Олданбалы нердегі діни кескіндер

Католик христиан лемінде е кп станушылары бар аыма жатады. Бл аым Хз. Исаны ізбасары Петірден бастау алады. Рухани басшысы – Папа. Папа бгінгі тада Ватикан мемлекетіні де басшысы. Папаны кардиналдар сайлайды. Иерархияда епископтар жне монахтар кардиналдардан кейін трады. Бл аымны басты-басты ерекшеліктері мынадай:

Діни басшы – Папа. Папа – Исаны ізбасары, Петірді мирасоры.

Папа кателікке рынбайды, жаза баспайды. Рим – зге де шіркеулерді рухани орталыы жне ол барлыынан беделі жоары.

Шіркеу лемдік болып табылады (католик сзі – лемдік дегенді білдіреді.); одан баса тылар жол жо. Шіркеу Киелі рух тарапынан басарылады. Інжілдерді пия-сырын шіркеу ана шеше алады.

Киелі рух ке мен лдан пайда болады.

Исаны бойында тірлік жне адамды екі трлі табиат бар.

дет-рыпа тыйым салынбайды.

Иса сияты Мриям да кндан пк. Бойа біткен басты кндан аула. Мриям дай тааланы асында адамдара шапаат етеді. Ол азір ккте (197).

улиелер де Тірді алдында шапаат етеді. Оларды суреттері мен асиетті аманаттарына крмет крсетіледі. Аттарына кн сайын салтанатты рсім йымдастырылады.

Адам басты кнні бойында аралап жреді. Адамны кн жасауы табии нрсе. Кна бір табан жаындау. Е маыздысы кндан арылу. Бл, кндан арылу блмесінде попа кнні мойындау арылы орындалу керек. Балиат жасына жеткен рбір христиан жылына е кемі бір мрте кндан арылып труы 1215 жылы Латеран мжілісінде абылданды.

Сакраменттер – жетеу. Монахтар ауымы йленбейді. Шіркеуде иылмаан неке – некеге жатпайды. Ажырасаннан кейінгі жерде баса біреумен йлену зинаорлы (некесіз атынас) саналады. Шомылдыру рсімі сумен орындалады. Аталмыш рсімнен тпей трып лген адам мгілік тозаа кіретін болады. Евхаристия діни рсімінде нана ашыты салынбайды.

Жиырма бір мжілісті жне оны шешімдерін абылдайды.

Жма кні ет жне майлы таамдар жемейді. Тншыып немесе ылынып лген жануарды еті мен анын адал санайды.

Аыреттегі ділетті сотты, пейіш-тозаты жне аралы мекенді (жаннат не тозаа бармаан адамдар жиналатын мекен) мойындайды.

лшылы тілі – латын тілі. (1965 жылы ІІ Ватикан мжілісінде р трлі тілдерде орындауа рат берілді).

«Ортодокс» тура кзарас жне сенім деген маынаны білдіреді. 1054 жылы Батыс-Шыыс болып блінгеннен кейін Византия ортодоксальды христиан дініні орталыы болды. Бір-бірімен сенім мен рсімдер жаынан орта нрселері боланындай біршама ортадоксальды шіркеулер Византияа арайтын. 1453 жылдан кейін Ресей ортадоксальды шіркеуімен Стамбл ортадоксальды патриархы арасында пікірталастар жрді. Алайда 1917 жылдаы Ресей ткерісінен кейін тотатылды. Ресей ортадоксаль шіркеуі патриархы болып атала бастады.

Ортодокс лемінде лкен трт патриархты бар. Олар: Стамбул, Александрия, Антиохия жне Иерусалим. Шіркеулерды басым кпшілігі осы трт патриарха баынады. Біра дербес немесе жартылай туелсіз шіркеулер де бар. Монофизиттік шіркеулермен атар, жоарыда аталан шіркеулер бірден-бір «Шыыс шіркеулері» болып табылады. Стамбул патриархы Фенер немесе Рим ортодоксалды патриархы деп те аталады.

Ортодоксальды аымны ерекшеліктері жне католиктер мен баса да христианды аымдарды бір-бірінен айырмашылытары жалпы мынадай:

Рухани басшылары Патриарх.

Папаны стемдігін, Исаны кілі екендігін, ателеспейтіндігін мойындамайды. Киелі Рухты л арылы кеден келгеніне сенеді.

Алашы жеті мжілісті жне оны шешімдерін мойындайды, біра кейінгі мжілістерді де, шешімдерін де абылдамайды.

Икондарды молынан олданады, оан рмет крсетеді. (икон: Исаны, Мариямды жне асиетті улиелерді бейнелейтін ерекше тртіппен салынан шіркеулер мен йлердегі суреттер).

лшылы р елді тіліне арай орындалады.

Крестеріні тарматары бірдей болады. Солдан оа арай шоынады.

Евхаристия діни лшылыында нана ашыты, шарапа су осады.

уаттандыру шомылдыру рсімінен кейін артынша орындалады.

Поптар йлене алады. Монахтар, епископтар жне патриархтара йленуге болмайды. Ерлі-зайыптыларды ажырасуы кейбір шарттара арай жзеге асырылады.

