Электронды жаттар жне оларды саталуын амтамасыз ету проблемалары

Электронды жаттарды есепке алудан брын есепке алу мселесіне де тоталуымыз жн. жаттарды пайдаланылуын есепке алу мраат оймасынан істер беру кітабы арылы жне берілген мраатты анытамалары, мраатты зінділерді, мраатты кшірмелерді тіркеу журналы арылы жргізіледі [39].

жаттарды есепке алу рбір мраат оймасы бойынша блек жзеге асырылады. Барлы сатаулы жаттар, соны ішінде істер тізімдемесіне енгізілмеген, бл салаа жатпайтын жаттар да, аса нды жаттарды саты кшірмелері мен пайдалану орынан алынан кшірмелер де есепке алынуы керек. Есепке алу жаттарына, сонымен атар деректерді есепке алу базасына ол жеткізу тртібі йым басшысы бйрыымен (кімімен) реттеледі. Есепке алу жаттары белгіленген лгі бойынша ресімделеді жне олар сатау бірлігіндегі мраатты жаттарды келіп тсуін, шыуын, санын, рамын, жай–кйін жазуа арналады. жаттарды есепке алуды негізгі бірліктері мраатты ор мен сатау бірліктері болып табылады. Электронды негіздегі жаттарды есепке алу бірлігі ретінде бірыай бадарламалы–апаратты нысананы райтын бір файл немесе бірнеше файл жазбалары бар сатау бірліктері жне оан ілеспе жаттама алынады.

Есептік жаттар рамына келіп тскен жне шыан жаттарды есепке алу кітабы, мраатты ор параы, йымны істер тізімдемесі, істер номенклатурасы, саты оры мен пайдалану орыны келіп тскенін жне шыанын есепке алу кітабы, саты оры жаттарыны тізімдемесі, ведомстволы мраатты паспорты кіреді. Мемлекеттік мраата ведомстволы мраатты паспортын тапсыру лгісі мен мерзімі «азастан Республикасы лтты мраат оры жаттарыны орталытандырылан мемлекеттік есебі туралы нсауды бекіту жайлы» (тіркеу № 1240) азастан Республикасы Мдениет, апарат жне оамды келісім министрлігіні Мрааттар мен жаттаманы басару жніндегі комитет траасыны 2000 жылы 11 тамыздаы № 47 бйрыына сйкес белгіленеді. Есептік жаттарда істер келіп тскен кезгі рбір жазбаны негізі рылымды блімшелерді жылды істер тізімдемесі, йымны істер номенклатурасы, ведомстволы мраатты толытыру кздері – йымдарды тиісті істер тізімдемесі мен істер номенклатурасы болып табылады. Есептік жаттарда істер шыарылан кезгі рбір жазбаны негізі істерді мемлекеттік мраатта траты сатау шін абылдау–тапсыру актісі, сатауа жатпайтын жаттарды жоюа блу туралы акті, іздестіру жолдары таусылып, табылмаан істер туралы акті, істерді тзетуге келместей болып блінгені туралы акті болып табылады. Электронды негіздегі жатты рбір есепке алу бірлігі туралы мліметтер деректер базасына енгізіледі, оны апаратты ауымы мегабайт (Мбайт) лшемі бойынша крсетіледі. Жаа негізге айта жазу нтижесінде электронды негіздегі жаттарды сатау бірлігі млшерінде жне/немесе апаратты ауымында болан згерістер орын ауыстыру жне айта жазу туралы актіге, істер тізімдемесіні жаа орытынды жазбасы мен мраатты ор параына енгізіледі (жазылады) [40].

йыма келіп тскен электронды негіздерді брі де есепке алынады. Оларды келіп тсуі мен шыуы арнайы журналда тіркеліп отырады. Нмірлеу жалпы ретпен жргізіледі. Апаратты ресурстарды электронды жаттарды резервтегі нсалары кмегімен алпына келтіру мліметтері жазылатын журнал андай да бір себептермен жойылып кеткен апаратты ресурстарды орнына келтіру жніндегі операциялар есебін жргізуге арналан. Бл журналды йымны апаратты жйелерді жедел сатау жне резервтік кшірмелерін жасау ісіне жауапты салалы блімше (апаратты технологиялар ызметі, автоматтандыру блімі, апаратты амтамасыз ету блімі, апаратты есептеу орталыы т.б.) жргізеді.

