Техника-экономикалы негіз
Жобаны масаты
азіргі сіз бен біз мір сріп жатан кезе апаратты технологияларды арыштап дамыан заманы. Барлы болып жатан былыстар барынша жылдам жмыс жасауа мтылады. Адамзат баласыны бгінгі кнгі міріні кез-келген саласы апарат алмасумен тыыз байланысты. Бгінде кім кбірек апарат иемденеді билік соны олында. Сол себептен соы уаыттарды апарат алмасу технологияларына деген ойылатын талап та жоарылап барады. Соларды ішінде е негіздісі сапамен бааны йлесімділігі.
Маршрутизаторлар трлі хабарламалар тарату арылы бір-бірімен кеесіп, з баытты кестелерін толытырып отырады. Мндай хабарламаларды бір трі «маршруттауды жаартылуы» туралы хабарлама болып табылады. Маршруттау жаартылымдары детте бкіл баытты кесте немесе оны блігін амтиды. Бкіл маршрутизаторлардан тсетін маршруттау жаартылуы туралы апаратты талдап, оларды кез-келгені желі топологиясыны толы суретін ра алады.
Компания жне сала
Нарыты атынастара кшкен жаа экономикалы жадайда нерксіптерге ішкі фирмалы жоспарлауа жаа кзарасты сынады. Олар абылдаан шешімні максималды тиімділігін амтамасыз ететін, жоспарлауды нысандарын жне модельдерін іздеуі тиіс.
Осындай шешімдерге жетуді е отайлы нсауы болып табылатын, жоспарлауды прогрессивті нысаны – бизнес - жоспар. Бизнес - жоспара нексіптерге алыс жне жаын болашаа ойылан масаттары мен есептері, экономика жадайыны, ндірісті кшті жне лсіз жатарыны баалауы, нарыты талдау мен керектілер туралы апараттар кіреді. Оан ойылан масаттара жетуді ресурстарын баалау жне бсеке шарттары кіреді.
Бизнес – жоспар сынылан жобаны тиімділігін крсету арылы жаа серіктерді тартуа ммкіндік береді. Ол сізді ндірісіізді жетілдіруіні жаа ммкіндіктерін тапаныыза, жне де бл ммкіндіктер арылы нерксіптер масаттарын тиімді іске асырып, жне ойылан масаттар мен жоба есептерін іске асыруды тиімді, тізбектелген программасы бар боланына кз жеткіздіреді .
Орындалып отыран жобаны басты масаты сымды желілерде маршрутизациялау хаттамаларын талдау жне зерттеу болып табылады. Жобаны жзеге асыратын, осы желіні рылысымен айналысып жне болашата ызмет крсететін бірнеше ксіпорындар бар.
Жобаны басты масаты дстрлі ызметтерді, жне де мультисервисті, интелектуалды трдегі ызметтер мен аналогты желілерді Cisco 1811 маршрутизатормен жасалан дстрлік коммутаторларды орнатпастан модернизациялау процессін жзеге асыратын келесі рпа желісін жобалау болып келеді.
Сымды желілерде маршрутизациялау хаттамаларын ру кезінде келесі талаптар орындалуы керек:
– Cisco 1811 маршрутизаторы негізінде жасалан олданыста бар санды инфраструктураны саталуы;
– жаа ызмет трлерін крсету жне арты жктемелерді ткізу шін маршрутизациялау хаттамаларын ру;
– сзді дестемен тарату технологиясын енгізу кезінде телефон байланысы сапасыны тмендеуіне жол бермеу.
Маршрутизациялау хаттамаларын рудаы негізгі басымдылытары:
– жоары масштабты;
– модульді кеейтілімді;
– ртрлі ндірушілерді рылыларын олдануы;
– жылдам растырылуы жне жаа ызмет трлерін енгізуі;
– ол жеткізу дісі мен транспортты желі типіне туелсіз желі элементтері мен жаа ызмет трлерін осу.
Желілік ресурстарды эффективті олдану себебінен эксплуатация ныны тменділігі.
5.3 Нары
5.3.1 Нарыты стратегиялы баалау. Телефонды байланыс миллиондаан алаа электробайланыс ызметтерін крсететін, ке тарматалан желі болып табылады. азіргі уаытта аланы телефон желісі толыымен цифрленген.
азастандаы нарыты атынастара туі сапалы байланыса мтаж болан шаын жне орта бизнестегі нерксіптерді лкен саныны пайда болуына серін тигізеді. Белгілі жай сраныс снысты туызады, сол себептен азіргі мемлекеттік желімен бірге жетілдірілген байланыс ызметтерін крсететін компаниялар (кбінесе зіні жеке капиталымен йымдастырылан) пайда болды.
