Карл Густав Юнг: тланы аналитикалы теориясы

Жоспар:

1. Тланы рылымы.

2.Тланы динамикасы.

 

Негізгі ымдар: тланы рылымы, тланы динамикасы, зерттеу дістері.

Карл Юнг (1875-1961) психоаналитикалы баытты крнекті кілі.Швеция психологы, психиатры. Психоанализді аналитикалы психология деп атаан баытыны негізін алаушы. Бл пндермен атар Юнг философия, теология мселесімен тере айналысты. Юнг з ксібі рекетіні басынан бастап-а психикалыты бейсаналы жемістері оларды субъект шін мні туралы сратармен айналысты. Бейсаналы сфераа эндопсихологиялы функциялар арылы жаындаймыз. Санадан тыс процестерді тікелей баылау ммкін емес,жымды бейсаналы дегейді мазмны архетиптер райды. Архетиптер Юнг бойынша саналы жанны негізі- эмоцияларды нсауларыны жйесі. Архетиптер негізгі мифологиялы мотивтер бар. Адам психологиясындаы жымды бейсаналы сфераа, сондай-а тарихи алдытар мен естеліктер енеді. Адам з психологиясыны е тере абатында жеек индивид болып алмайды. Оларды психологиялы жаны бкіл адамзат психологиясымен бірігіеді. Барлы адамны психологиялы фундаменталды рылымы бірдей. Алдымен жымды одан кейін барып индивидуалды бейсаналы сфера, одан кейін сана сферасы алыптасады. Архетиптер андай- да бір образ болып крінеді. Архетипке тн «персона» «анимус».

«Персона» (маска) – ол белгілі бір леуметтік рл жне оамда зін крсететін жолы. Юнг бойынша персона сондай-а конформдылы архетип болып табылады.

«Анимус» (рух)- индивидуалды бейсаналы блімні рамы. Индивид шін жаымсыз, санадан тыс дегейге ыыстыран адамны зіні ер адаммен йел адамны ретіндегі тсінігі.йел адамда маскулеттік мазмна ие. Юнг бойынша рбір ер адамда зіні тере бейсаналы сферада йел ретіндегі ,ал йел адамда ер адам ретіндегі образ бар. Бл образ бейсаналы болан,бл реалды мірде зі тадаан ер адама проекцияланады.

1. Саналы блім.

2. Индивидуалды саналы блім.

3. жымды бейсаналы блім.

Фрейд шкірттеріні бірі - К.Юнг стазымен келісімге келе алмай блек баытпен кеткен болатын. Оны себебі: Фрейдті пансексуализм идеясында. Екеуіні арасындаы крес материалды емес, идеалистік позицияларда жргізілген. Юнг з жйесін “аналитикалы психология” деп атаан.

Юнг бойынша адам психикасына 3 дегей кіреді:сана, жеке бейсаналы жне жымды бейсаналы. Адамны тла рылымында анытаушы роль атаратын жымды бейсаналы брын бкіл адамзат есте алдыран іздерден тзіледі. жымды бейсаналы жалпы сипатта. Ол тлаа сер етіп, туыланынан бастап зін зі алай стауын белгілейді. жымды бейсаналы та з кезегінде трлі дегейлерден трады, лтты, нсілдік жне жалпы адамзатты таылыммен аныталады. Е тере дегей адамны жануар болан ата-тегіні тжірибесінен аланан. Сонымен, Юнгты анытамасы бойынша жымды бейсаналы - бізді кне ата-тегімізді аыл-парасаты, оларды мір мен лемді, дай мен адамды тану жолдары.

жымды бейсаналы жеке адамдарда архетиптер трінде крініс береді. Ондай архетиптер тек тстерде емес, шынайы шыармашылытан да табылады. Архетиптер жеке адамдара тн боланымен оларда жымды бейсаналы бейнеленеді. Архетип болып табылатын ойдаы елестетулерді жалпы формаларына эмоционалдылыты елеулі элементі, тіпті перцептивті бейнелер де кіреді. Мысалы, ананы архетипі- з анасына сатылан сезімтал жне бейнелі мазмны бар ана идеясы. Бл архетипті бала ата-тегінен дайын кйінде алып, оны негізінде з анасыны наты бейнесін рады.

Юнг бойынша жымды бейсаналытан баса жеке бейсаналы та бар, біра ол санадан блектенбеген. Брын аыл сарапынан ткен, тсінікті боланымен кейін мытылан немесе естен шыарылан кйзелістер жеке бас аыл-ессіздігін райды. Белгілі жадайда олар тсінікті болуы ммкін.

