Электронды жаттарды пайда болуы

Электронды жаттар жне мрааттар

МАЗМНЫ

КІРІСПЕ....................................................................................................................... 3

 

1 Электронды жаттарды пайда болуы

1.1 Машинада оылатын жаттарды пайда болу тарихынан .........................11

1.2 Мраат жаттарын компьютерге енгізуді азіргі мселесі .................... 19

 

2 Электронды жаттарды пайдалану тсілдері

2.1 Автоматтандырылан мраатты технологияа арналан АА

ру жне оны ерекшеліктері ............................................................................. 27

2.2 Автоматтандырылан апаратты іздестіру жйелерін ру

(АИПС тарихынан, олданылуы, функция, пайдасы) ......................................... 38

2.3 Электронды жаттар жне оларды саталуын амтамасыз

ету проблемалары .................................................................................................... 41

орытынды ............................................................................................................. 51

Пайдаланан дебиеттер тізімі ............................................................................... 57

осымша..................................................................................................................58

 

 

КІРІСПЕ

 

Таырыпты зектілігі: азастанны туелсіз мемлекет ретінде дамуында сырты жне ішкі, дстрлі жне заманауй факторлар з сабатастыын тауып жатыр.Сабатаса отырып дамуды белгілі бір дегейіне жеткен еліміз шін бгінгі тадаы басты міндет – келешек рпаа шкенін айта жандыртып, мытыланын айта еске салдыру. Осы айтылан ойды жзеге асыруды е алашы жне басты этапы – аза мемлекеттігіні шынайы тарихын жазу болып табылады. Тарихты небір ырлы да сырлы пияларын ашу жолдарында сол замандара атысты жаттарды алатын орны те зор.

р заманны зіндік ерекшеліктеріне байланысты жаттар да зіндік сипата ие болуда. 20 – шы асырды басында дстрлі жазба жаттармен атар мірге электронды жаттар ымы келді. Кзбен кріп, лапен естіп білетін жаа сарындаы жаттар елді саяси жне мдени міріні айнасына айналды. асыр басында мірге келген жаттарды шоырын іздеп тауып, жйелеп сатау сол заманда мрааттар алдында тран басты міндет еді. Кп жылдар бойына осы жмыс атарылып келе жатыр.

Еліміз егемендікке ол жеткізгеннен бері тл тарихымыза деген ызыушылыымыз брыннан бетер арта тсті. оамны бл сранысын анааттандыру шін республика мрааттары талмай жмыс істеу стінде.

азіргі заман апарат заманы боландытан апарат, соны ішінде ретроспективті жаттар апарат оамны рухани, мдени дамуындаы басты ресурса айналды. Электронды жаттарды саяси, ыты, леуметтік жне мдени – аартушылы салаларда пайдалану олара деген сранысты лайта тсті. Длірек айтса, кешегі мен бгінгіні байланыстыратын, ткеннен неге алуа уаыздайтын жатты соны ішінде электронды жаттарды ны артты.

1998 жылы 22 желтосанда абылданан «лтты мраат оры жне мрааттар туралы» азастан Республикасыны жаа заында «азастан Республикасыны лтты мраат оры

азастан халыны тарихи – мдени мрасыны ажырамас блігі болып табылады жне оны азастан Республикасыны лтты игілігі ретінде мемлекет орайды» делінген. Аталмыш заны 2 – бабында крсетілген осы тжырымдар арылы біз фото жаттарды мемлекет, ел шін маыздылыы андай дегейде екенін креміз. Осыан сйкес бгінгі оам мшелерін ретроспективті жаттармен таныстыру жне оны пайдалану ммкіндіктерін кеейту азастан мрааттарыны басты міндеті болып отыр.

Елбасы Н.. Назарбаевты 2003 жылы абылдаан «Мдени мра» бадарламасы аясында аудиовизуалды жаттарды айта деу шараларына байланысты кптеген жмыстар атарылуда. Осы орайда цифрлеу дісі арылы ескірген жаттарды кшірмелері, сонымен атар шет елден азастан тарихына атысты жаттарды (Мысалы Мстафа Шоай оры) еліміздегі мрааттара айтарып алу бгіндегі актуалды мселелерді бірі болып табылады.