Мндай компаниялар ретінде ялы байланыс ызметтерін, Интернет ызметтерін жне т.б. ызметерді крсететін компаниялар мен фирмаларды санауа болады. Компаниялар арасындаы атты бсекелестік, зіні ызметтерімен жаа айматарды амтуа, абоненттерге ызметтерді жаа трлерін крсету мен олара тарифтерін тмендетуге септігін тигізеді.
Келесі рпа байланыс желісі сымды желілерде маршрутизациялау хаттамалары, желі жне байланыс ызметтері нарыында компания жайына сер ететін, мына ерекшеліктерге ие:
– детте аналогты желі болып келетін, ЖП дстрлі оператор желілерімен салыстыранда, компания желісі толыымен цифрлік болып табылады. Бл жаартылан ызметтерді енгізілу мен желіні болашатаы болымдылыын амтамасыз етеді;
– жаартылан техниканы цифрлік желілерді тез растыру жне жетілдіру ммкіндігі бар боладытан, осы процессті стап тратын басты бгет болып, инвестицияларды жетіспеушілігі болып табылады. ызметтер реализациясынан алынан кіріске жаа айматарды амту шін, жобаланатын желі саты бойынша енгізіледі;
– бірінші сатыларда кіші территорияны амтитын желі, ттынушыларды аз ана санына ие болады, біра даму барысында желі ттынушыларыны саныны артуы, желіні суінен де тез болады.
5.3.2 Потенциалды сатып алушылар жне пайдаланушылар. Алашында жаа желіні абненттері болып табылатын, жалпы пайдалыныстаы желімен салыстыранда, тарифтері жоырыра болып келетін, цифрлік байланысты азіргі трлеріні дамыан сапасына мтаж болан жеке жне зады тлалар. Бдан баса, желіні даму барысында крсетілетін ызметтер тізімі кеейіп, тарифтері тмендейді, бл желіні халыты кптеген пайдаланушыларына ол жетімді ылады.
Жобаланатын желіні крсететін ызметтеріні потенциалды сатып алушылары болып, ксіпорындар мен йымдарды келесі категориялары кіреді:
– аланы алалы абоненттік желісі;
– алааралы жне халыаралы байланыс ксіпорындары;
– жаадан пайда болан, дстрлі емес байланыс ызметтерін крсететін ксіпорындар желілері;
– ндірістік компаниялар мен корпорациялар, ірі жне орта сауда мен аражат йымдары;
– ндірісті діру мен айта деу компаниялары;
– шетел фирмаларды офистері мен кілдіктері жне ксіпорынары.
Бгінгі кнде бар желілерді иесі болып саналатын азастан Республикасыны «азателеком» АА болып табыды. Біра осы желілерді кп блігі азіргі талаптара сай келебермейді, жне компания ел территориясындаы желі модернизациясына ауымды кш салады. Байланыс желілеріні лкен территорияны амтып отыранын ескерсек, «азателеком» АА барлы байланыс желілерін тиісті дегейде баылай алмайды. Бл бсекелестік дегейін тмендетеді де, жеке операторларды, сонымен бірге елді ртрлі айматарындаы Компанияны дамымуына келіп сотырады. Жаа сапалы дегейде цифрлік байланыс ызметтерін крсетіп, байланыс ызметтері мен желілер нарыын дамытуда мемлекет саясатын олданып, комерциялы “D” ксіпорны баса оператор-компаниялармен бсекелестікке тсе алады.
ыса сегмент нарыында (корпоративті олданушылар, локальді нары) "азателеком" АА лесі бсекелестеріне араанда тменірек.
осымша туекелділікке нарытаы келесі згерістерді жатызамыз:
– IP-телефония ызметіні дамуы, таривтерді айтарлытай тмендеуі;
– EBRD тарапынан Kazintel-ге тсетін инвестиция;
– rebranding масштабтылыы (Ducat маркасымен);
– азастанны батыс, отстік жне орталы айматарында талшыты оптикалы жне спутниктік магистральді йымдастыран жне ке инфраструктураны иеленетін "KazTransCom" операторыны магистральді нарыта болу;
– ескірген операторларды активтелінуі (АА "Казинформтелеком", АА "Astel").
Сонымен атар Thuraya мобильді спутниктік байланыс операторыны нарыа отанды «Орбита Плюс» ЖШС атымен шыып алааралы байланыс ызметін крсе алуы.
5.3.3 ндірістік жоспар. Сымды желілерде маршрутизациялау хаттамаларына осымша нды ызметті ендіру. Болашата PARLAY/OSA архитектурасына негізделген шлюзді ендіру, сонымен атар ызметкерді біраз блігін жаа архитектураа ткізу шін интелектуалды желіні ызметтерін жобалау жолпарланып отыр.