Жеке бейсаналы рылымды бірліктері – сезімдер, ойлар жне естеліктер констелляциясы. Юнг бларды кешендер деп атаан (мысалы, лкен билікті иемденуге мтылу -билік кешені болады).

Юнг мнымен оса “Мен” ымын енгізген. Ол адамны бірттастыа жне ауыз бірлікке мтылуын білдіреді. Оны арасында саналы мен бейсаналыты арасында тепе-тедік орнайды. “Мен” ртрлі болып крініс беруі ммкін. Ол крініске туелді адамдарды белгілі типтерге ажыратуа болады.

Тла типтерін жіктеу негізіне Юнг адамны зіне жне объектіге баытталуын ояды. Осыан орай барлы адамдар экстраверттер жне интроверттер болып блінеді. Блардан баса осымша типтер: интуитивті, ойшыл, эмоционалды. Тла типін анытайтын трлі араатынастаы функцияларды кбісі туа біткен. Сондытан Юнг бойынша тла типтері дегеніміз бл оам міріні жадайларымен байланысы жо туа біткен типтер.

з заманында Фрейдпен келіспей блек жолмен кеткен шкіртіні бірі – А.Адлер, жеке бас психологиясыны негізін алаушы. Ол Фрейдті биологиялы теориясына арсы шыан. Адлер адамны бойындаы табии инстинкттерді емес, оамды сезімді баалап, оны “оамды сезім” деп атайды. Ол сезім туа біткенімен оны леуметтік дамыту керек. Фрейдті адамды туанынан агрессивті, оны дамуы биологиялы ажеттіліктермен детерминденеді дегенімен Адлер тіпті келіспейді.

Сонымен атар, Адлер Фрейд айтып кеткен тланы 3 инстанцияа блу идеясына да арсы шыады. Адлерді тсінігі бойынша тла рылымы бірттас, ал тла дамуындаы детерминантылыы – адамны басымдылыа мтылуы. Алайда адамны брі оан мтылмайды. Дене мшелері дамуында ааулар болуы себебінен немесе кейде кішкентай кезінде олайсыз леуметтік жадайда стсіздігіне адам зіні кемтарлыын сезіне бастайды. Осы тріздес сезімдерді жою масатымен сан алуан компенсация трлеріне жгінеді.

Тланы рылымы. Тла немесе жан зара байланысан дифференциалданан жйелерден трады, маыздылары: эго, жеке басты бейсаналытар мен оны комплекстері, коллективті бейсаналы оны архетиптері, персоналар, анима мен анимус, клеке. Олардан баса ішкі ыайланулар болады: интроверсия мен экстроверсия жне оларды функциялары: ойлау, сезімдер, тйсіну мен интуиция, тланы барлы орталыы зіндік болып табылады.

Эго бл саналы аыл, саналы перцепциялардан, еске тсірулерден, ойлардан, сезімдерден трады. Эго идентификациялану сезімі мен здіксіздік сезіміне жауап береді, индивидуалды адамны кзарасы сананы орталыы болып саналады. Жеке басты бейсаналы. Бл эгоа жанасан айма, санада болан біра ыыстырылан, жаншылан, мытылан, мойындалмаан бастан кешкендер, егерде кріне бастаса сана дегейінде сер беру шін те лсіз болады. Жеке басты бейсаналыты мазмны Фрейд айтан сана алды кйіне сайды, сана оан жете алады, жеке басты бейсаналы пен эгоны арасында кшті «екі жаты озалыс» жреді.

Комплекстер. Комплекстер ол йымдасан топ немесе жеке басты бейсаналыта болатын сезімдерді, ойларды, перцепцияны, еске тсірулерді констелляциясы, оны ядросы болады, магнит сияты барлы ртрлі констенцияланан бастан кешкендерді зіне тартады.

Мысалы аналы комплекс болады, ядросы анасымен байланысты нсілдік бастан кешіру негізінде пайда болады, атап айтанда балалы бастан кешкендер. Анасына атысты ойлар, сезімдер, еске тсірулер ядроа тартылып комплекстер райды. Ядро жне кптеген ассоциацияланан элементтер кез келген уаытта олар бейсаналы болады, алайда кез келген ассоцация жекелеп саналы ассоциация бола алады.

Коллективті бейсаналы. Коллективті бейсаналы немесе трансперсовалды бейсаналы кшті сері мыты психикалы жйе, паталогиялы жадайларда эго мен жеке басты бейсаналыты орайды. Коллективті бейсаналы ата-бабадан берілген жасырын еске тсірулерді оймасы, тым уалаумен берілген ткен нрселер тек нсілдік тарих ана емес, рі адама дейінгі жне жануарларды тжірибелері.

