Оытуды дидактикалы негіздері.

Ушинскийді дидактикалы кзарастары ерекше тередігімен жне халытыымен ерекшеленеді. Ол оытуды балаларды дамуыны жас кезедерін жне оларды психологиялы ерекшеліктерін ескеру негізінде руды талап етті. Оны ішінде оыту кезінде шкірттерді зейінін пайдалану туралы нды сыныстар жасады. Ол зейінні екі трі болатындыын атап тті: активті немесе ерікті жне пассивті, немесе еріксіз зейін. Сонымен атар ол ес жне есте сатау туралы айта келіп, айталау арылы мыту рдісін болдырмауды ескертіп отыру, трбиеленушілерді есін дамыту ажеттігін атап крсетті.

Ушинский оытуды дидактикалы негіздерін жасады, осыан сйкес халы мектебінде барлы оыту рдісі рылу ажеттігін атап тті.

Ушинскийді балаларды жас жне психологиялы ерекшеліктерін ата ескеріп отыруды талап етті. “Психологияа негізделген педагогика адамны табиатына сйкес оны жан дниесін дамыту туралы бізге кеес береді”. Осы талаптарды натылай отырып, Ушинский оытуда е алдымен шамаа лайытылыты амтамасыз ету ажет. Баланы шамасы келмейтін міндеттерді жктеуге жол беруге болмайтындыын Ушинский атап крсетті.

Сонымен атар оушыны оу жктемелері те жеул болмау керектігін ескертті. те жеул сабатар – баланы аыл-ой мен абілеттіктерін дамытпайтындыын ескерткен болатынды.

Оыту оушыларды дербестігі негізінде рылуы жне оларды ынтасын дамытуы ажет. Балаларды белсенділігін жне з бетімен рекеттенуін шектей беруге болмайтындыын ескерте келіп, олар ммкіншілігіне арай з бетімен жмыс істеу керек, малім осыан йрету жне оларды басару ажет.

Оушыларды біліміні берітігін Ушинский жасы йымдасан оытуды блінбейтін белгісі деп есептеді. Білімдерді, ептіліктерді жне дадыларды берік мегеруге, балаларды аыл-ой кштері мен абілеттіктерін жемісті дамыту крнекілігі кмектеседі.

“Оуды, — деп жазды Ушинский, — руаытта жаыннан жне белгілеп бастау, одан рі белгісізге кшу ажет”. Оушыларды психологиялы ерекшеліктерін ескере отырып, Ушинский ерекше табандылыпен крнекілік оытуды жатады.

“Бала трмен, бояумен, дыбыспен, жалпы тйсіктермен ойлайды. Осыдан келіп, балалар шін крнекілік оытуды ажеттігі туындайды, ол дерексіз ымдара жне сздерге рылмайды, баланы тікелей абылдайтын наты образдара негізделеді”, — деген болатынды Ушинский.

Ушинский руаытта да оыту тек ана танымды емес, сонымен атар трбие рдісі . Оытуды дрыс йымдастыруды басты крсеткіші зіні саба беруінде малімні танымды жне трбиелік ммкіншілігі толы клемде пайдалану ептілігідеп есептеді.

Дидактикалы проблемаларды шешуге К.Д.Ушинский сас ылымдарды мліметтерін ескере отырып, антропологиялы станымдарды, леуметтік – философиялы ылымдарды аидалары трысынан келді.

Педагогикалы антропологияны “бірінші томына кіріспесінде ол былай деп жазды: “Жарыа жазып отыран бізді ебегімізді бірінші блімі тікелей дидактикаа арналады, екінші блімі негізінен трбие шін басымды мні бар. Сондытан да біз бірінші блімді блек шыару туралы шешімге келдік”.

лы алым, орысты ылыми педагогикасыны негізін салушыларды бірі К.Д.Ушинский сонымен атар крнекті діскер-малімдерді малімі. Бірдей ерекше жетістікпен ол зіні адам туралы трбие пні ретінде ылыми-теориялы ебегін жне мектепке арналан “Балалар лемі” жне “Ана тілі” тамаша оулытарын жазды.

К.Д.Ушинский оытуды сынып-саба жйесін жатады. Ол саба оу жмысын йымдастыруды негізгі трі екендігін жне малімні сабаты тиімді ткізуді сипаттайтын негізгі белгілерін анытап берді. Бл белгілерді тмендегіше тсіндіруге болады.