Крсетілетін ызмет трлеріні зге бсекелестерден туелсіз болу шін келешекте реальді уаытта мліметтерді сатайтын туелсіз сервер ру жолпарланып отыр.
осымша ммкіндіктерді растыру шін ашы платформаны олдану бадарламасымен амтамасыздандыратын ндіріс орындары назарларыны аударылуына септігін тигізеді.
Келесі рпа желісі жобасыны рылысы біткеннен кейін оамны филиалдарында жергілікті желі байланысыны жобасына жне рлысына кірісу ажет. Жергілікті желілерді жобалауды йымдастыру заман талабына сай аыры миля (NG-DLC, PON, WLL, WiMax…) дісін олданумен жзеге асырылады.
5.3.4 аржы жоспары. Осы жоба блімін негіздеу жне желі рылысы шін тлеу мерзімі 20 жыла созылатын, жылды пайыз ставкасы 10%, 64 млн.тенге кредит аламыз, жабдыты орнатуды бастааннан кейін, желіні эксплуатацияа бергеніне жарты жылдан со, р квартал сайын тлем орындалып отырады.
Блім йымдастырылуы, жабды монтажы мен жабдыты орнатуды бастааннан кейін жіберілу-жндеу жмыстары жала алынан, алан аржатына іске асырылады.
Аражат жоспары
Инвестиция шыындарына кіретіндер:
- ондырыларды, жабдытарды баасы, жобалау, клік шыындары, рылыс – монтаждау шыыны. Осы масата арай, жобалы-смета жасалынады;
- жалпы капиталды шыын:
K = 
+ 
+ 
+ 
+ 
, (5.1)
мндаы – жабдытарды сатып алу шыыны;
– рылыс салу шыыны;
– монтажа жмсалатын шыын;
– клік шыыны;
– жобалау шыыны.
Жабдыты сатып алуа кететін шыындар:
(теге). (5.2)
RIP, OSPF, EIGRP, жабдытар баасына басару жйесіні баасы да кіреді:
=24500000+19200000+20700000 = 64400000 (теге).
– рылысы салынбайды, виртуалды трде жасалады.
Жабдытарды монтажына кететін шыындар ондырыа кететін шыындарды 5% райды:
= 0,05 
(теге), (5.3)
= 0,05 
64400000 = 3220000 (теге).
Жабдытарды жеткізуге кететін шыындар жабды шыыныны 2% райды:
=0,02· 
(5.4)
= 0,02 64400000 = 1288000 (теге).
Жабдытарды жобалауа кететін шыындар жабды шыыныны 3% райды:
=0,03· , (5.5)
= 0,02 64400000 = 1932000 (теге).
Жалпы капитал салымдары:
K = 64400000+3220000+1288000+1932000 = 70840000 (теге).
Табысты есептеу: негізгі іс ызметтерінен алынатын табыс – ксіпорындарды байланыс ызметтерінен олданылып жрген баалармен алынан табыс клемі:
( 5.6)
мндаы 
– натуральді трдегі i – трлі ызметті клемі;
– i – трлі ызметті баасы, (теге);
n – ызметтер номенклатурасы немесе орташа табыс таксасы бойынша табылады.
Жобалап аланда ызметті баасы:
50 (теге), n=1,
1200,
– бл бір кндегі табыс кзі.
Байланысты орнатуда ызмет крсететін уаыт 24 саат жне демалыс кндерінсіз жмыс жасайтынын ескерсек, бір айда тсетін табыс кзі:
Пайдалану шыындары: ксіпорындар байланыс жйелерін олдананда, байланыс ызметтерін бергенде шыындар жасайды. Жылды шыын сомасы ндірісті зіндік аражатын райды немесе жылды пайдалану шыыныны млшерін крсетеді:
= ЕТФ+ 
+М+Э+А+К+Н, (5.7)
мндаы ЕТФ – ебек тлем аы фонды (негізгі жне осымша
ебекаы);
– леуметтік салы;
М – заттар, осалы блшектер шыыны (блар капиталды шыындарды 0,5%-ын райды);
Э – электр энергиясы шыыны;
А – амортизациялы аударма;
К – кредиттер;
Н – стеме шыыны (бан клік шыыны, кімшілік, шаруашылы, мамандар дайындау, кесе шыындары жатады), зіндік нны 75%-а дейін болады.
р жмысшыны бір саатты жмысы шін тлем аысын анытаймыз жне рбір ткізілген жмысты аталуы - тлем аы сомасы 5.1- кестеде крсетілген.
р жмысшыны бір кндік жмысы шін тленетін тлем аысын анытаймыз. Ол шін жмысшыны р ай сайыны алатын тлем аысын жмыс кніні ткен айды санына блеміз (ол 24 саат-алты кндік жмыс аптасы):
жетекші шін:
D= 
=750 (тг/кн),
инженерлер шін:
D= 
=6250 (тг/кн),
операторлар шін:
D= 
=2917 (тг/кн).