Коллективті бейсаналы кптеген ткен рпатарды бастан кешкендеріні негізінде пайда болатын адамны эволюциялы дамуын тым уалаудан аландары. Ол индивид міріндегі жеке басты жадайынан толы ажыратылан сондытанда универсал болып табылады, Юнгті ойынша коллективті бейсаналыты универсал болатыны адамдарды барлыыны ми рылысыны бірдей болуын айтады.

Нсілдік еске тсірулер немесе репрезентациялар тыммен берілмейді, біз тек алдыы ткен рпатарды тжірибелерін айталау ммкіндігін ана аламыз. Ол бізді бейімдіктеріміз, лемге белгілі бір жадаймен бірдей реакция жасаймыз. Коллективті бейсаналы тлалы рылымны туа берілген нсілдік негіздемесі, онда эго, жеке басты бейсаналы жне басада индивидуалды игергендер седі.

Адам зім тжірибем деп санаандарды брі коллективті бейсаналы болып табылады, олар мінез-лыа сер етеді. Туа берілген виртуалды бейнелер объективті леммен идентификацияланан перцепциялар мен идеялара айналады. Бейсаналыты екі аймаы жеке басты жне коллективті адам шін мні зор болады. Симптомдар, фобиялар, иллюзиялар жне басада иррационалды былыстар алыстатылан бейсаналы процестерден туындайды.

Архетиптер. Коллективті бейсаналыты рылымды компоненттері ртрлі аталады: архетиптер, доминанттар, алашы бейнелер, имаго, мифтік бейнелер, мінез-лы паттерндері. Архетип мнді эмоциялы элементі бар универсал ойлау формасы (идеялар).

Осы ойлау формалары деттегі сергек мірдегі саналы ситуацияларды кейбір аспектілеріне сйкес бейнелер мен крулерді жасайды. Мысалы ана архетипі ана бейнесімен жасалып, кейін реалды анамен идентификацияланады.

ысаша айтса бала генетикалы ананы алдыы алыптасан концепциясын тым уалаудан алады. Архетиптер коллективті бейсаналыта міндетті трде бір-бірінен блінбейді, олар зара бір біріне теді, араласады.

Мысалы батыр архетипі ришалы туызан «король философ» бейнесін тудырады. Архетиптер комплектерді ядросы бола алады, бастан ткендерге тартылады. Архетип санаа ассоциацияланан бастан ткендер арылы те алады. Мифтар, тс крулер, крулер, ритуалдар, діни тсініктер, невротикалы жне психикалы симптомдар, нер туындылары кптеген архетиптік материалдарды береді.

Коллективті бейсаналыта кптеген архетиптер болады, оларды кпшілігі туу архетиптеріне, айта рлеу, айтыс болу, билік, сиырлы, ттасты, батырлы, бала архетиптеріне идентификацияланан. Архетиптерді тла ішіндегі жйелеріне персона, анима, анимус, клеке жатады. Персона. Персона ол маска, адам леуметтік шарттарды, дстрлерді талаптарына жауап шін, ішкі архетипті ажеттіліктеріне жауап шін киеді.

Ол адама оам беретін рл, оамды ктулерге сйкес адам оны мір бойы орындайды. Масканы масаты басалара белгілі бір сер алдыру ол жиі немі болмасада адамны шынайы табиатын жасырады. Персона ол кпшілік тласы, леуметтік шарттан тыс тран зіні меншікті тласына арсы оамды пікір мен зіне жапсырып ойан жатары.

Индивид зіні шынайы меншікті сезімдерін емес ойнайтын рл сезімдерін ынады, сол персонамен идентификацияланады. Ол жеке автономды адам болуды орнына оамны бейнесі бола бастайды. Персона дамитын ядро ол архетип, ол да баса архетиптер сияты нсілдік тжірибеден шыады, тжірибелер леуметтік зара рекеттен леуметтік рлдерді абылдау адамдар шін пайдасын беретін леуметтік жануарлар ретінде ызмет етеді. (Кейбір аспектілерде персона Фрейдті суперэгосын еске тсіреді).

Анима жне анимус. Кп жадайда адам табиаты бойынша бисексуалды жануар деп мойындалады. Физиологиялы дегейде ер адамдар гармондары мен йелдер гармондары деп блінеді. Психологиялы дегейде екі жыныста да маскулинді рі феминді сипаттамалар табылады. Ер адамдаы феминдік жапен йелдердегі маскулиндік жатарды Юнг архетиптерге жазады.

