Пайдаланан дебиеттер тізімі

Мазмны

 

Кіріспе __________________________________________________________3

 

 

1. Есептеу-сызбажмыстарынорындаушін тапсырмалар________________4

 

2. Есептеу - графикалы жмысты орындалуы________________________4

 

орытынды_____________________________________________________12

 

Пайдаланан дебиеттер тізімі_____________________________________13

 

 

Кіріспе

 

Электр ауіпсіздігі дегеніміз – ол, электромагниттік рісті, статикалы электрленуді, электрлік доа мен электр тогыны зиянды жне ауіпті серінен адамдарды орауды амтамасыз ететін йымдастырылан жне техникалы жмыстар мен шараларды жйесі.

Егер адамны екі нктесі арасында потенциалдар айырмасы болса, онда адам денесі арылы электр тогы жреді. Адам бір уаытта жанасан екі нктелік ток тізбегі арасындаы кернеу -жанасу кернеуі деп аталады.

Дене арылы жретін электр ток адама жылулы, биологиялы жне электролиттіксер етеді.

Токты жылулы сері электр энергиясыны жылуа айналуында сезіледі жне ол теріні, тканны жне ан тамырларыны ызуын тудырады.

Токты биологиялы сері токты блшы еттер арылы жруінде оны ысаруын тудырады.

Токты электролиттік сері ан рамыны згеруіне алып келеді.

Электр тогына тсіп аланда тмендегі заымдалулар болуы ммкін: кйіп алу, теріні металдануы, электр белгілері, электроофтальмия, электр соысы, механикалы заымдалулар:

- электр кйігі электр тогыны жылулы серінде пайда болады. Электр доасыны сері нтижесінде пайда болатын кйік те ауіпті болып табылады, йткені оны температурасы +3000-6000° С аралыында болады;

- теріні металдануы электр тогыны серінен металды майда блікшелері теріге сіуі нтижесінде болады. Соны нтижесінде теріні электр тімділігі жоарылайды, яни оны кедергісі крт тмендейді.

Электр белгілерідеп, ток жретін бліктермен тыыз байланыста боланда, яни оны ысыпстаанда теріде ср немесе ашыл – сары тстідаты алуынайтамыз.

 

1. Есептеу- графикалы жмыстарын орындау шін тапсырмалар

1.1 Кестелер бойынша бастапы деректерді нса бойынша тадау.

1.2 шфазалыэлектрторабынартрліжадайлардажанасанкездеадамарылытетінтоктыI_адам (мА), есептеу.

1.3 Жасандыжергеосудыесептеу.

1.4 ысатйыталутогынI _т (А) есептеу.

 

2. Есептеу - графикалы жмысты орындалуы

2.1-есеп.ш фазалы электр торабына тмендегідей трде осылан адам арылы тетін токты I_адам (мА) шамасын анытаыз: а) екі фазалы; б) бейтарабы жерге осылан бір фазалы. Тораптаы желілік кернеу U_желі(В), адам денесіні кедергісі r_адам (Ом), ая-киім кедергісі r_а.к. (Ом); ая басып тран бетті (еденні) кедергісі r_еден (Ом); ошаулаышты кедергісі r_{о .}(М Ом); жмыстыжергеосукедергісіr_о (Ом) бастапы деректерде берілген. Адамны электр торабына жанасу схемаларын сызып крсетііз.

 

2.1 Кесте – Берілген мліметтер

Параметрлері	Бастапыдеректернсалары (сынакітапшанысоысанымен)
Uжелі, В
rадам, Ом
rа.к, Ом
rеден, Ом
rо, МОм		0,5		1,1	0,1	0,1	0,7		1,4	0,7

 

Шыарылуы:

2.1 сурет - Адамны электр торабындаы екі фазасына жанасуы

 

Адамны электрлік тізбек кедергісі:

(2.1)

 

 

бл жерде -r_а; r_а.к; r_оп - адам денесіні кедергісі, ая киім жне жанасу бетіндегі кедергісі.

Трт сымды бейтарабы тере жерге осылан торапа адам бір фазалы жанасып осыланда, адам арылы тетін ток:

 

I_адам = , А , (2.2)

 

I_адам =

 

бл жерде U_ф – фазалыкернеу, В

r_о – жмыстыжергеосукедергісі, Ом.

Ошауланан бейтарабы тере жерге осылан торапа адам екіфазалы жанасып осыланда, адам арылы тетін ток:

 

I_адам = , А. (2.3)

I_адам = =0,38A

2.2–есеп. Кернеуі U=380 В болан ш фазалы ш сымды бейтарабы ошауланан торапа жне ш фазалы трт сымды бейтарабы тере жерге осылан торапа адам бір фазалы жанасып осыланда адам арылы тетін I_адам (мА) тоты кшін стсіз жне стті жадайда анытау керек: (2.2. формула бойынша)

а) Стсіз жадай: ая киімі су болан жне ток ткізетін (металды) еденде тран адам бір фазаа жанасты. Берілгендер: r_адам (2.2 кестеде) адам денесіні кедергісі, ая-киім кедергісі r_а.к. = 0, аяты жанасу бетіндегі кедергі r_{аякжанасу} = 0 (Ом); жмысты жерге осу кедергісі r_о (2.2 кесте), сым ошауламасыны кедергісі r_о.