Мраат шежіреміз осынша боланда, бгінгі мраат саласы андай кйде? Ендеше, мраат ісі саласында халыаралы ынтыматастыты кеінен дамытпай болмайтыны басы ашы нрсе. Ал бізді апаратты ресурстарды жинатау, жйелеу, іздестіру мен пайдалануымызды дрежесін крсетеді. Бл шін, яни біздегі мемлекеттік мраатты рылымы халыаралы стандарта сай болуы жне мемлекетті, оамны, азаматтарды апаратты олжетімділігін арттыру шін еліміз мрааттары материалды–техникалы базасын тбегейлі жаартып, соы лгідегі электронды техника жне автоматтандырылан технологиямен амтамасыз етілуі керек. Сонда ана бірте–бірте ша басан архивтерден тылып, оны орнына Электронды мраата кшіп, бірыай автоматтандырылан апаратты жйеге ол жеткізетін боламыз. Ал азіргідей бірыай мліметтер базасыны жне мемлекеттік мрааттарды автоматтандырылан апаратты жйесіні болмауынан бл саладан зіізге ажетті сранысыыза о жауап алуыыз иын. Осылайша мемлекетті де, сол мемлекетті бір блшегі болып табылатын азаматтарды да здеріне ажетті мраатты апаратты алудаы зады ытары мен мдделері аяасты болып жатыр деуге болады. Мны ары арай азсаыз, жатпен жмыс істейтін шенеуніктерді трлі засыздыы, белден басатыны, жаттарды олдан жоалтып жіберуі, «барма басты, кз ыстылы» секілді трлі жадайларды басы ылтияды.

Мны азсынсаыз, еліміз егемендік алалы бері жоары оу орындары мраатшы мамандар дайындау ісінен шет алып ойыпты. Брыннан бары – жабылан, жабылмааны – ысаран. Жмысыды жазу барысында бл мселеге тоталуа жн крдім. Алайда, бл мрааттану даму рдісіне айтарлытай кедергі келтірмеді. Сондытан да азастан Республикамыздаы мраат ісі саласы з жалсын табыуда. Жакыпов М.Х. айтандай ХХІ асыр апарат асыры деп з мааласында атап крсетті [1].

Техника заманына адым басанымыз брімізге айын, сонымен азастанда да апаратты технологияларды ерекше дамуы байалады жне электронды трдегі саталынатын апарат нды дерекке айналды. Электронды мрааттарды алыптасуы, оларда электронды тасымалдаушыларда жаттарды сатау сауалдар з жауабын тапты [2].

Алаш рет «Электронды сайлау» жйесін іске асыранымыз, сондай а мемлекеттік органдарды апараттандыру, «Электронды кімет» инфрарылымыны алыптасуы аталмыш сауалды зектілігін крсетеді. Осыан орай электронды жаттарды мемлекеттік мрааттара сатауа алу жне саталуын амтамасыз ету мселелері зекті бола бастады [3].

лемдік тжірибеде электронды жаттарды аса кп уаыт сатау мселесінде жмыстар жасалынан. Мысал ретінде, АШ–ы мрааттар жне іс жргізу жніндегі лтты кімшілік электронды жаттарды сатау орталыында (CFER NARA) 80 мынан астам млімет базасы саталуда.

Осыан орай бірнеше халыаралы стандарттар шыарылды, оларды ішінде тмендегілерді ерекше атуа болады;

- ISO 18925:2002 Imagine materials.

- Optical Disk Media. Storage practices (Оптические диски. Правила хранения, «ISAD G»)

- «Общий международный стандарт описания архивных документов» Оттава, 1994.