Ер адамдаы феминді архетип анима деп аталады, йелдердегі маскулиндік архетип анимус деп аталады. Бл архетиптер хромосомалармен, жынысты бездермен шарттана алады, олар йелдермен байланысты ер адамды нсілдік бастан кешірулерді німі болып табылады жне керісінше йелдерде болады.

Басаша айтса ер адам йелмен мір бойы трып феминді ал йелдер маскулинді бола бастайды. Бл архетиптер рбір жыныста тек арама-арсы ырларды ана емес олар рі коллективті бейнелер болып табылады, соны арасында рбір жыныстаылар басаларды тсінеді.

Ер адам йел табиатын зіні анимасы арылы, ал йелдер ер адамды зіні анимусы арылы сезінеді. Алайда анима мен анимустар бір бірін тсінбеуге де келеді. Коллективті бейсаналы талаптары мен сырты лемні реалдылыы арасында компромис болуы керек, йтпесе адам жеткілікті трде адаптация жасай алмайды.

Клеке. Клеке архетиптері эволюция барысында адамдарды мір сруді тменгі формалардан тым уалаумен алан жануар инстинктері. Адам табиатын, жануарлы жаын жандандырады. Клеке архетиптері санадаы мінез-лы пен мінез-лытаы жаымсыз леуметтік олданбаан ойлар, сезімдер, рекеттер шін жауапты болады.

зіндік (самость). Бл архетип ртрлі символдарда крінеді, оны е маыздысы мандала немесе сиыр шебер. зіндік ол тланы орталыы оны тірігіне баса жйелер топтанады, сол жйелерді бірге стап тланы бірлігін, тедігін, тратылыын амтамасыз етеді. зіндік ол мір масаты адамдар оан немі мтылады, алайда оан брі жете бермейді.

Ішкі бадарланулар. Юнг екі ішкі бадарлану немесе тла бадарлануын сынады олар экстраверсия жне интроверсия ішкі бадарланулары. Экстравертті ішкі бадарланулар адамды сырты, объективті лемге бадарлайды, интровертті ішкі бадарлану ішкі, субъективті лемге бадарлайды. Тлада бір біріне айшылыты екі ішкі бадарлануда болады, оларды бірі стемдік етеді, саналы болып табылады. Эго лемге атысты экстравертті болса, онда тлалы бейсаналы интровертті болады.

Функциялар.Трт фундаменталды психологиялы функция бар: ойлау, сезімдер, тйсіну мен интуиция. Ойлау идеялы жне интеллектуалды болады. Сезімдер баалаушы функция, субъект шін позитив не негатив болатын заттарды ндылыын анытайды. Сезім адама функция ретіндеанааттану, ауру, ашу, орыныш, уаныш, айы береді.

Тйсіну, перцептивті жне реалды функция. Ол наты мліметтер береді. Интуиция бейсаналы процестер мен мазмндар негізінде болатын абылдау. Ойлау мен сезімдер рационалды функциялар, тйсіну мен интуиция иррационалды функциялар. Трт функцияны біреуі стемдік жасайды оны жоары функция деп атайды. Е дифференциалданан фуннкция тменгі функция деп аталады ол бейсаналыа ыыстырылады.

Тланы динамикасы. Психикалы энергия. Биологиялы жйелер ретіндегі организм энергиясы. Психикалы энергия барлы виталды энергиялар сияты метаболилік дене процестерінен туындайды. Юнг мірлік энергия либидоны психикалы энергияны эквиваленті ретінде олданды. Психикалы энергия гипотетикалы конструкт, наты субстанция немесе феномен емес, ендеше оны лшеуге немесе круге болмайды.

Психикалы энергия потенциалды немесе актуалды кштер ретінде з крінісін табады. Тілектер, ерік, сезім, зейін мтылулар тланы актуалды кштері, бейімділік, бейім болу, тенденция, ішкі бадарлар тланы потенциалды кштері болып табылады.

Психикалы ндылытар. Тла элементіне кірген психикалы энергияны млшері ндылытар болып табылады. ндылытар зорлануды лшемдері.

Комплекстерді кші. Баылау мен тестер саналы ндылытарды анытайды, ал бейсаналы ндылытарды анытай алмайды. Юнг комплектерді кшін анытауды ш дісін крсетті: баылау жне аналитикалы дедукция; комплекстерді индикаторларын табу; эмоциялы крінуді интенсивтілігін лшеу.