Электронды жатты алпына келтіру жнінде жргізілген операция орытындысы бойынша анытама жасалып, онда бл істі резервтегі дана кмегі арылы атарыланы крсетіледі жне журнала осы жнінде арнайы жазба тсіріледі. Анытама йымны басаруды жаттамалы амтамасыз ету ызметіне тапсырылады.

йымны апаратты жйесіндегі аудит хаттамалары автоматтандырылан режимде жасалады. Хаттамалар жасау міндеті апаратты жйені пайдалануа жауапты блімшеге (апаратты амтамасыз ету блімі, есептеу орталыы т.б.) жктеледі. Хаттамалар белгілі бір мерзім сайын (апта сайын, ай сайын немесе тосан сайын) таса басылып, тсініктемелік жазбаларымен оса басаруды жаттамамен амтамасыз ету ызметіне тапсырылады. Электронды жаттамадаы файлдарды жойылуы немесе орын ауыстыруы, болмаса мліметтер базасы рылымыны згеруі жадайларында йымны компьютерлік жйесін пайдалануа жауапты тиісті блімше басаруды жаттамамен амтамасыз ету ызметіне бл жнінде анытама тапсырады. Анытамада згерістерді себебі крсетіліп, нормативтік жаттара сілтеме жасалады,сондай–а орны ауыстырылан папкілер мен файлдарды тізімдемесі беріліп, мліметтер базасындаы рылымды згерістер жазылады [41].

Келіп тскен жне шыан жаттарды есепке алу кітабы мраатты орлар рамы мен ауымындаы кнделікті згерістерді есепке алып отыруа араналадыжне мраатты ор паратарын, ведомстволы мраатты паспортын жасау шін негіз болып табылады. рбір келіп тскен немесе шыан жатты есепке алу дербес реттік нмірлер бойынша жргізіледі. рбір келіп тскен немесе шыан электронды негіздегі жаттар млшері оларды Мбайттардаы апаратты клемінде жне есепке алу бірлігінде/сатау бірлігінде иаш сызышамен блініп крсетіледі.

олданыстаы электронды жаттар есебін алу жмысын басаруды жаттамалы амтамасыз ету ісіне жауапты салалы блім жргізеді.

Электронды жаттарды жедел пайдалану кезінде есепке алынатын негізгі жаттар мыналар:

– электронды жаттарды тіркеу–баылау карточкасы. Мнда мліметтер туралы белгіленген ережелермен атар жат жайлы жйе апараты крсетіледі. Атап айтанда: электронды жаттар тран папкілер мен файлдар саны, сондай–а бл папкілер мен файлдарды аттары жазылан тізімдеме, файлдарды кеейтіліп, толытырландыы туралы деректер;

– электронды негіздерді келіп тсуі мен шыуын тіркейтін журнал;

– апаратты ресурстарды резервтегі нсалар кмегі арылы алпына келтіру жнінде мліметтер жазылатын журнал;

– йымны апаратты жйесінде жргізілген аудиттік жмыстар хаттамалары (апараттар жйесіне электронды жатты папкілер мен файлдарды келіп тсуі; папкілер мен файлдарды, сондай–а мліметтер базасы жазбаларыны алынып тасталуы; папкілер мен файлдарды кшірмеленуі; пайдаланушыдарды тіркеу, ол жеткізу ытарыны белгіленуі мен згертілуі жніндегі деректер; электронды жаттара редакциялау жне жаарту ыы бойынша ол жеткізу жніндегі хаттамалар.