Аса дамыан мрааттар болып: Австралия мрааты, онда Australian Standard Management, 1996 ж.; Дания SSD, яни тарихи мліметтерді зерттеулерді сипаттау Стандарты, 1994 ж.; Апаратты орларды сипаттайтын (NDAD) лыбритания млімет базасын сатайтын лтты электронды мрааты да з стандартын абылдады.

ТМД елдері арасында, е алаш электронды жаттарды мемлекеттік сатауа алан Беларусь Республикасы болды. Онда 1996 ж. Беларусь электронды жаттаманы ылыми зерттеу орталыы рылды. Ал, кейінгі уаытта Ресей Федерациясында да арнайы мрааттар пайда бола бастады, олар: Чуваш Республикасыны электронды жаттама орталыы, алмы Республикасыны электронды жаттама орталыы жне Мскеу аласыны электронды тасымалдаушылардаы Орталы мраат [4].

Бес жыл брын электронды жат ымы кездесетін барлы мселелерді Еуропа, Ресей, Беларус елдеріндей деп тура айтуа болатын еді, алайда азір елімізді мрааттану саласы, з орнын жасы тапты.

азастан Республикасындаы мраат ісіні жадайны тоталатын болса, электронды жаттарды саталуын амтамасыз ету шін, жетекшілік жаттар жне арнайы жмыстарды бар болуы талап етіледі. Яни, бір арааннан–а дстрлі ааз трінде саталынатын жаттардан айырмашылыы байалады.

Сонымен, бізді елімізде электронды жаттарды мемлекеттік мрааттара сатауа алу жне саталуын амтамасыз ету шаралары алай жзеге асырылуда? Оны ыты жаынанан длелдейтін негізінен азастан Республикасыны задарын айтуа болады:

- «Электронды жат жне электронды–санды олтаба туралы»;

- «лтты мраат оры жне мраат туралы» [5].

Сондай-а, диплом жмысыма байланысты тмендегі задар мен шараларды атап ткім келеді;

«2007–2009 жылдара арналан жаттамалар жйесі мен мраат ісін дамыту бадарламасы»;

«лтты мраатты ор мен мрааттар туралы» азастан Республикасыны Задарына згерістер енгізу туралы».

Сонымен атар, «Мдениет туралы» зады дамыту масатында 9 нормативтік-ыты акт, мраат ісі жне апарат саласында 4 нормативтік акт зірленіп, абылдануда. [6]

азастан тарихы мен мдениетіне атысты белгісіз болып келген сирек олжазбалар, басылымдар, кітаптар мен мраат жаттарын зерттеуге Ватикан, Ереван, Каир, Стамбул, Анкара, Будапешт жне Париж кітапханалары мен мрааттарына ылыми-іздестіру экспе-дициялары жасаталды.

Апараттандыру жне байланыс агенттігімен азастанда лтты мраат органдарын электронды жйеге бейімдеу жоспары жасалды. Осыан сйкес «Электронды іс ааздары жне электронды мрааттар» атты республикалы семинар ткізілді [7].

ткен жылы мраат мекемелері, оны ішінде, электронды жаталмасу мен электронды мраат жйесі лайды.

Министрлікті йымдастыру, оамды-саяси, мдени, барлыы 200-ден астам жмыстары 2006 жыла жасалан кесте мен жоспар бойынша атарылды.

Атарылан жмыстар мен есептер Министрлікті www.sana.gov.kz веб-сайты арылы таратылады.

Таырыпты зерттелу дегейі. Мселені тарихнамасына тоталмас брын азастанны мраат ісі КСРО кезіндегі мраат ісімен тыыз байланысты екенін еске сала кеткен жн. Сол себептен де осы таырыпа байланысты онсыз да онша кп емес зерттеулер мен арнайы оу ралдары кбіне Ресей авторларыны ебектерінде кездеседі. Алайда азастан мрааттары мен Ресей жне Европа тжіриьелерінен енгендігіне кмн жо. Алайда азіргі тада, елімізді мрааттары сол тжірибелерді жинатап, з алдарында дербес мрааттара айналанын байаймыз. Оан себеп болан сол кездегі саясат еді. Ал туелсіз азастан тарихнамасында осы мселе тірегінде жазылан ебектерді саны кп емес. айта керісінше, Отанды тарихнаманы жаа белеске ктерер еді. Таырыпты аса зерттелмегеніне байланысты, біз электронды мрааттарды шетелерде дамыанын байады. Сонымен кп мнді, Европа, АШ, Ресей Федерациясы жне ТМД елдері арасында электронды мраатты алаш олдана білген Беларусь Республикасыны тжірибелеріне сйендік.