Комплекстер ыли сырттай кріне бермейді, ол тс кргенде, тсініксіз былыстарда да крінеді. Комплекстерді индикаторы ол мінез-лыты кез келген бзылуы, мысалы жаылысу «йелім» деуді орнына «шешем» деп айтады. Ситуацияа эмоциялы реакцияны интенсивтілігі комплекстерді кштеріні баса крсеткіштері.

Эквиваленттілік принципі. Юнг психодинамиканы скі принциппен тсіндірді экиваленттілік жне энтропия принциптері. Экиваленттілік принципі физикадаы термодинамиканы I-заына сйкес келеді. андайда бір ндылы жоалып кетсе немесе лсіресе психикалы энергия жоалмайды ол жаа ндылытарда айтадан жанданады. Энергия здіксіз тланы бір жйесінен басасына теді ол тланы динамикасын райды.

Энтропия принципі. Термодинамиканы II заы сияты энтропия принципі бойынша психикадан энергияны блінуі бір баланса, тепе-тедікке мтылады. Соны идеалды крінісі ол зіндік кй.

Энергияларды олданылуы. Тланы энергиялары екі масата олданылады: бір блігі мірді жаластыру шін олданылады оан туа берілген инстинкті функциялар жатады (таматану немесе жынысты). Артып алан энергиялар мдени немесе рухани іс-рекетте олданылады. Тланы дамуы. Каузалдылы жне телеология. Тла янус сияты бір жаы ткенге бір жаы болашаа арайды, сол арылы тланы толы тани аламыз. Каузалдылы пен телеология Юнгті ойынша ойлауды тадамалы тсілдері ана, алымдар оларды табии феномендерді реттеу шін олданады. Каузалдылы пен телеология табиатта табылмайды. Адамдарда жадайдан еш шыа алмайтын сезімдер берсе ал кейбір адамдар з ткен кезедеріні ттындары болады, жасаланды згертуге болмайды, финалды ішкі бадарлар адамдара міт береді, сол шін мір сру керек деген ойа келеді.

Синхрония. Юнг каузалдылыпен, телеологиямен байланысы жо синхрония принципі туралы айтты. Бір адам туралы ойласа, айта бастаса сол адам жетіп келеді («кімді айтса сол келеді»). Юнг оны телепатиямен паранормалды феномендерге сйенеді. Юнг лемде себептілік принципі бар дейді. Синхрония феномендеріне архетиптер табиаты жазылады. Сипаты бойынша психоидты яни рі психологиялы эрі физикалы болады. Тымуалаушылы. Тымуалаушылы биологиялы инстинктерге жауап береді, зін сатау мен ндіруге жауапты. Инстинктер адамны жануар жатарын райды. Ата-бабаны бастан кешкендерін айталау туа берілетін архетиптер болып табылады.

Даму сатылары.Фрейдтен айырмашылыы сол Юнг даму сатыларын туанына бастап есейгенге дейінгі кезедерді жазбайды. Ерте жаста либидо белсенділік тірі алу шін соан инвестицияланады. Бес жаса дейін сексуалды ндылытар крініп жеткіншек жасында з шыына жетеді. Жасспірім мен жас кезде негізгі мірлік инстинктер мен виталды процестер стемдік етеді.

Жас адам энергиялы, импульсивті, ынтыыш лі де болса басалардан туелді болады. Отыз жаса таман ыры жаса таяу кезде ндылытар жйесі ауысады. Жасспірімдік ызыулар мен мтылулар кбірек мдени бола бастайды, биологиялы жаы азаяды. Орта жастаы адам интровертті бола бастайды, импульсивтілігі азаяды. Даналы пен ткірлік физикалыты орнына аыл-ой энергиясына келеді. Тланы ндылытары леуметтік, діни, азаматты, философиялы символдара сублимацияланады, адам рухани болады.

Прогрессия жне регрессия. Даму не прогрессивті не регрессивті болады. Регрессияда тланы саналы эгосы сырты ортаны талаптарына анааттандырумен жне бейсаналыты ажеттіліктерімен келіседі, Эгоны объективті ндылытары субъективтілікке трансформацияланады. Регрессия прогрессияны антитезі.

Индивидуация процесі. Адам траты бірлікте даму тенденциясына ие деп крсетті Юнг. Дамуды негізгі масаты зіндік таратылу. Кедергілер кп болса тланы жйкесі жара береді. Тла дені сау жне интеграциялануы шін рбір даму жйесі дифференциалдану ммкіндігіне ие, соан жету процесі индивидуация процесі деп аталады.

