К.Д.Ушинскийді мірі мен педагогикалы ызметі.

Константин Дмитриевич Ушинский 1824 жылы Тула аласында чиновникті жанясында дниеге келді. зіні балалы жне жасты шаын Чернигов губерниясыны Новгород – Северск аласына жаын жерде орналасан кесіні шаын жекеменшігінде тті.

Орта білімді Новгород – Северск гимназиясында алады.

1840 жылы К.Д.Ушинский Москва университетіні за факультетіне оуа тседі, онда белгілі профессорлар (Грановскийді жне басалар) лекциясын тыдады. Студенттік жылдарда Ушинский дебиетпен, театрмен ызыа айналысты, халыты арасында сауатылыты тарату туралы армандады.

Алдыы атарлы орыс зиялыларыны арасында Ресейді тарихи даму жолдары туралы, отанды мдениетті халытыы туралы талас пікірлерді ол з бетінше шешуге мтылды.

Университетті бітіргеннен кейін 22 жастаы К.Д.Ушинский Ярославль за лицейіні профессорыны міндетін атарушы болып таайындалды. Студенттерге ерекше сер еткен зіні лекцияларында Ушинский алымдарды халы мірінен ол згендігін сынай оытырп, оны жасартуа ылымны кмектесуіні ажеттігі туралы айтты. Ол студенттерді мірді, халыты ажеттігін зерттеу, оан кмектесуге шаырды.

Біра жас алымны профессорлы ызметі кп заа созылмады.

Лицей басшылыы оны ызметіні осындай баыты жастара зиянды сер ететіндігін, сол кездегі тртіпке оларды арсы ояды деп есептеп, кп кешікпей ол жмыстан шыарылды. Ушинский шін мір сру шін кресті ауыр жылдары басталады. Ол бірнеше жыл чиновниктік ызмет атарды, журналдарда кездейсо, са деби жмыстармен айналысты. з отаныны игілігі шін жан-жаты оамды ызмет туралы армандаан оны осыны барлыы анааттандырмады.

“з отаныма ммкін болса, кп пайда келтіру – бл мені мірімні бірде-бір масаты; мен соан барлы зімні абілетімді баыттауым ажет”, — деп жазды жас Ушинский.

60-жылдардаы оамды-педагогикалы озалыс К.Д.Ушинскийді педагогикалы кзарасыны алыптасуына кмектесті. Осы оамды – педагогикалы озалысты серімен 1857-1958 ж.ж. “Трбие шін журналда” зіні “Педагогикалы дебиетті пайдасы туралы”, “оамды трбиені халытыы туралы”, “Мектепті ш элементі” жне баса да орыс педагогикасына нды лес осан мазмнды маалаларын жариялады. Бл маалалар Ушинскийді есімін бкіл педагогикалы жртшылыа таныта бастады. 1854 жылы Ушинскийге алашында Гатчинада жетімдер институтында орыс тіліні малімі, кейіннен сол институтты инспекторы ызметін атарады. Бл жерде Ушинский зін педагог, йымдастырушы жне зерттеуші ретінде зіні кші мен абілетін жан-жаты крсете білді. Ол оу орныны оу жоспары мен бадарламаларына згерістер енгізді, оыту рдісін йымдастыру мен дістемесіне кптеген жаалы енгізді. Бл кезеде жоарыдаы аталан бірнеше маалалары жазылан болатынды.

1859 жылы Ушинский Смольныйдаы инабатты ыздар институтыны инспекторы болып таайындалды. Онда ол тбірлі згерістер жргізді: дербес жмыс істеген дворян жне —— ыздар блімдерін біріктіреді, оу пндерін орыс тілінде оыту енгізді, педагогикалы сыныпты ашты, онда трбиешілер даярланды, института талантты оытушылар шаыртылды, трбиенушілер каникулдар мен мейрамдарды ата-аналарында ткізуге ыы болды.

Ушинский института крнекті педагогтар-діскерлерді шаырды: дебиеттен – В.И.Водовозов, жаырафиядан – Д.Д.Семенов, тарихтан – М.И.Семевский жне басалар.

Смольныйдаы кезеде ол бастауыш оыту шін оу кітабын басып шыарды – “Балалар лемі”.

Смольный институтындаы Ушинскийді прогрессивтік ызметі институтты трбиеленушілері жне алдыы атарлы орыс зиялыларыны тарапынан ерекше жаымды олдау тапты, институт кімшілігі жне Ушинскийді тарапынан институттан уылан малімдер оны дайсызды, атеизмі, еркін ойы саяси сенімсіздігі шін айыптап, уындады.

1862 жылы ол институттан шыарылды. Оан бастауыш жне йелдерге білім беруді ойылуын зерттеу жне педагогика оулыын жасау сылтауымен шетелге баруды сынан болатынды. Бл жол сапары шын мнінде бркемеленген жер аудару еді.

Ресейде басынан кешіргенні брі Ушинскийді денсаулыына те ауыр сер етті, ертеде байалан кпе ауруы асына тсті. Біра, те ауыр асынан сыратына арамастан, шетелде ерекше кшті жмыс істеді: Германия мен Швейцариядаы йелдер оу орындарын, мектепке дейінгі мекемелерді, мектептерді сын кзбен арай отырып, зерттеді.

Шетелде 1864 жылы “Ана тілі” атты тамаша оу кітабын жазды жне “Ана тілін” оытуа басшылы малімдер мен ата-аналара арналан оу ралы жары крді. 1867 жылы Ушинский зіні е басты шыармасы. “Адам-трбиені пні” атты ебегін жазды. Бл ебек педагогика ылымыны нды да, сбелі туындысы болып табылады.

22 желтосанда 1870 жылы 46 жасында орыс халыны лы перзенті К.Д.Ушинский айтыс болды.

зіні оамды-саяси кзарасы жаынан Ушинский буржуазиялы демократ – аартушы болды. Ол крепостнойлы правоны лауын ызу олдады, Ресейді еркін дамуы туралы; халыты л-ауатын материалды жне мдени жасарту туралы иялдады. Біра ол оамды рылысты революциясыз, бейбіт жолмен згертуге болады деп есептеді. зіні философиялы дамуында Ушинский идеализмнен материализмге бет брды біра бл жол аясыз алды.

зіні табиата кзарасында Ушинский Дарвинні эволюциялы ілімін жатады. Таным теориясы мен психологиясында оны материалистік элементтері басым. Ушинский психологияны физиологияа негіздеп руа талпынды. Біра социологиялы мселелерді тсіндіруде кптеген аартушылар сияты идеалистік баытта болды.

Ушинскийді ызметіні бс кезінде соы жылдара араанда оны кзарасында дін ерекше орын алды. Ушинский міріні соы кезінде, брыныша дінді мойындай отырып, ылым мен дінді аны ажырата білді.