гравитациялы Саяно-Шушенск бгеті.
Ттас аркалы бгеттермен атар су аары бар жне су аар тесігі тереде орналасан аркалы бгеттер де олданылады, жне де су аар тесік арылы тасталатын лестік су аымы кп болуы ммкін (Кариба бгетіні су аар тесігі арылы тасталатын су аымы млшері бір метр еніне 176 м3/с келеді), бл суды алыса секіртіп тастау арылы ммкін болып отыр. Ал Каборе Басса бгетінде суды секіртіп тастау ашытыы 150 м, бл тменгі бьефті бекіту шараларын олданбауа ммкіндік беріп отыр.