Электронды жаттарды алып тастау (папкілерді, файлдарды немесе мліметтер базасыны жазбаларын) жне апаратты ресурстарды рылымын згерту йым басшысыны кімдік актісі негізінде жргізіледі. Электронды жаттар саныны есебін алу ісі картотека бойынша немесе жат айналымыны апаратты жйесіндегі мліметтер базасы бойынша жргізіледі. Есептеу бірлігі ретінде жатты зі алынады. Мнда оны осымша нсалары есепке алынбайды. Электронды жаттар саныны есебі электронды жаттар айналымыны клемі туралы анытамаларда крсетіледі. Электронды жаттары бар папкілер мен файлдар есебін алу масатында электронды жаттар тізіліміне оларды (папкілер мен файлдарды) аттары, саны жне кеейтіліп, толытырыландыы жніндегі мліметтер енгізіледі.

Электронды жаттар мраата тапсыру тізімдемесі негізінде абылданады. Бл тізімдемені йымны электронды жаттары мен істер номенклатурасыны жедел саталуына жауап беретін рылымды блімше жасайды.

Мраатта аса нды жаттарды айындау жне есепке алу мемлекеттік мраатпен келісе отырып жргізіледі. рбір орды аныталан аса нды жаттарына жеке–жеке істер тізімдемесі (10–осымша) растырылады. Аса нды жаттарды саты кшірмелерін жасау масатында, олардан шаынфильмдер жзеге асырылады. Саты кшірмелер жиынтыын аса нды жаттар тпнсасынан блек саталатын, саты оры райды.

Саты орымен атар позитивтік шаынфильмдерден, шаынфишалардан жне жаттар ксерокшірмелерінен пайдалану оры жасалады. Электронды мраатта жаттарды саты жне жмыса арналан даналары жасалады.

Электронды жаттарды саталуын амтамасыз ету – бл электронды негіздерді жоалуына жол бермейтін,оларды физикалы жне техникалы жадайларын ретке келтіріп отыратын, сондай–а Э–ды осымша техникалы ралдарсыз–а ашылуын амтамасыз ететін материалды–техникалы база жасау, нормативтік режимдерді сатау мен тиісті йымдастыру жмыстарыны отайлы дістерін олдану жніндегі шаралар жйесі болып табылады.

Э–ды саталуын йымдастыру жніндегі шаралар жйесіне мыналар енуі тиіс:

–Электронды негіздерді (сатау бірліктерін) мраат оймасына, ал Э–ды сатау бірліктерін электронды негіздерге тиімді орналастыру;

– оймадан сатау бірліктерін алып беру тртібін сатау;

– Э–ды бар–жоын жне оларды жай–кйін тексеру;

– Э–ды физикалы жне техникалы жай–кйлерін баылау;

– Э–ды арнайы физикалы жне техникалы деуден ткізу;

– Э–ды жаа (технологиялы трыдан) электронды негізге кшу;

–Э–ды компьютерлік сатандыру форматы мен олданыстаы форматтара осымша даналар зірлеу масатында кшірмелеу;

– Апаратты ауіпсіздікті амтамасыз ету жніндегі шаралар;

– Э–ды залалды компьютерлік баадарламалардан («вирустардан» жне т.б.) орау;

– Э–ды рсатсыз пайдаланудан орау;

Э–ды жедел сатау кезінде жне йымны Э мраатында оларды оуа арналан техникалы жне бадарламалы дістерді тр–трі олданылады: электронды апаратты монитор экранына шыару, олданыса лайыты формада кбейту т.б.

Э–ды за уаыттардан со да (10 жылдан жоары) ашылуын амтамасыз ету масатында апаратты ресурстарды нерлым ке тараан рі арапайым компьютерлік форматтара кшіру шаралары жргізіледі. Апаратты ресурстарды йымны Э мраатына тапсырар алдында, сондай–а мрааттын з ішіндегі Э–ды саталуын амтамасыз ету жмыстары аясында Э–ды сатандыру форматына тсірілген даналары жасалады [43].

Электронды негіздегі жаттара тоталатын болса жары тікелей тспейтін жадайда саталады жне ауа рамындаы ауіпті оспаларлан (ккіртті газдан, ккіртті сутегінен, сынап буларынан, азот тотыынан, аммиактан) жне электромагниттік–ионизациялы (радиациялы) серлерден осымша оралуы тиіс.