1) оыту рдісінде сабаты басты тйінін немесе негізгі деректі ала оя білу ептілігі

2) жаа сабаты брыны балаларды мегерген білімдерімен табии байланысты амтамасыз ету,

3) шкірттерді жоары дегейдегі ызыушылыы мен белсенділігін амтамасыз ету,

4) саба кезінде хабарланан шкірттерді білімдерін толы мнді жне берік мегеруді амтамасыз ету,

1) сыныпта лгілі талап пен тртіпті болуы.

Оытуды рдісінде ртрлі дістер мен тсілдерді олдануды ажеттігін талап ете отырып, Ушинский оларды ішіндегі негізгілерді тсіндіріп оыту, малімні гімесі, гіме, жаттыуларды ртрлі трлері (ауызша, графикалы, жазбаша) деп есептеді.

Ушинский айталауа ерекше мн берді. Оны пікірінше, біржйелі ткізілген айталауларсыз шкірттерді ажетті білім клемі берік мегеруді амтамасыз ету ммкін емес.

Ол салыстыру сияты педагогикалы тсілді те жоары баалады. Осы тсілді кмегімен Ушинский шкірттерді оылатын заттар мен былыстарды негізгі асиеттерін аны та жне дл ол жеткізуін айтысы келді. Ушинский балаларды сауат ашуа оыту шін дыбысты, жазу-оуды аналитикалы-синтетикалы дісін сынды, бл діс революцияа дейінгі жйесінде кеінен олданып, зін атады. Бгінгі мектеп тжірибесінде кеінен олданылып келеді.

К.Д.Ушинский “Адам – трбиені пні” (“Педагогикалы антропология”) атты ебегінде рбір педагог орындауа тиісті негізгі талаптарды сынды жне негіздеді.

“Егер педагогика адамды барлы жаынан трбиелегісі келсе, онда ол е алдымен оны жан-жаты білуі ажет…”

Адамды зерттейтін ылымдарды тілінде, К.Д.Ушинский физиологияны жне сіресе психологияны бліп крсетті, ол педагогке адам азасы туралы жне оны психологиялы асиеттері туралы біржйелі білімдер беріледі, балалармен трбие жмысын жргізуді тжірибесі шін ажетті білімдермен байытады.

К.Д.Ушинскийді тарихи мні, ол сол кездегі ылыми жетістіктерге сйкес дидактиканы оыту теориясыны психологиялы негіздерін талдады.

К.Д.Ушинский психологияны кзарасы трысынан негізгі оытуды трбиелік сипатыны дидактикалы аидаларын негіздеді: крнекілік, біржйелік жне бірізділік, оу материалыны беріктігі.

Ушинский трбие мен оытуды ызметін трбиеші мен малімні арасында блуге арсы болды. Ол оытуды трбиені негізгі ралы ретінде арастырды.

Ушинский формальды жне материалды білім беру теориясын жне классикалы мектепті сына алды. ХІХ .дидактикада екі трлі теория мір сруді формалды жне материалды білім беру теориясы.

“Формальды білім беруді” (негізінен классикалы білім беруді жатаушылар) жатаушыларды айтуынша, білім беруді негізгі міндеті – бл есті, зейінді, ойлауды, тілді, абілеттілікті дамыту, оан арсы “материалды білім беруді” жатаушылар оу материалыны тжірибелік мніне, мірге жаын болуа ерекше мн берді. Олар орта мектепте латын жне грек тілдерін оытуа арсы болды, е негізгі орынды ана тілі мен дебиетке, математикаа, жаратылыстануа жне жаа шет тілдеріне арнады, біра оушыларды аыл-ойын дамытуа жеткіліксіз мн берді.

Ушинский бл екі теорияны да біржатылыын атты сынады, сонымен атар оушыларды аыл-ойын, абілеттілігін дамытуды да, сонымен атар мірді бірдей керектігін атап тті.

Ушинскийді бастауыш оыту шін екі оу кітабын растырды. “Ана тілі” алашы бастап оыту шін арналады, ліппеден бастап, онда орыс тіліне ерекше мн беріледі. Бл оулытар революцияа дейінгі Ресейде кеінен тарап, пайдаланылды. “Ана тіліні” І блімі 150 ден астам басылып шыты. Бл кітаптан орыс халыны кптеген рпатары трбиеленді. Ушинскийді оулытарыны лгісімен Ресейді орыс емес халытарыны балаларына арналан оулытар жасалынды.