азастан Республикасында аталмыш таырыпа тек ана, азіргі тада электронды мраатты олданыса енгізген азастан Республикасыны Президенттік мрааты (бдан былай Р ПМ) жне азастан Республикасыны Орталы мемлекеттік мрааты (Р ОММ) тжіриблеріне арап, орытынды жасай аламыз.

азастан зертеушілерінен бл таырыпты зерттегендер атарына Р ПМ мраатыны директоры Шепель В.Н. мен ызметкерлері Слободанюк А.А., Чернова С.И., маалалры. Р ПМ «Электронды жаттар» атты таырыбына семинарларды йымдастыран Сариева Р., ебектері аса зор. Дипломды жмысымды жазу барысында Ресейді «Отечественные архивы» мерзімді басылымыны беттеріне, Юшин И.Ф., Михайлов О.А., «Вестник Архивиста» журналындаы Калачева А.Д. Залаев Г.З. маалаларын атап туге болады. Сондай-а интернет материалдарына жгендім [9].

Зерттеулер атарына, тек ана Ресейде басылып шыан Михайлов О.А. «Электронные документы в архивах: проблемы приема, обеспечения сохранности и использование» жне Карапетянец И.П. «Бизнес архивы» атты ебектерді атап айтуа болады [10].

Алдымен электронды жаттарды, одан кейін де мрааттарды зерттеу тек 90–шы жылдарда ана трлі мерзімді басылымдыр беттеріне алашы маалалар шыа бастады. Оан мысал ретінде, О.А. Михайлов зіні маалалары мен ебегінде электронды жаттарды маызын ашып крсекен, оларды пайдалануды тиімділіктерін сынады. Чернова С.И. Р ПМ «Апаратты бюллетені» мен «азастанда іс жргізу» мерзімді басылымдарында Мскеу мрааты тжірибе негізінде электронды тасымалдаушылара арнаан мааласын жасы ашып крсеткен.

Осылайша сол кездері кп авторларды негізгі назары Электронды жаттарды жне мрааттарды пайда болу тарихына жне олданыса енгізілуге аударылды.

1996 жылы жары крген Крайская А.А., Челинний В.О. «Архивоведение» ебегінде жне зге де маалаларында электронды мрааттарды сол кездегі жадайы жне оны ерекшелктері талданан. Ресей мраатшы мамандары мен алымдары аталан мселені конференциялар мен халааралы конгрестерде мраат саласыны сан алуан проблемаларына тоталып, оларды шешілу жолдарын арастыран. Кейін де бндай конферециялар елімізде де йымдастырла бастады жне осымен шектелмей, з дамуын одан да рі табады деген ойдамын. сіресе, Шепель В.Н., Чернова С.И. ктерген мселелері кні бгінге дейін зекті болып табылуда. Л.Н.Кривошеин «Вопросы архивоведения» журналында жары крген «Способы использовании электронных документов» мааласында электронды жаттарды пайдалануды бірнеше діс–тсілдерін сынады. Осы жмыстармен атар Ресей журналдарында шыып отыран Гарскова Л.М., Фроловты В.Г., Корсаков Н.С., Долгорукова В.А., Петров Ф.И., Надеждин В.К, Воронован А.Б. маалаларында аз боланымен, бл мселені аз-кп жан–жаты арастырылан.

азіргі кндері электронды жаттара байланысты маызды мліметтер 1989 жылы Мскеуде басып шыарылан «Государственные архивы СССР» кітабында да мліметтер кездеседі. Министрлер кеесіні басарылуымен шыан бл кітап 3 блімнен трады..