Трансцендентті функция. Индивидуация процесіні арасында ішкі трлену жзеге асады, дифференциалданан жйелер трансцендентті функциялар арылы интеграцияланады. Трансцендентті функцияны масаты адамны мнін ашу, тланы оны «барлы аспектісінде» тарату.

Тланы баса кштері сіресе ыыстырулар трансцендентті функциялара арсыласады, бейсаналы сферада озалыс жасайды. Бейсаналы озалыстар тс круден, мифтерден таы басалардан креміз, соларды бірі мандала символы. Мандала санскриттен алынан сз шебер дегенді білдіреді. Мандала батыс дінінен де шыыс дінінен табылан.

Сублимация жэне ыыстыру. Психикалы энергиялар ауыса алады. Бір процесті жйесінен басасына те алады. Ауысу эквивалент жэне энтропия сияты базалы динамикалы принциптерді арасында боллады. Осы ауысу процесін индивидуация мен трансцендетті функциялар атарады, оны сублимация деп атайды. Сублимация жабайы, дифференциалданбаан, инстинкті процестерді энергиясын жоары мдени, рухани дифференциалданан процестер энергиясына ауыстырады.

Энергияларды таралуы инстинкті немесе сублимациялы каналдармен жабылса онда олар ыыстырылады. Ыыстырылан энергия саталу принципі бойынша млдем жо болып кетпейді ол рірек ыыстырылады. Яни бейсаналыта орын табады, осымша энергия алан бейсаналы саналы эгоа араанда лкен зарядка ие болады. Бл энергия энтропия принципіне сйкес эгоа арсы шыып рационалды процестерді бзады.

Жоары энергияланан бейсаналы процестер ыыстыру арылы шыуа тырысады, егерде ол шыса адам зін иррационалды жэне импульсивті жадайа келеді. Сублимация мен ыыстыру сипаттары бойынша бір біріне арама-арсы болады. Сублимация прогрессивті, ыыстыру регрессивті болады. Сублимация психиканы алдыа жылжытады, ыыстыру арта жылжытады. Сублимация рационалды, ыыстыру иррационалды, сублимация интегративті, ыыстыру дезинтегративті болады.

Символизация. Символдара юнгтік психология екі функция береді: бір жаынан фрустрацияланан инстинкті импульстарды талпынысын береді, баса жаынан архетипті материалдарды жандандырады. Символдарды рлдеріні бірі импулстерге арсыласу. Символдар психиканы репрезентациясы. Символдарды екі аспектісі бірі ретроспективті инстинктерді жетекшілікке алады, басасы просективті, адамны соы масатымен байланысты екеуі де бір ана тізбекті екі звеносы болып табылады.

Зерттеу дістері.Комплекстерді эксперименттік зерттеу. Юнг сздік ассоцациялар дісі мен эмоцияларды физиологиялы лшеуді йлестіруге мтылды. Бл дістер пациенттерді комплекстерін табуа арналды. Стимулды сзге жауап беруді созылуы тыныс алу мен тері кедергісіні згерістері бойынша сз комплекстерді озады деп санады.

Оиалар. Юнг салыстырмалы дісті пайдалана отырып тарих, мифология, дін оиаларын салыстырып олардан фантазиялар мен тс круді архетиптерін іздеді («Психология жэне алхимия т.б.).

Мифологияларды, дінді салыстырып зерттеу. Юнг мифологияа, дінге, алхимияа, астрологияа кп кіл блді. «Психология жне алхимия» деген ебегінде Юнг пациентті кптеген крген тстеріні лкен сериясын алды. Тстерді интерпретациялап, Юнг символдарды арасында паралелльдер болады, орта асырдаы алхимиктерді озаушы кштері сол пациентті озаушы кштерімен бірдей болады деп орытындылайды.

Тс кру. Фрейд сияты Юнгта тс круге кп кеіл белді. Олардыпроспективті жне ретроспективті мазмндары бойынша крді, «лкен тстер» дегенді бліп крсетті, онда кптеген архетипті бейнелер болады деп санады.

Амплификация дісі. Тс круді белгілі бір аспектілерін зерттеу шінЮнг бл дісті жасады, еркін ассоцациялар дісіне млдем самайды, тс круші адам элементтерге кптеген ассоцациялар береді. Юнг сонымен атар тс крулер сериясын талдау дісі мен белсенді иял дісін де олданды.