Кез–келген мраат шін жаттар сатауа арналан (мамандырылан, бейімделген) жеке имарат немесе йымны кімшілік имаратынан блмелер беріледі. Мрааттар мраат оймаларымен, оу залымен, жмыс блмелерімен, жиналатын электронды негіздерді автоматтандырылан кітапханасымен, серверлік жне байланыс жабдытарына арналан блмелермен амтамасыз етіледі. Мраат оймасы араб цифрымен жалпы рет бойынша нмірленеді жне химиялы заттары бар лабораториялардан, азы–тлік німдері саталынатын ндіріс орындарынан, ойма жайдардан, ал электронды мраат – электромагниттік сулелер мен уатты ріс кздерінен аула, блек орналастырылады. Мраат оймалары азіргі заманы рт сндіру ралдарымен, кзет жне рт дабылдары жйелерімен амтамасыз етіледі. Жалпы жне абаттар бойынша то ажыратыштар мраат оймасыны сыртына орналастырылады. Мраат оймаларын подвал, жартылай подвал жне цокольдік блмелерде орналастыруа рсат етілмейді. Мраат оймасы арылы газ, су, канализация бырлары тиеуі тиіс. Мраат оймаларына темір есіктер орнатылып, терезелеріне темір торлар ойылады.

жаттарды сатайтын негізгі ралдар траты немесе жылжымалы металл стеллаждар, ота тзімді етіп делген ааш стеллаждар болып табылады, осалы ралдар – металл шкафтар мен сейфтер.Сатау ралдары терезелі абыралара перпендикуляр орналастырылады. жаттарды сатайтын ралдарды имаратты сырты абырасына жне жылу кздеріне таап орналастыруа рсат етілмейді.Сатау ралдарын орналастыру мынадай нормалара сйкес жзеге асырылады: оларды атараралы ашытыы – 120 см; сатау ралдары аралытарыны ашытыы – 75 см; имаратты сырты абырасы мен оан параллель ойылан сатау ралдары аралы ашытыы – 75 см; абыра мен сатау ралы бйіріні ара ашытыы – 45; еден мен сатау ралыны тменгі сресіне дейінгі аралы – 15 см.жаттар сатау ралдарыны срелеріне стандартты мраат ораптарына, электронды негіздер – ынаптара салынып жайастырылады.Сатандыру оры мен пайдалану орыны шаынфильмдері металлораптарда саталады, стандартты раккордтары болады жне фотоабатты беті сырта аратылан кйінде орам етіп оралады.жаттарды еденге, терезе алдына, басыштара немесе реттелмеген ймелер арасына оюа болмайды.Сатау ралдары дербес трде мраата кірер есікті сол жаынан о жаына арай, ал срелері жоарыдан тмен арай нмірленеді.жаттарды орналасан жерін белгілеу масатында рбір сатау ралына топографиялы карточка жасалады. Топографиялы карточкі нмірі сатау ралыны нмірімен сйкес келеді.

жаттарды сатау жары, температуралы–ылалдылы жне санитарлы–гигиеналы режімдерді, соан сйкес белгіленген нормативтік лшемдерді амтамасыз ету арылы жзеге асырылады. Мраат оймаларына терезе кздеріне жалюздер, ораныш сзгілер, перделер немесе боялан йнектер олдану арылы шашыраы жары тсіруге рсат етіледі. Жасанды жары шін беті тегіс жабы плафондар ішінде жанатын лампалар немесе жары шыласы ультраклгін тсті бліктерге блінетін люминесцентті лампалар олданылады. Электронды негіздегі жаттар жары тікелей тспейтін жадайда саталады жне ауа рамындаы ауіпті оспаларлан (ккіртті газдан, ккіртті сутегінен, сынап буларынан, азот тотыынан, аммиактан) жне электромагниттік–ионизациялы (радиациялы) серлерден осымша оралуы тиіс.