Мемлекеттік мрааттарды кинофотофоножаттармен толытыру жне оларды теориялы, тжірибелік аспектілерін жйелеу «Основные правила работы государственных архивов» кітабында жасы баяндалан. Кітап 1980 жылы Мскеуде шыады. Бл ебекте пленкалы тасыыштаы жаттармен жмысты тжірибелік функциялары крсетіледі.

Мрааттарды рылуы жне жйеленуі туралы маызды апарат Козлитинні И.А. «Государственные архивы республик Средней Азии и Казахстана» [12] ебегінде жинаталан. Берілген жмыста азастанны ірі мрааттары сипатталады жне олардаы электронды жата байланысты жргізілген жмыстары туралы сз айтылады. .

Еліміз туелсіздік алалы бері бл мселемен айналысып жрген зерттеушілеріміз олмен санап аларлы. Дегенмен де азастан тарихнамасында аталмыш мселеге байланысты бірнеше маалалар, зерттеу жмыстары мірге келуде. азіргі тада азастанда мраат ісі саласыны ішінде бл мселемен арнайы айналысып жрген зерттеушісі азастан Республикасыны Орталы мемлекеттік мраатыны директорыны орынбасары Адильгужин А.А. Ол кісімен схбат барысында. азастан Республикасыны Орталы мемлекеттік мрааты электронды жаттармен жмысты басталанын айтты. Оан длел Р ОММ-а Франциядан №2300 орлы Мстафа Шоай, Ресей кне актілер жаттарыны мемлекеттік мрааты (РГАДА), Ресей скери-тарихи мемлекеттік мрааты (РГВИА) бізді мраата айтарылуы болып табылады. Адильгужин А.А. бан байланысты «азастанда іс-жргізу» журналында жары крген маалалары мен баяндамаларына жазылан. Сондай-а ол, «электронды жаттара» байланысты ережелер жасаумен айналысады [13].

Сонымен, жалпы жаттара, соны ішінде электронды жататара байланысты кеес кезінде шыан ебектер баршылы. Алайда, туелсіз азастан тарихнамасында бл мселемен айналысып жрген зерттеушілерді саны артуда. Оны жоарыда аталан авторларды ебектерінен кре аламыз.

Зерттеу жмысыны деректік негізі.Электронды жаттар мен мрааттара байланысты деректік базаны негізгі шоыры азастан Республикасыны «электронды жат», «электронды олтаба», «электронды сайлау», ымдарымен байланысы бар.

Интернет желісіні ішінде электронды жат жне мраат жайында мліметтер жмысымны деректік негізін толытырады.

Туелзіз азастанны рухани дамуында зіндік лкен септігін тигізіп отыран «Мдени мра» бадарламасы, «лтты мраат оры жне мрааттар туралы» азастан Республикасыны заы, «2001–2005 жылдара арналан азастан Республикасыны мраат ісін дамыту» тжырымдамасы, «Асыл мра» бадарламасы жне азастан Республикасны Орталы Мемлекеттік мраатында жасалан бірнеше жобалар жмысты жазылуына біршама з лесін тигізді [14].

Сонымен бірге соы жылдары шыан мраатты ережелер мен задар деректік негіз ретінде пайдаланылды.

Зерттеу таырыбыны масат–міндеттері. Диплом жмысымны негізгі масаты – рине жаандану заманыны негізігі талабын ашып крсету, оны наты айтатын болса мірімізді барлы ажеттіліктері компьютермен байланысты. Олай болса, ол мраат ісіне де атысты.

- азастан Республикасыны Орталы мемлекеттік мраатыны е алдымен LOTUS NOTES жйесі арылы іс жзіне асан электронды жат айналымымен танысу;

- дстрлі жне электронды жаттарды мемлекет шін маыздылы дегейін ашып крсету жне оларды пайдалануды жаа рдісін зерттеу;

- азастандаы мраат ісіні азіргі тадаы жадайын талдап, шет ел мрааттарымен салыстыра келіп, одан кейін болса электронды жаттарды тиімділігін ашып крсету болып табылады.