Тозаа не жанната бармаан адам аралы мекенде ыса уаыт ана кте трады. Кнар адам кнсіні дрежесіне арай айыпплын теп ателігінен тыла алады.

Католицизм ымы грекшеден аударанда “жалпы, жалпыа орта” деген маынаны білдіреді. Римдік шіркеуден блініп, зіне тн доктрина мен литургияны (шіркеу лшылытарын) алыптастырды. Католиктерді православтардан айырмашылыы адам жер бетінде мтажды кріп, дайды сиеттерін орындай білсе, о дниеде лкен баыта жетеді деген сенімдері бар. Бан керісін­ше батыс христиандары бл дние мен о дниелік жаза йлесімді деп санайды. Орта асырда католиктер ата тртіптегі шіркеу йымын рды. Онда наным бостандыы млдем жо етіліп, салт-жорал­ышылды, клерикализм жне шіркеу иерархиясыны стемдігі басым болды. Католикшілдік бірте-бірте асйектік мемлекетке сай бастады. Оны ішкі монархиялы рылымы шіркеуді зін наты адама баытталан бюрократиялы тетікке айналдырды.

Католиктер дай мен адам атынасын зады тараптан арас­тырады; христиан жазадан тылу шін жасы амалдар жасау керек. Адам зіні кнсінен тазаланудан грі одан тылу жолыны ра­лын ойлайды. Католиктік доктринаа сай дайа тн нрселерді брін зіне айтару керек. Католикшілдікте кндан арылу идеясы индульгенция – кндан жне д­ниелік азаптан тылу, крест жо­рыына атысу, белгілі уаыттарда рбанды шалу, лшылытар, асиетті жерлерді зиярат жасау формасында болады. Индульгенция рсімі папаны бекітуімен іске асады. Бл дерісте кндан арылу мен азап шегу белгілі мерзімге (40 кн) созылады. Оны е за мерзімі 150 жылды амтиды.

Римдік христианды шіркеу – бл римдік папаны басаруындаы крделі иерархиялы институт. Оны негізгі жиналысы – конклавта рухани кемелденген 150-ге жуы кардинал сайланады. Католиктік шіркеу рылым жаынан пра­вославты шіркеумен сас келеді. Онда митрополиттер, архие­пископ жне епископтар, асиетті­лік жйесі монахты мір т.б. бар. Монахтар ортатаса отырып, басшыа баынады, оларды ішінен е кне бенедиктік орденді, белгілі августиндік, францизканды жне доминиканды, сондай-а жасы масат ралды атайды деген ранмен леуметтік саяси атынас­тары серлі болан иезуит орденін айтуа болады. Римдік топ пен папаны басты асиеттерін білу католиктік доктринаны негізгі зегі. Мндай кзарасты алып­тасуына папаны билігін абылдау ыпал еткен. Олар шіркеуді а­сиеттілігі мен дайды белгісі бо­лып табылады. Иисус пен папаны зара атынасы шір­кеуді шынайы болмысыны мнін католиктік станымда айындай тседі.

Папа жайлы ілім шіркеуді табиатына сай келеді. Ол рухани пиялы жне адамды мнде арастырылуымен атар зады трыда спеттелуде. Ватикан соборында (1962-1965) шіркеу ілімі дайды тсіндіру баытында жріп, жалпы жердегі тсінікті даймен бауырласты оамы деген ымда болды.

Ескі дуірде батыс діндарлары мен схоластары тйіндеген рим­дік-католиктік шіркеуіні ресми кзарасы бойынша аян жне сенім басты ілімге айналды. Бл істі дамытып, орытындылаан ортаасырлы улие Фома Аквинский болды (1225-1274). Ф.Аквинскийді аян жайындаы ілімін бірінші Ватикан соборында католиктік шіркеу ресми трде абылдады. Бл жайлы былай делінеді: дай жаратушы, з сзін ораушы, дай барлы нрсені бастауы мен аяы, адам санасында жаратылан заттар арылы сулелене алады.

Сондай-а Ф.Аквинский былай дейді: жаратылыста аян адам аыл-ойы­на сай келетін дайды Исамен сзде­рінде крінеді. Мны сенім ретінде абыл­дау жне орындау адам баласына берілген сый деп танылды. Католиктік шіркеуде екінші Ватикан соборы­нан со (1962-1965) згерістер ене бастады. Бл собор ескі римдік тілден лтты тілге ауысуымен ерекшеленеді. Католикшілдікті адамгершілік негіздері батыста топты сипата ие болан, христиандыа арама-арсы келетін рекеттер мен ндылытарды сы­науа ммкіндік тудырады. Олара: неке бзу, соыстар, аборт жасату, клондау, сексуалы революция жне т.б. жатады. Бл мселеде Папа Иоанн Павелді орны ерекше.

азіргі католицизмні правос­лавие шіркеуіне атынасын айта атап ткен жн, оны догматты дрыстыы, литургиялы міріні толытыы, апостолды жне а­сиетті келікке берілуі мойындалады. 1996 жылы Папа Иоанн ІІ ол ойан циркуляра сйкес триа­дология асиетті рух туралы оу­мен атар кне шыыс кей­леріні ілімдеріне сйкес тсін­дірілуі керек.