Сондай–а, ауа тазартыш жйелермен жабдыталан мраат оймаларында жаттарды сатау шін мынадай отайлы температуралы–ылалдылы режімі белгіленеді:

1) ааз негіздегі жаттар шін – температура +17 – 19° С, ауаны салыстырмалы ылалдылыы 50–55 пайыз;

2) а–ара лдірдегі жаттар шін – температура +15° С, ауаны салыстырмалы ылалдылыы 40–55 пайыз;

3) трлі тсті лдірдегі жаттар шін – температура +2 – +5° С, ауаны салыстырмалы ылалдылыы 40–55 пайыз;

4) электронды негіздегі жаттар шін – температура +15 – + 25° С, ауаны салыстырмалы ылалдылыы 40–60 пайыз;

Э саталу дегейі болса, тмендегідей болып табылады; [44]

Оптикалы дискілер шін: температура + 25°С–дан аспауы керек, ауаны салыстырмалы ылалдылыы 20–дан 50 пайыза дейінгі аралыта болуы тиіс. Э–ды олданыстаы даналары саталатын оймада блме температурасыны крсеткіші + 23°С тірегіне дейін рсат етіледі. Э–ды резервтегі даналары саталатын оймаларда температура млшері + 17°С–дан аспауы ажет рі ауаны салыстырмалы ылалдылыы ммкіндігінше тмен боланы жн. Дискілерді + 32°С–дан жоары жне – 10°С–дан тмен температурада сатауа болмайды. Температура млшері – 5°С–а, салыстьырмалы ылалдылы 50 пайыза дейінгі жадайларда дискілерді тасымалдауа болады. Э–ды жасаушы–фирманы негіздерді сатау барысында температуралы–ылалдылы режимін йымдастыру туралы з сыныстары болса, е алдымен соы басшылыа алу лазым [45].

Э–ды жедел сатау кезінде оларды толымдылыы негізгі (олданыстаы) даналар бойынша резервтік даналарды жасалуын йымдастыру арылы аматамасыз етіледі. Э–ды тек сырты негіздерге ана жазып сатау кезінде міндетті трде оларды олданыста болатын жне резервке ойылатын жеке дербес негіздегі даналары болуа тиіс. Э–ды олданыстаы жне резервтегі даналарын ртрлі ндірістік фирмаларлан шыан электронды негіздерге жазан жн.

йымда электронды жаттарды жедел сатау ісі ртрлі электронды негіздер арылы жзеге асырылуы ммкін.

Э–ды олданыстаы даналары мынадай негіздерге тсірілуі ммкін: (соы жылдарды тжірибесіне арай)

– Сервелерге;

– RAID–массивтерге;

– Компьютерлерді атыл дискілеріне («винчестерлерге»);

– Оптикалы дискілерге (CD–RW, CD–R, DVD– RW);

– Магнитті оптикалы дискілерге.

Э–ды резевтегі даналары мына негіздерге тсірілуі ммкін:

– резервтік сервелерге;

– резервтік RAID–массивтерге ;

– компьютерлерді атыл дискілеріне;

– стримерлік (магниттік) ленталара;

– оптикалы дискілерге;

– магнитті оптикалы дискілерге;

– сыйымдылыы ртрлі магниттік дискілерге.

йымны электронды жаттар мрааты сыйымдылыы лкен сырты электронды негіздерге: оптикалы дискілерге; стримерлік (магниттік) ленталара тсірілген электронды жаттарды сатайды.

йымдаы электронды жаттарын есебін алу – бл оларды белгіленген есептеу бірлігіндегі саны мен рамын анытау жне рбір есептеу бірлігін белгілі бір жаттар кешеніне тіркеу (бекіту) рі бларды жалпы санын есепке алу жаттарына тсіру. Есепке алу жаттары дегеніміз электронды жаттарды келіп тсуін, шыуын, санын, рамы мен жай–кйін белгілеп отыратын натылы бір лгідегі жат. йымда осымен атар апаратты ресурстар тізімдемесі (мліметтер базасы) жасалуы керек.Оны деректері траты сатауа жатады. Бл жерде басын ашып алатын бір мселе, траты сатауа тек аяталан мліметтер базасы ана абылданады.

Электронды жаттарды брін,соны ішінде рылымды блімшелерде жедел сатауда трандарын да, ведомстволы мраатта сатаудаыларын да, сондай–а электронды жаттарды саты форматтары мен ттыну форматындаы даналарын да есепке алу ажет.

