Шіркеулер жне діни рсімдер

Шіркеу грек тілінде «еклесия» (ecclesia) сзінен шыан. Бл сз мжіліс, жамаат маынасына келеді. Кейіннен лшылы орны шін де олданылан. Исаны ізбасарларыны бір жерге жиналан тобы «шіркеу» деп аталды.

Алашы христиандарды лшылы ететін белгілі жерлері болан жо. ай жер ыайлы болса сол жерде жиналатын. Уаыт те келе бл жиындар шіркеу з меншігіне ие болан со сол жерлерде болды. Аыр аяында ІV асырда лшылы кезеі басталып, христиандар шіркеулерде еркін лшылытарына ауышты.

Хз. Иса бойынша 12 хауари бастаан жаа кезені алашы негізі еді. Оларды басшысы Петр еді. Петр Исаны айышта лімі мен айта тірілуінен кейін пентакост кні, Киелі Рух дыста алаш христиан тобыны баытына орай шіркеуді бастауы болды. Ол кні олар трлі тілдерді сйлейтін болды. Жиына 3 000 кісі атысты. Алашы шіркеу Киелі Рух себепкерлігімен дайлы кшке толан болатын. Осылайша шіркеуді Исаны тндік еске алу емес, рухани жаратылысымен бірігу екендігі абыл етілді. Сол кннен бастап Исаны шіркеуде болатындыына сенді.

Павел брын христиан дініні ас дшпаны еді. 32 жылы жолында Исаны рухани трыдан кргендігін айтып христиан болды. Кейіннен христиандыты иудейлерден баса халытара таралуына атсалысты. Петр мен Павел бастаан алашы христиандарды баран жерлерінде жамааттар пайда бола бастады. Бл жамааттар діни рсімдер мен салтанатты лшылы істерін жргізетін бір басшы тадап, бл басшылар діндарлар сыныбыны бастауы болды.

Петр мен Павел Римде лтірілді. Оларды мазарыны Римде болуы Рим шіркеуіні бткіл христиан леміні кіліміз деуіне жол ашты. Сол уаыттарда ауылды шіркеулер де пайда бола бастады. Араларында кзарас айырмашылытары туындай бастады. Константин ІV христиандыа кешілік жасап, пікір айырмашылытарын біріктіруді алады. Осылайша мжілістер кезеі басталды.

325 жылы Изникте жиналан мжілісте Исаны жаратыландыын ала тартан ариусшылара арсы жа Исаны Тірлігін, кені лы ретінде Онымен бір негізден екендігін станатын топты кзарасы абыл етілді.

381 жылы Стамблда жиналан екінші мжілісте Киелі Рухты да ке жне лмен бір негізден екендігі рі бдан былай оны да дай саналуы керектігі туралы арар абылдады.

431 жылы Эфес мжілісінде Жас Мриямны Тірді анасы екендігі, Мсіхті шынайы бір Тір жне екі табиата ие адам екендігі жнінде шешім шыарылды. Алайда бл мжілісте Исаны жне тірлік мшелікті бірігу мселесі шешімін таппады. Сондытан да 451 жылы адыкй мжілісі ткізілді. Бл мжілісте Исаны екі табиата (адами жне дайлы) ие болуына атысты алдыы мжілісте шешімін таппаан мселелерге жаадан тсіндірмелер жинаталып шешім алынды. Алайда Исаны адами жне дайлы екі табиатты бірігуін станатын (монофизиттер) бл мжілісте алынан шешімді абыл етпей, блініп шыты. Осылайша христиан лемінде алашы блінулер пайда болды. рбір шіркеу зіні дрыс жолды стананын, дстрлерін хауарилермен байланыстырып, здеріні діни мселелеріне шешім шыару шін арнайы мжілістер йымдастырып отырды.

адыкй мсілісінен со жаласын тауып, 869 жылы Стамблда ткізілген 8 мжілісте Киелі Рухты кімнен шыандыын жне Рим шіркеуіні абыройы секілді мселелер пікірталас туызды. Бл пікірталастар шіркеуді шыыс пен батыс шіркеулері болып блінуіне жол ашты. Негізінде асырлар бойы шыыс пен батыс арасында артышылы, рсімдер мен лшылы дісі мен теорияда келіспеушілік бар еді. Нтижесінде 1064 жылы Рим папасыны Стамбл патригін шіркеуден аластатуынан кейін наты бліну пайда болды. Шыыс шіркеуі ортадоксальды, батыс шіркеуі католик деп аталды.

ХVІ асырда батыс шіркеуі з арасында таы да блінді. йткені айта ру рекеттері басталан болатын. Мны аяында протестантты пайда болды. Осылайша трлі шіркеулер пайда болды. рбір шіркеу бір аымды станан сияты крінетін.

