Тндырылар туралы жалпы мліметтер.

1.Тндырылар туралы жалпы тсінік. Су аысы алыма тасындылармен аныан кйінде су алыш рылымдар арылы канала тседі, бл суды лайлыы зен суыны лайлыына пара-пар. Каналдаы су аысыны жылдамдаы зендегі аыс жылдамдыынан аздау боландытан, алыма тасындылар канала шге бастайды. Осы себепті, канала тасындыларды жібермеу шін, каналды бас жаына тндыры салады. Тндыры - лшемдері лкен рылым, клемі лкен рылыма кіргенде суды жылдамдыы крт азайып, тасындылар тменге шгіп, су тнып, млдірленеді. Осыан байланысты, тндырыны атаратын міндеті - суды тндырып, канала лайлыы аз, каналдаы аыс жылдамдыы алан алыма тасындыларды жзген кйінде тасымалдау ммкіндігінде ие болуын амтама сыз ету. зеннен су алан жерлерге жаын орналасан тндырыларды бас тндырылар, ал су алыш рылымдардан алыс орналасан, магистралды немесе ішкі шаруашылы каналдарында орналасандарын - ішкі жйелік тндырылар деп атайды.

2. Суды кп баспалдаты тндыру, млдірлеу. Магистралды каналдарда су аысыны жалдамдыы жоары, осыан байланысты су аысыны тасындыларды тасмалдау ммкінідігі жоары. Ал магистралды каналдардан су алатын ішкі шаруашылы каналдарында су аысыны жылдамдыы тмендеу, осыан байланысты аысты тасындыларды тасымалдау ммкіндігі де аздау. Ішкі шаруашылы каналдарында суды лайлыа шекті мнінен кптеу болады да, тасындыларды біраз блігі осы каналдара шгеді, бл жадай канады су ткізу ммкіндігіні азайуына келіп соады.Ішкі шаруашылы каналдарында тнба шгіп, айырлануына жол бермеу шін тндыруды екінші баспалдаын пайдаланады, ол шін ішкі шаруашылы тндырыларын орнатады. Бл тндырыларды атаратын міндеті, ішкі шаруашылы каналдары тасымалдай алмайтын тнбаларды тндыру. Кей кезде, тндыруды шінші баспалдаын олдану да арастырылуы ммкін, егістікке су беретін каналдарды да алдына тндыры салынуы ммкін. Бл кп баспалдаты трде суды тндыру тсілі- каналдарды тнбамен айырлануына жол бермеуге жне тнбаны суармалы жерге тсуіне жол бермейді.

Канал жмысын талдау жне зертеу нтижелері крсеткені: суару жйелеріні арытарында, жйектерінде бір м³ сумен 1,5 кг –дейін алыма тасындылар тасымалдануы ммкін.

3. Тндырыларда тасындыларды шгу жадайлары. алыма тасындыларды тндырыа шгу сипаттамасына арай екі есептеу схемасын бліп крсетуге болады. Бірінші схема бойынша тндырыда есепті фракцияларды шгуі арастырылса, екінші схемада – каналдан тндырыы тсетін су лайлыын тндырыдан кейінгі каналды тасындыларды тасымалдау ммкіндігіне дейін азайту кзделеді. Егер аын су тндырыдан кейінгі канал тасымалдай алмайтын ірі алыма тасындылармен аныан болса, немесе су турбиналарыны алашаларын йкеп, тоздыратын тасындылар болса, онда тндырыны атаратын міндеті, осы тасындыларды камерасында шктіріп, канала жібермеу. Бірінші схема бойынша тндырыны есептегенде, тндыруа жататын алыма тасындылар диаметірін абылдап, осыан байланысты тндырыны лшемдерін табады. Бл схема бойынша тндырыда тасындыларды есепті фракциялары жне одан ірі фракцияларыны брі тнады, сонымен атар диаметірі есепті фракциядан азы да аздап шгеді.

Бірінші есептік схемаа сйкес келетін тндырыларды конструкцияларын таулы жне тау етектеріндегі айматардаы су алыш рылымдар рамында кеінен олданады. Мндай тндырылар алдымен су электрстанцияларыны деривациялы каналдарында олданып, соынан баса ттынушылар шін де салына бастады.

Екінші есептік схема бойынша, алыма тасындыларды брі майда фракциядан трады жне тндырыа келетін суды лайлыы тндырыдан су алып кететін каналды тасынды тасымалдау ммкіндігінен лде айда кп деп адылданады. Мндай тндырыны есептеу масаты, лайлыы арты тасындыларды шктіруге ажет тндыры лшемдерін табу болып келеді. алыма тасындыларды майда фракциясын шктіруге арналан тндырылар ирригациялы деп аталады, бларды фракциалары майда тасындылар тасымалдайтын зендерді бас жаына салады. Кейде ирригациялы тндырыларды тндыруды екініші баспалдаы ретінде, ішкі жйелік каналдара да салады.