Э–ды тек сырты электронды негіздерге ана жазып, йымны рылымды блімшелерінде сатау кезінде оларды (негіздерді) райсысына мынадай деректемелер ендіріледі:

– йымны ысаша атауы;

– электронды негіз индексі;

– электронды негізді статусы:

– негізге жазылан апаратты ресурстарды реестрлік нмірлері;

– ажет болан жадайда «А»(айрыша нды жаттар)жне «РШ» (рсаты шектеулі жаттарын) белгілерін ою.

Э сатауа келіп тскенде жне оларды йым мраатында сатау кезінде рбір сатау бірлігіне мыналар ендірілуі тиіс:

– Э мраатыны ысаша атауы;

– Сатау бірлігіні есептік нмірі;

– ор нмірі;

– Сатау бірлігінде крсетілген тізімдемені, есептеу бірлігіні нмірлері.

Жазбалар электронды негіздер этикеткасына (оптикалы дискіні сырты бетіне) арнайы маркерлермен немесе фломастерлермен жазылады, жазуа шкір ралдарды пайдалануа болмайды. Этикеткалар алдымен маркіленіп, сосын ана желімденеді.

Электронды негіз орабына (футляра) да осылайша этикетка жапсырылып, онда мыналар жазылады:

– йымны ысаша атауы;

– электронды жаттар мраатыны ысаша атауы;

– сатау бірлігіні есептік нмірі;

– электронды негізді ндірістік (зауыты) нмірі;

– электронды негізді статусы:

– ор нмірі;

– сатау бірлігінде крсетілген тізімдемені, есептеу бірлігіні нмірлері;

– негізге тсірілген апаратты ресурстарды реестрлік нмірлері;

– Э–ды шектік мерзімдері;

– ажет болан жадайда «А»(айрыша нды жаттар)жне «РШ» (рсаты шектеулі жаттарын) белгілерін ою;

– Э–ды негізге жазылан уаыты.

Электронды негіздерді техникалы параметрлерін, дыбыс–бейнелі Э–ды акустикалы сипатын арнайы аппаратты жне бадарламалы амтамасыз ету жолдары арылы баылайды. Э–ы ашылмайтын немесе залалды компьютерлік бадарламалары бар электронды негіздерді стеллажды жеке сресіне (жшігіне) блектеп ойып, кейін оларды йымны ай рылымды блімшесінен келіп тскен болса, сол жаа айтару ажет.

Э–ды бар–жоын жне жай–кйін кем дегенде 3 жылда бір рет, сондай–а оларды мемлекеттік сатауа тапсырар алдында да тексеріп отырады.

Э мраатындаы апаратты жйені жетілдіру немесе технологиялы платформаны згерту алдында Э–ды технологиялы жай–кйіне сараптама жасалады. Біра бл кем дегенде 5 жылда бір рет жргізілуге тиісті шара болып есептеледі. Ол жне бкіл йым дегейіндегі згерістер барысында да ткізіліп труы шарт. Апаратты ресурстарды мраата сатауа берер алдында оларды сатандыру форматтарына кшірмелеу ісі рылымды блімшелерде де, электронды жаттар мраатыны зінде де жргізіледі.

Мрааттан Э–ды алып беру реті згу негіздегі жаттарды алып беру тртібімен бірдей .

Жеке жне зады тлалар сранысы бойынша мраат йым басшысыны рсатымен олданыстаы задамалара сйкес Э–ды сырты негізге тсірілген даналарын (тпнса Э–ды сатандыру форматына жне олданысты формата тсірілген нсаларын) зірлейді.

Э–ды жеке жне зады тлалар сранысы бойынша зірлеген нсаларына мраат бекіткен кулік параы тіркелді. Онда жаттарды іздестіру мліметтері беріледі. Э–ды нсалары тапсырыс берушілерге немесе оларды сенім білдірген адамдарына олма–ол тапсырылады, крсетілген адрес бойынша поштамен де жіберіледі.

Э–ды тапсырылан нсалары туралы деректер арнайы есеп журналына тіркеледі.

Сонымен, электронды жаттары бар жне ызмет барысында оларды жасап жатан йымдарда тап азір не істеуге болады?