лшылы жне діни рсімдер

Христиан дінінде лшылы шіркеуде попты басаруымен кпшілік болып орындалады. Мнымен атар, жекелей де да оып, ораза стау деген бар. Шіркеуді символы «айыш» (Крест). Христиандар р трлі себептермен айыша сиынады. лшылыа кпшілікті оыраулатып шаырады. лшылытар кндік, апталы жне жылды болып блінеді.

1. Кндік лшылы:лшылы уел баста кніне жеті мрте орындалып жрген-ді. Кейінгі кезедерде тек таерте жне кешке орындалатын болып жр. Шіркеу кпшілік болып орындалатын лшылытарды жеке лшылытардан жоары санайтындытан, кпшілік ауым зру болмаса да, таертегі, кешкі лшылыты попты арауында шіркеуде ткізеді. лшылы уаыттары климаттара жне мірді кейбір шарттарына арай згеріп отырады. Осындай лшылытар кезінде христиан асиетті кітабынан зінділер оылады. Одан баса діни ндер айтылады.

2. Апталы лшылы:Жексенбі кні таертегілік жне кешкілік екі мезгіл орындалады. Жексенбі кні орындалан лшылыты христиандар шін маызы зор. рбір христиан ол кні шіркеуге таза болып баруа тырысады. Жексенбілік лшылыа атысу католиктерде міндеттелсе, зге аымдарда жылына бір рет жексенбі кні барса, жеткілікті болып саналады. Мны шіркеуге баынышты екендігіні белгісі ретінде абылдайды. йткені рбір христиан шіркеумен тыыз байланысты.

Христиан дінінде жексенбі кніні маыздылыы осы кні Хз Исаны айта тірілуімен байланыстырылады. Жексенбі кні нан мен шарап діни рсімін (евхаристия) жзеге асыру арылы Исаны рухани денесіне енуге болады деген сенім бар. Бл лшылы міндетті трде шіркеуде попты алдында орындалады. Жексенбі лшылыында христиан дініні асиетті кітаптарынан зінділер, далар оылады, діни ндер, уаыздар айтылады.

3. Жылды лшылы (ноел (Аяз ата, яни Жаа жыл), епифани, пасха мейрамы, крест мейрамы, Мриям ана кні):Мейрам жне еске алу кндері болып саналады. Шіркеуді жылы алыпты жылдан блектеу. Кейбір мейрамдарды болатын кні наты белгілі, кейбіреулері жыл сайын жаадан белгіленіп трады. Мселен рождество наты белгіленген, ал Пасха мейрамы жыл сайын згеріп отырады, кбінесе 22 наурыз бен 19 суір аралыында жексенбі кні тойланады жне р жылы жаадан белгіленіп отырады. Шіркеу жылында жалпы трт кезе бар:

1. Адвентистік дуірі: Исаны туан кніне дайынды ретінде трт апталы тубеге келу кезеі

2. Ноел кезеі: Исаны туан кні.

3. лкен пасхалы оразаа дайынды.

4. Пасха кезеі.

Жылды лшылытара бірнеше мысал:

Ноел: Исаны туылуын еске алу шін жасалынатын мейрам. Христиандыты алашы ш асырында мндай дстр жо болатын. Бл ІV асырда бастау алан. Исаны туылан кнін ттытау батыста 25 желтосанда, шыыс пен Армения шіркеулерінде 6 атарда. Рождество 24 желтосан ашамы христиандарды шіркеуде діни рсімдер мен йлерінде жасаан асиетті тн кіл ктерумен басталады. 25 желтосан кні таерте шіркеуде ойын-сауытар ткізіледі. Екінші мейрам 26 желтосан кні жалпы онатар ктіледі, сый-сияпаттар беріліп, ауруханалар жне ешкімі жо балаларды зиярат етеді.

Алаш рет рождество 336 Римде аталынып тті. Шындыында Исаны туылан жылы мен кні наты белгісіз. Христиандар римдіктерді Ираннан алан Митра дініндегі лмейтін Кн Тіріні туылан кні мейрамын Иса шін олдана бастады. Бл пта табынушы Рим мейрамы 21-23 желтосан кндерінде тойланатын. рметті Николай мен Ноел ке арасында бір байланыс болмааны сияты, милди кнтізбе жыл бастауы болан жаа жыл мен Ноел мейрамыны бір-бірімен атысы жо. Аяз Ата рождество тнінде балалара сыйлытар тарататынына сенілетін аыздаы адам, шынайы тла емес. азіргі тада рождество кешіне атысты шыршаны безендіріп, аталып тіп жатан ойын-сауы діни емес фольклорлы мнге ие. Христиандыта рождество белгілі уаытты жыл айналымы емес, адамзата «нр» шашатын Тірді лыны жер бетінде Тірді тнге енуіні бір бейнеде крінуі.