Жмысты ылыми жаалыы.Туелсіз азастан алдыы сатыдаы елу елді атарына кіру шін бгіннен басталып те лкен клемде оамды маызы зор жмыстар атарылуы тиіс. Елді рухани, мдени жаынан дамуында аудиовизалды жаттарды маыздылыы андац дегейде екендігі айын нрсе. Алайда, осы нды деректерді жинатау, сатау, пайдалану жне ылыми айналыма енгізу шаралары асаты танытып отыр.

Жмысты жазу барысында кптеген оамды, тарихи, саяси, леуметтік кзарастара ылыми талдау жасалып тмендегідей жаалытара ол жеткізілді.

- Электронды жаттарды есепке алу жне сатау принциптеріне шолу жасала отырып, оларды пайдалануды жаа замана сай даму тенднциялары сынылды. азіргі заманы ылым мен техниканы дамуына байланысты фотожаттарды кшірмелерін цифрлеу дісі арылы алу мселесі жмыс барысында ке талыа тсті. Мрааттарды заманауй талаптара сай дамуына жаа сыныстар жасалды.

- жаттар ішіндегі маызды топа жататын электронды жаттара ылыми–анытамалы аппарат жйесін йымдастыру мселесіне тотала отырып берілген жйені тарматы салаларына шолу жасалында жне оларды замана сай айта ру сынастары жасалды. Жалпы дстрлі жаттара жне дстрлі жаттара жасалатын ылыми–анытамалы аппарат жйесіне жасалатын ерекшеліктері мен айырмашылытары жмыс барысында ашып крсетілді.

- Соы жне маызды сатыларыны бірі, мраатта сатауда болан электронды жаттарды жинатап, бір ізгілін йымдастыру. Мраат ісінде атырылатын маызды салалрыны бірі азаматтара электронды жаттармен жмыс істеуге олайлы жадай жасау.

Жоарыдаыдай айтылан шараларды іс жзіне асыруа бізге азастан Республикасыны «Мрааттар» коллегиясныы трайымы Сариева Р.Х. жне азастан Республикасыны Президенттік мраатыны кмегімен ткізілетін конференциялар диплом жмысында айтылан барлы кемшіліктерді ашуа кмектеседі. [15]

Зерттеу жмысыны теориялы–методологиялы негізі.Зерттеуге обьективтілік, тарихилы, жйелілік трізді ылыми таным принциптері баршылыа алынды. Зерттеу жмысында сондай–а зерттеушілер кзарастарын салыстыру, талдау дістері кеінен олданылады. Таырыпты зертеу барысында Туелсіз азастан зерттеушілері мен Ресей зерттеушілеріні ебектері мен пікірлеріне мн берілді.

Жмысты олданбалы маызды.ылыми жмыс мраат ісі саласындаы ты мселелерге арналандытан оны олдану аясыны ке болуы задылы. Зерттеу жмысында жасалан жаа ты орытындылар мен тжырымдар туелсіз азастанны жаа станымдар негізінде жазылан мрааттану саласыны зерттеулер атарын толытырады. Жмысты мрааттану саласы бойынша мамандар даярлауда, электронды жаттар жйесін одан рі дамытуа байланысты шаралар аясында, бгінгі леуметтік–экономикалы, тарихи–мдени реформаларды жзеге асыру барысында пайдалануа болады.

Сонымен атар берілген жмыс тарих ылымы мен жаттану саласымен айналысатын студент жастара жне кпшілік ауыма арналады.

Зерттеу жмысыны рылымы.Жазылып отыран ылыми зерттеу жмысы кіріспе, екі тарау, соны ішінде р тарауда екі тармаша, орытынды, пайдаланылан дебиеттер тізімі жне осымшалардан трады.

Электронды жаттарды пайда болуы