Е уелі нені, айда жне андай клемде сатау керек екенін білу ажет. Яни апаратты ресурстар есебін алуды ретке келтіріп алу шарт.

Электронды жаттарды есебін алу ісі олара (есептеу бірліктеріне) тіркеу нмірлерін беру арылы жргізіледі. Тіркеу нмірлері мраатты шифрды рамдас блігі болып табылады. Апарат клемін лшеу бірлігі ретінде байт жне мегабайттар (Мб) лшемі алынады.

Электронды жаттарды есептеу бірліктері:

– мраатты ор;

– электронды жаттарды сатау бірлігі (апарат жазылан дербес негіз);

– апаратты ресурс;

– электронды жаттарды есептеу бірліктері (папка, файл, мліметтер базасыны жазбалары бар файл кестесі, электронды кестені файл параы).

Электронды жаттарды бкіл жиынтыы йымны жаттар оры рамына кіреді. Траты жне за мерзімдік сатаудаы (10 жылдан жоары) электронды жаттар йымны мраат орына енеді.

ОРЫТЫНДЫ

Мрааттарды тарихыны зерттелуі бгінгі кндері з жаласын табуда. жаттар, сіресе электронды жаттар мраатыны жмыс тсілін баылау теориялы жне методикалы жаынан те тиімді болып келеді. Жаа заманы сраныстара сйкес электронды жаттар мен мрааттарды зерттелуі мемлекетті кп салада дамуына лкен септігін тигізеді. оамды мірде барлы жаттарды маыздылыы арта береді, яни з маызын жоалтпайды. Сонымен атар саяси, идеологиялы салаларда олданылуды аясы кеейді. Негізгі блімінде жне терминдерді тсіндіру барысында, электронды тасымалдаушыларда саталатын апарат, электронды жат болып табылады.

Мраата орны – елімізде ерекше болып табылады, оан себеп соы жылдары абылданып отыран задар мен бадарламалар. Кезінде академик И.В.Тарле «жатсыз тарих жо, тарихсыз мемлекет, лт жо» деген. Ал мраат сол тарих шін жинаталан жаттар оймасы. Сондытан да ол жеке тла мен оамны, мемлекетті тыныс-тіршілігімен бірге тыныстап, мір сріп халына, мемлекетке, оама ызмет етеді.

Мраат жаттары – тарих ылымыны деректік кзі екендігі брмізге млім. Белгілі бір таырып жнінде ылыми трыдан сз озаса, алдымен сол тп деректерге сйеніп, длелдейміз. Мраат оры, оны ндылытары, негізінен андай ылымны болмасын деректік кзі. сіресе, тарих ылымы жне оны салалары мраат жаттарынсыз таырыпты теориялы-тжірибелік байланысын айындай алмайды.

Уаыт озан сайын мраат жаттарыны ндылыы арта тседі. Кптеген тарихи оиалар мен жеке тлалар тарихыны шынайы крінісі осы мраат жаттарына байланысты айындалуда.

азастан Республикасында электронды жаттарды жиналуыны басталуы кезінде кеес кіметіні рамында болан зге де мемлекеттер секілді 1918 жылы 1 маусымда абылданан Ленинні «Мемлекетте мраат ісін айта ру жне йымдастыру » декретіні мірге келуінен басталады.

1998 жылы 22 желтосанда абылданан «лтты мраат оры жне мрааттар» туралы жне 2003 жылы 07 атарында «Электронды жат жне электронды цифрлік олтаба» туралы азастан Республикасы задарында з кшіне енуіне де, міне, тоыз жылды клемі болды. Осы жылдар ішінде мраат саласы бойынша кптеген іс – шаралар атарылды, толтырылмаан жерлері толтырылды.

Зерттеу жмысыны барысында арастырылан мселелер бгінгі кндері зіні актуалдыын жоалтан жо.