Аналитикалы психологияны талдау. Юнгианды психологияны жатаушылар те кп, сіресе практикада жрген психоаналитиктер, олар оны психотерапевтік дістерін кп олданады. Юнг Фрейд пен оны мектебіні психоаналитиктерінен кптеген арсыласуды крді. Оларды ойынша архетиптер тжірибе терминдерінде суреттелді, ал оны туа берілетін тымуалаушылыпен байланыстыру абсурд деп санады.

Аналитикалы психология психологтар жаынан фрейд мектебі сияты кп сына шыраан жо. Психология аналитикалы теорияны неге кзге ілмеді, оны кптеген лем психологтары олара рмет крсетседе, е басты бір оны себебі, аналитикалы психология клиникалы, тарихи, мифологиялы, алхимиялы, діни, медитация, мистицизм, окультизм материалдарында негізделеді, эксперимент арылы бекімеді. Осыан арамастан Юнгті аналитикалы теориясы азіргі заман ойшылдарыны бір е тамаша жетістіктері болып табылады. Фрейдтен кейін «жан» туралы ашы батыл айтан Юнг болды.

 

Сондай-а швейцар алымы, З.Фрейдті брыны шкірті Карл Густав Юнгті теориясы да те ататы, зі кейін меншікті адам психикасы жалы идеялар жйесін жасады. Адам шін барлы оршаандар оны тжірибесінде беріледі. Сондытанда К.Юнгті ойынша е адал идеялар субъективті болып табылады.

Юнг фрейдизмнен кетті, бейсаналы биологиялыа апарылмайды деп санады. Оны пікірінше, бейсаналы алдыы рпаты психикалы тжірибесінде беріледі, мінез-лы типтер, эмоциялы реакциялар, спонтанды фантазия бейнелері, тс крулерді осындылары деп аныталды.

Юнгті екінші бір басты идеясы ол бтіндік идеясы. Ол интуиция бтіндігі болды, Жан автономды фактор, онда бейсаналы санамен атар амалсыз мір среді деп санады. Жан зіні задылытарына ие, психикалы бтіндік ол бейсаналы пен сана. Бейсаналы табии, автоматты масата сйкес процесс, ол жанны бтіндігі шін олданылады.

Бейсаналы ол энергия символдарда крінеді. Бейсаналы реттелмеген былыс, санамен баытталады, одан тыс мір среді, оны тілегі бейсаналыты мазмнын алай бар солай кру. Бейсаналыты реттелген рекеті архетиптерді болуымен аныталады, олар ткен бейнелер, мдениетіне, даму дегейіне арамастан барлы адама тн болады.

Осы мифологиялы сюжеттерді, мотивтерді айталануы Юнгты коллективті бейсаналыта болатын кейбір бейсаналы ткен бейнелер болады деген ойа итермеледі. Архетиптер мірге мифологиялы мотивтер трінде болатын тсініктер комплексін шаырады. Архетиптер бейсаналыта болатын белгілі бір принциптерді бір жадайларда белсендірілгендерді жинаы ретінде мір среді жне санаа энергетикалы аындар ретінде шыуа мтылады.

Юнгті тсінуі бойынша архетиптер збеттілі болуды белгілі бір дрежесі, ал сана творчестволы еркіндік ретінде болады. Архетип символикалы формаларды абылдай алады, стереотипті реакциялар мен рекет абілетінде кріне алады. Юнг бойынша тланы алыптасуы индивидуация болып табылады, яни коллективті негізден зіні меншікті психикады бліп алу.

Адамны рухани тууы, психикалы збеттілікті пайда болуы, адамны дамуа абілетті болуы осыны брі индивидуацияны мнін береді. кінішке орай жаа адамны санасыны дамыан, Юнгті ойынша, индивидуация, даму шін олданылмайды. Индивидуация санада теді, оны нтижесі сана дегейіні скені болып табылады.

Сананы жоары жаына жарып шыан мазмнды ыну, оларды саналы жасау санаа кш беретін негіз ретінде арауа болады. Бейсаналыты болатынын мойындамау, бейсаналытан келетін энергияны абылдамау сананы диссоциациясын шаырады. Бл коллективті бейсаналы стихиясында еріп кету болып табылады.

Психикалы ауру ол бейсаналыты автономды мазмнын реалды объект ретінде абылдау болып табылады. «Тла» туралы айтанда онда «индивидуалдылы» дегенді тсінеміз, алайда бл контекстте Юнг леуметтік масканы йарады, яни леуметтік рекетте табылатындарды айтып отыр, ал оны артында коллективті бейсаналы тыылып тр дейді.