Ноелге атысты жне оны жаласы ретінде аталып тетін христиан мейрамы Епифани (Epiphanie). Бл сз «кріну», «белгілі болу» маынасына келеді. Тектілерге, шопандара бала Исаны крінуі. Бастапыда бл мейрам рождествомен байланыстырылан. Кейіннен аталып тілетін кні мен трлерінде шіркеулер арасында айырмашылытар болан. Батыста рождество 25 желтосанда, Епифани 6 атарда, шыыс шіркеулерінде, Грегориян Армения шіркеулерінде рождество мен Епифани бастапыда боланындай 6 атарда аталып тіледі. Алашыда бл мейрам Исаны Бетлеемде (Бйт Лим), Иордания зенінде шомылу кезінде Кана деген жерде бір тойда крінуі, «Тір екендігін жариялауын» еске алу шін аталып тілетін. Уаыт те келе Исаны баптизм жасаанын еске алу шін тойланатын мейрам болды. Бл Исаны туылуын, сндеттелуін жне Тірлігін де еске тсіруде.

Негізінде христиандытан брыны уаыттарда ежелгі сенім-нанымдар мен мдениеттерге атысты жне оларды бейнелейтін летін рі тірілетін Тір мейрамдары христиандыа да енген. Христианды сипата ие болды.

Пасха: Ивритше кшу маынасына келетін «pesah», Грекше «paskhalia»-дан шыан. Христиандыты алашы кезедерінде иудей пасха мейрамымен атар келетін бір мейрам. Ол уаыттарда христиандар Хз. Исаны базар кні тірілуін р жексенбіде атап тетін. Шіркеулер пайда бола бастаан уаытта шіркеулерде арнайы пасха кні белгіленіп абыл етілді. Пасха е лкен христиан мейрамдарыны бірі. Пасха шыыс шіркеулері шін те маызды. Адамды мгілік лімнен таратынына сенілетін Исаны айтадан тірілу оиасы шіркеуді жне рбір адамны міріні орталыы болып саналады. Ортадокс пен католиктерді пасхаларыны арасында уаыт жнінен ерекшелік бар.

Крест мейрамы: Крест деп бір-біріне тік екі ааш жне сас нрселерден пайда болан бейнені айтады. Христиандытан брыны кезедерде трлі халытарда крест символы бар. Исаны айыша керілуінен кейін крест, христиандарды баса дін кілдерінен бліп тратын бір символа айналды. Бл символ христиандара Исаны айыша керілген лімін еске тсіреді. Бл уаытты еске алу шін христиандар (протестанттар блек) крест символын шіркеулерде, жол тораптарына, мойындарына таып алады. Константин уаытында Исаны айыша керілген ааштарыны бар екендігі (326 жылы) айтылан жне осыны еске алу шін бір мейрам басталан. Ортадокстарды крестіні тарматары бір-біріне те, латын (католик) крестіні тменгі тарматары басаларынан зын.

Мриям ана кні: Мриямны кнсіздігін, бзылмаан мінез-лын жне абыройын таныстыру шін Римде 1477 жылы басталан еске алу кні. Адвент дуіріне кіретіндіктен еске алу кні жылдан-жыла ауысып отырады.

Протестанттар блек, католик пен ортадоксальды шіркеулер Мриямды атты рметтейді, оан арнайы далар баыштап, мейрамдар ткізіп ледер арнап Иса секілді Мриямны да кнсіз екендігіне сенеді.

. Діни рсімдер (сакраменттер)

Шіркеу христиан дінін станатындара Иса мір етті деген жеті «сакраментті» білдірді жне олардан осы сакраменттерге баынуды талап етті (сакрамент – асиетті нрсе, діни рсімдер деген маынаа келеді). Уаыт те келе сакраменттер мселесінде келіспеушіліктер туындай бастады, талас-тартыс кшейе тсті. Шіркеулер бір-бірінен блінгеннен кейін олар абылданан сакраменттерді саны туралы р трлі кзарастарды станды. Католик пен православтар жеті сакраментті абылдады. Григориянды армяндар соны алтауын, ал протестанттар екеуін ана місе ттты. Унитарияндар, Квакерлер Тір мен адам арасындаы ешбір жоралыларды абылдамайды, оларды брін де жоа шыарады. Бл сакраменттер мыналар:

1. Шомылдыру (bapteme, batem): Сакраменттерді алашысы –шомылдыру рсімі. Христиан болу шін де, бір шіркеуден келесі бір шіркеуге ту шін де шомылдыру рсімін жасау керек. Шомылдыру – христиан болуды алы шарты. Шомылдыру рсімі ке, л, Киелі Рухты атынан жасалады. Мны христиандар Хз. Иса бйыран деп сенеді. Шомылдыру рсімі Исаны рухани денесіне осылуды жне Киелі Рухпен жаадан туылуды білдіреді. Бастапы кнні шомылдыру арылы теуге болады деп сенеді. Баптизм грекше суа батыру маынасына келеді. Шомылдыру шіркеуде жасалады. Шіркеулер арасында шомылдыруды трлері бар. Суа сгіту, батыру, су себу жне су ю сияты трлі жолдармен шомылдыруа болады. Шомылдыру рсімінен тетін адамны жасы шіркеулерге арай згеріп отырады. Жалпы аланда кішкене сби кезінде орындалады. Шомылдыру рсімінен тпей лген адам таза болмайтындытан, кнар ретінде лді деп есептеледі. Сол себепті рбір адамды шомылдыру, сауап деп есептеледі.

2. Нан мен шарап діни рсімі(Euharistie, Evharistiya, Ökarist): Бл діни жоралы, евхаристия – айыша керілмей трып, Исаны шкірттерімен е соы кешкі асын еске тсіру рсімі. Інжілдерді дерегіне сйенсек соы кешкі асында Хз. Иса нанды турап, блді; бл – мені етім деп шкірттеріне берді. Содан кейін кесе толы шарапты беріп трып, бл мені аным деп ішкізді. Павел бл оиаа жаа сипат берді. Шіркеу мны діни лшылы рсіміне айналдырды. Басында жылына бір рет орындалып келген болса, кейіннен апта сайын орындалатын болды. Ертедегі христиандар евхаристияны рбандыты бір тріне жатызан. азіргі тада шіркеулерде жасалып жрген евхаристия лшылы рсімінде берілген нан мен шарап рбанды ретінде абылданады.

Евхаристия жексенбі кні шіркеуде жасалатын діни рсім. Бл рсімде шіркеулер арасында лке мен мдениеттен туындаан кейбір ерекшеліктерден баса жалпы бірдей нрселер орындалады.

3. уаттандыру(Confirmation-конфирмация): Шомылдыру рсімінен ткен баланы тла бойын асиетті маймен майлау. Ол шомылдыру рсіміні бекітілуі болып табылады. Бл рсім шыыс шіркеулерінде шомылдыру рсімінен кейін артынша, ал батыс шіркеулерінде біраз кейіндеу орындалады. Шомылдыру мен уаттандыруды арасында зара байланыс боландытан Шіркеу бларды біріні артынан бірін орындауды йарды.

Майланан бала шіркеуді арнайы дайындалан жеріне апарылады. Ол жерде оан конфирмация наны жегізіледі. Жей алмайтын жаста болса ерніне тигізеді жне осылайша ол бала шіркеуді бір мшесі болады.

4. Кнні мойындау(Penitence): Кна байланысты жоалтан шомылдыру игілігіне айта оралу шін жасалан діни рсім. Кн істеген адам кнларын мойындайды. Шіркеу атынан кешіру ына ие діндар поп кнар пендені кешіреді. аншалыты кнар боланымен, егер пенде кнсін мойындап, тубе етсе, бкіл кнлары кешіріледі. олдан кеткен игіліктерін жаадан айтарып алады. Кейбір жадайларда шіркеу кейі кнар адама жаза да таайындауы ммкін.

5. Соы май жау рсімі(Extrime-Onction): асиетті майды жаылуы, рі шипа, рі кнларды кешірілуі, рі иналмай жантсілім ету шін науастара май жаатын діни рсім.

6. Монахты асиеттеу рсімі(Orde, Ordo): Шіркеу иерархыны ш жоары дрежесінде болан дьякон, поп жне епископтарды асиеттелуі рсімі. Бл жоралылар асиеттеу рсімі шін жасалады. асиеттеу рсімін епископ орындайды.

7. Неке(Mariage): Католик шіркеуі бойынша неке дегеніміз – Иса мен шіркеу арасындаы рухани байланысты символы рі асиетті сакраментке жатады. Діни жоралы ретінде йленіп, отбасын ру екі жасты бір-біріні зара келісімін алып, оны шіркеу тарапынан бекітілуі жне екі жпты шіркеуде асиетті мызымас байланыс орнатуы болып табылады. Католик жне армян шіркеулері ажырасуа млдем рсат етпейді. Православие шіркеулері ажырасуа белгілі бір шарттара сай рсат береді.