Бір саата тлем аыны жмысшыны бір кндік тлем аысын жмыс саатыны санына бліп есептейміз (7 саатты жмыс кні кезінде):
жетекші шін:
D= 
=1071,43 (тг/са),
инженерлер шін:
D= 
=892,86 (тг/са),
операторлар шін:
D= 
=416,67 (тг/кн).
Жобада іске осылан жмысшыларды саны мен тлем аысы, ол 5.1-кестеде крсетілген.
5.1 кесте – ызметкерлерді жалаысы
| Орындаушылар | Адам саны | Бір саата тлем аы, теге | Бір кнге тлем аы, теге | Бір айа тлем аы, теге |
| Жетекші | 1071,43 | |||
| Инженерлер | 892,86 | |||
| Операторлар | 416,67 | |||
| Барлыы |
Тлем аы оры жмысшыларды жалаысынан алынады:
= 910000 (тг).
осымша тлем аы негізгі тлем аыны 10% млшерімен есептеледі:
(5.8)
Ебек тлем аысыны фонды (ЕТФ) осымша жне негізгі тлем аыдан трады:
ЕТФ= + 
, (5.9)
ЕТФ=910000+91000=1001000 (теге).
осалы блшектер шыыны:
М=ЕТФ 
=5005 (теге).
леуметтік салы жмысшыны жылды табысына байланыстырып арналан кестемен есептеледі. Есептеу шін табысты 11% аламыз. леуметтік салыты аударылымы шін бюджетке (11%), 
(10%) зейнетаы аударылымы:
=ЕТФ 
), (5.10)
=1001000 
=100100 (тг).
леуметтік ажеттіліктер аударылымдары:
=(ЕТФ–МЗП– ) 
). (5.11)
МЗП = 22859 теге (азастан шін 2016 жылы деректен).
= (1001000-22859-100100) 
=96585 (теге).
Амортизациялы аударылымдар:
, (5.12)
5.2 кесте – Негізгі рылылара амортизациялы аударылымдарды есептеу
| рылыларды аталуы | Саны | Амортизация нормасы , % | Бір дана шін баа, теге | Амортизация осындысы , теге |
| Компьютер (АТС шін) | ||||
| Компьютер (операторлар шін) | ||||
| Модем (Интернет желісіне) | ||||
| Коммутатор | ||||
| Барлыы |
Жмыс орынында электрондырысын олданандытан электр энергиясына кететін шыындарды есептеу керек.
Электр энергия шыыны:
(5.13)
мндаы W – орнатылан ралды уаты, электр энергияны ттынушы,
кВт;
S – электрэнергияны баасы (24 тг/кВт са);
– олдану коэффициентіні уаты (0,8…0,9);
T –рылыны жмыс уаыты, саат.
Электрэнергия шыыны 5.3 кестесінде крсетілген.
Мнда жобаны іске асыру барысында керекті жне олданыстаы рылылар алынан.
5.3 кесте – Электрэнергияа кететін шыын
| рылыларды аталуы | W, кВт | Жмыс кніні саны | 
| рылы уаытыны саны, саат |  ,
кВт  са
|
| Компьютер | 0,5 | 0,8 | |||
| Модем | 0,01 | 0,8 | 5,76 | ||
| Коммутатор | 0,01 | 0,8 | 5,76 | ||
| Барлыы | 299,52 |
Электрэнергияа кететін шыын:
Э=299,52 24=7188,48 (теге).
стемелі шыындар барлы шыындарды 25% млшерімен табылады:
= (ЕТФ+ +М+Э+А) 
25 %, (5.14)
=(1001000+96585+11430+7188,48+5005) 0,25=280302,12 (теге),
=1001000+96585+11430+7188,48+5005+280302,12=1401510,6 (теге).
Барлы тізілген баптар бойынша шыындар сметасы 5.4 кестесінде келтірілген.
5.4 кесте – Жоба шыындарыны барлы мселелері бойынша зіндік н
| Шыындар баптарыны аталуы | Сома, тг | Шыындар рылымы, % |
| Ебек тлем аысыны фонды | 71,4% | |
| леуметтік ажеттіліктер аударылымдары | 6,89% | |
| Амортизация | 0,82% | |
| Электроэнергияа кететін шыын | 7188,48 | 0,51% |
| стеме шыындар | 280302,12 | 20% |
| Баса да шыындар | 0,38% | |
| Барлыы | 1401510,6 | 100,00% |
5.1 суретте бадарламалы ызмет крсетуді орнату жне жобалауды шыын рылымы крсетілген.
5.1 сурет – Жобаны жзеге асыру шыыныны рылымы