Жалпы мрааттану саласындаы дстрлі жаттар кейінен электронды жаттар пайда болу тарихын арастыра отырып, республикамызда жалпы мраат саласыны дамуы кешегіден бгінге дейін, соны ішінде жалпы жаттарды сатайтын мрааттарды дамуыны зіндік ерекшеліктерін ашып крсеткім келді. арастыран мселені зерттей келе тйіндейтін ойымыз – электронды жаттар з дамуын тотатан жо. айта керісінше, аталмыш жаттар дамуды белгілі бір сатысынан туде. Болашаа жасалар болжамдар да зіні обьективті сипатын жоалтан емес. айта, ркендеп, дамып отыран азастан Республикамызда,

Сол себептен де ылыми жмысты бірінші блімінде электронды жаттарды тарихын тсіндіре отырып, олады дамушы мемлекет шін маыздылыын крсетуге тырыстым.

Дстрлі жне электронды жаттар – уаыт бейнесі. Жай ана бейнесі емес, шыншылдыа, объективтілікке толы бейнесі. Ал сол бейнелерді еш жерін шірмеу шін мраат ызметкерлері, оам айраткерлері жне арапайым халы бірлесіп жмыс атаруы ажет.

Мраатты мдениетті бір блшегі десек, мдениетке де биік, крнекі тлалар керек. Мдениет иірімдерін нзік тсінетін, рі ке масштабта ойлай алатын адамдарды болуы дстрлі мраат ісін ала жылжыта бермек.

Ал азіргідей бірыай мліметтер базасыны жне мемлекеттік мрааттарды автоматтандырылан апаратты жйесіні аса болуы себебінен, бл саладан зіізге ажетті сранысыыза о жауап алуыыз иын. Осылайша мемлекетті де, сол мемлекетті бір блшегі болып табылатын азаматтарды да здеріне ажетті мраатты апаратты алудаы зады ытары мен мдделері аяасты болып жатыр деуге болады. Мны ары арай азсаыз, жатпен жмыс істейтін шенеуніктерді трлі засыздыы, белден басатыны, жаттарды олдан жоалтып жіберуі, «барма басты, кз ыстылы» секілді трлі жадайларды басы ылтияды.

Мны азсынсаыз, еліміз егемендік алалы бері жоары оу орындары мраатшы мамандар дайындау ісінен шет алып ойыпты. азіргі таны зінде, жастарды компьютерге ызыушылытары бізге жасы нтиже шыаруа ммкіндік береді. азастан республикасындаы Р ОММ жне Р ПМ мрааттарындаы жадайды аншалыты жасы десек те, ысасы, мамандар даярлау мселесіні клденедеуі мен білікті мраатшыларды болмауы мраат ісін ожыратып жіберген. Мраатшыларды басым блігіні йелдер болуы да, бл саладаы жалаыны тым аздыын білдіріп тран жо па? Ендеше, сала ызметкерлері ебегіні тартымдылыын арттыру мен олара жалаы беру жйесін жетілдіру жайы тбегейлі шаралар абылдауды ажетсінетіні аиат. Алайда бл шаралар соы жылдары жасы жатара згеруде.

Ендігі кезде, мраат іс саласында жасы жатарына тоталса. Халыаралы ынтыматастыты кеінен дамытпай болмайтыны басы ашы нрсе. Ал бізді апаратты ресурстарды жинатау, жйелеу, іздестіру мен пайдалануымызды дамыан елдермен атар ою, ешкі мен тйені салыстырандай. Бл шін, яни біздегі мемлекеттік мраатты рылымы халыаралы стандарта сай болуы жне мемлекетті, оамны, азаматтарды апаратты олжетімділігін арттыру шін еліміз мрааттары материалды-техникалы базасын тбегейлі жаартып, соы лгідегі электронды техника жне автоматтандырылан технологиямен амтамасыз етілуі керек. Сонда ана бірте-бірте ша басан архивтерден тылып, оны орнына Электронды мраата кшіп, бірыай автоматтандырылан апаратты жйеге ол жеткізетін боламыз.

орытындалай келе айтарым, кіріспе блімінде айтылан бадарламалар аясында, келесі 2-3 жылда жаадайды лде-айда жасаратынына мітіміз бар. Оны біз курстастарымызды Р ПМ жне Р ОММ-а жмыса траандытарынан байаймыз. азастанны болашаы, соны ішінде мрааттану салысыны да болашаы зімізді яни «мрааттану» мамындыыны тлектеріні олында.