Бл индивидуалдылы емес, индивидуацияны нтижесі емес. К.Г.Юнг, тланы дамуы жайлы айта отырып, бтіндікті пайда болуы мен трбиелеу шарттарын, адам индивидуалдылыы жайлы арастырды. «Тла» мір барысында біртіндеп дамитын ол бір туылан тым емес. Аныталусыз, бтіндіксіз тланы жетілуі крінбейді. Осы ш асиет балаа тн емес, себебі солар арылы ол балалытан айырылмауы керек.

Ешкімде тланы трбиелей алмайды, егер ол зі тла болмаса... Тла бізді мір сруімізді бтіндігін толы тарату, ол ол жетпейтін идеал. Алайда ол жетпеушілік идеала арсы болатын себеп емес, сондытанда идеалдар бір баса нрсе, жолды крсетуші, біра масат емес...».

Юнг бойынша тла андай да бір дамуа мтылудан емес, ажеттіліктен байланысты дамиды: «тлалы даму акциясы ол бтенге кзарас, атаы шыпаан мекеме, тура жолдан ауыту.... ешкімге самайтындай болуа тырысу. кінішке орай тла адамзаттаы ататы геройлар, олара рмет, махаббат, та алуа шаырады. Наыз тла зіні олданылуына ие болады... Тланы масштабы аз болан сайын, ол сорлым лкен дрежеде аныталмайтын жне бейсаналы болады.

ыры жастаы Карл Густав Юнг толысан ойшыл, тжірибелі дрігер- психотерапевт болды. Адамдар арасындаы арым-атынас туралы сратара жауапты ол ртрлі проблемаларды бар пациенттерді баылаудаы арасан зор тжірибесінен, зіні достары мен таныстардын баылаудан, зін-зі баылаудан іздеді. Бларды нтижесінде «Психологиялы типтер» атты кітапті дниеге келтірді. Ол кітап 1921 жылы Цюрихте шыты. Бл кітап талассыз адам туралы ылымда жаа баытты крсетті. Біра кінішке орай бл баытты бірде-бір психолог станбады. Бл баытпен Юнгты зі де жрмеді. Ол маызды, бірата аны крсетілмеген болжамдара тоталды. те ысартып алынанда Юнгты идеясы тмендегідей. зіні практикасынан ол адамдар екі арама-арсы болатын топтардан турады деп ажыратан. Бл айырмашылытарды интроверсия пен экстраверсия деп атады.

Интроверт –саны шектелген объектілерді арастыруа абілетті, немі оашаланып жретін сырты объектілерден аума болатын адам.

Экстраверт керісінше кп объектілерді амтиды, ртрлі жадайлара жеіл ыайланатын оршаан адамдармен ештееден орыпай тез тіл табысатын адам.

Бл асиеттерден баса алым арама-арсы ой мен сезім деп крсетті. Кез-келген

Адам интроверт немесе экстраверт, ойланыш немесе сезімге сйенгіш, интуитивті немесе наты білгіш деп болжады.

алым барлы адамдарды ш рет екі топа бліп функцияларды ш жбы бойынша сегіз психологиялы типті сипаттаан.2х2х2=8

Экстраверт----------------------------------------------------------------------Интроверт

 

Сенсорик-----------------------------------------------------------------------------Интуит

 

Логиктер----------------------------------------------------------------------------Этиктер

 

Шизотим--------------------------------------------------------------------------Циклотим

Ататы аылшын алымы Томас Юнгті серпімділік модулі кез-келген инженерге техниканы мегерген студенттерге, белгілі материалды мытылыын сынауда, рылыс механикасында бл параметрсіз ештее ештене істеленбейді. Бірата К.Г.Юнг Томас Юнгтан 100 жыл кейін тан. Ол аналитикалы психологияда зіні атындаы тратылы шамасын ойлап тапан. Салыстырмалы трде оны адам материалыны шыдамдылыын лшеуде, оамны рылыс материалында, топ-топа бірігу процесінде олданылады деуге болады. Осы екінші Юнгті модулі университтерде жйелі зерттелмеді, жарты асыр бойы оны ешкім тсінбеді, мытылып бара жатты. Ал бл модульді шын мнінде бірінші Юнгты модуліне араанда маызы зор, себебі механикалы кпірді кез-келген адам сала алмайды жне адамдар арасындаы арым-атынас кпірін кез-келген адам сала алмайды. Техникалы ателіктер салдарынан трын йлер, крделі рылыстар лайды. Ол ателіктер шін кінлілер жазаланады. Ал адамдар арасындаы тлааралы ателіктер білінбейді, жазаланбайды, себебі біз психологиялы авариялара аз кіл блеміз.