б) Стті жадай: табаны резиналы ра ая-киім, оны кедергісі r_а.к= 50 (к Ом); адам ааштан жасалан ра еденде тр, оны кедергісі r_{аякжанасу} = 150 (к Ом).

 

Шыарылуы:

 

а) Стсіз жадайда:

R_адам= r_адам+ r_а.к.+ r_{аяк жанасу}=1000+0+0=1000 Ом,

I_адам = =380/1000+10=0,38 А

б)Стті жадайда:

R_адам= r_адам+ r_а.к.+ r_{аяк жанасу}=110³+5010³+15010³=20110³ Ом,

I_адам = =380/201000+10=0,002 А

 

 

2.2 Кесте – Берілген мліметтер

Параметрлері	Бастапыдеректернсалары (сынакітапшанысоысыныалдыысанымен)
rадам, кОм	1,0		0,2	0,5		1,5	1,8	0,7	0,6
rо, Ом
rиз, МОм	0,5	0,1		0,9	1,0	0,8			0,5	1,5

 

Шыарылуы:

 

ш фазалы ш сымды бейтарабы ошауланан торапа адам бір фазалы жанасып осыланда, адам арылы тетін ток кші:

I_адам = , А , (2.4)

I_адам = =0,025 А

бл жерде r_из – сым ошауламасыны кедергісі, Ом.

 

2.3-есеп. Зауыттаы цехты кернеуі U=6,3/0,38 кВ болан Р (к ВА) уаттаы кштік трансформатор электрмен оректендіреді. Трансформаторды бейтарабы жоары вольтты жне тменгі вольтты тораптарда жерден алыпты ошауланан. Барлы фазалардаы жктемелер біркелкі. Зауытты айналасындаы топыраты меншікті кедергісі r, Ом.м.

Жасанды оранысты жерге осуды есептеу талап етіледі. Жасанды оранысты жерге осыш d диаметрдегі, l зындытаы болат бырдан жне электрмеханикалы рылыны корпусына жаланатын ені b болан болат жолатан трады. Жаланатын контурлы жолаты есептік тередігі h_о (м), тік электродтар арасындаы ашытыа бырлы электрод зындыына те деп абылданан.

Жерге осу кедергісін R (Ом) жне тік электродтар санын n анытау керек.

2.3 Кесте – Берілген мліметтер

Параметрлері	Бастапы деректер нсалары (сына кітапшаны соы санымен)
P, кВА
r, Ом ×м						0,03	0,03	0,06	0,12	0,7
d, м	0,025	0,03	0,06	0,12	0,1	2,5	2,0	4,3	4,1	3,5
l, м	2,5	3,0	4,0	4,2	3,5	0,02	0,02	0,03	0,08	0,08
b, м	0,02	0,02	0,03	0,08	0,08	0,5	0,6	0,75	1,0	0,7
hо, м	0,5	0,6	0,75	1,0	0,7

 

Шыарылуы:

Жасанды жерге осуды есептеушін, алдымен біркелкі тік электродтарды электрлік кедергісін мына формула бойынша анытаймыз:

 

Rв= ,Ом (2.5)

 

блжерде r - атты топыраты меншікті кедергісі, Ом × м;

l, d – сйкесінше бырды зындыы, диаметрі (м);

h_о – жаланатын жолаты тередігі, м.

 

Rв= =29,47 Ом

 

Контурлы жерге осылан рылыда тік электродтармен жаланан клдене элкетродты l_r осынды зындыы мына формула бойынша есептелінеді:

l_r = а × (n –1), м , (2.6)

l_r = 3,0 (4-1) = 9 м

 

бл жерде n - тік электродтар саны, n = 4 шт;

 

а=l=3,5– электродтар арасындаы араашыты, м.

 

Бл электродты электрлік кедергісі былай бааланады:

 

Rг = , Ом , (2.7)

 

бл жерде b – жолаты ені, (2.3 кесте) м.

 

Rг = =14,95 Ом

 

Жерге осылан рылыны есептік электрлік кедергісі ток араашытыына есептелінеді:

 

R = , (2.8)

 

бл жерде h_В, h_Г - сйкесінше стержень мен жолаты экрандалу коэффициенттері.(2.4 кесте)

 

R=

 

Содан со жерге осылан кедергіні ммкін болатын мні мен есептелген кедергі R салыстырады. Егер R>R_доп болса, онда тік электродтар саны n мен клдене электродтар зындыы l_r седі. R<R_доп шарты анааттанбайынша, есептеу операциясы формула бойынша айталана береді. h_В жне h_Г мндері кестеде берілген шарт бойынша аныталады. R_доп шамасы 4 Ом-а те деп алынады, ал генераторлар мен трансформаторларды уаты бойынша 100 кВА жне R_доп = 10 Ом-нан кем емес.

 

2.4кесте-а = l электродтар саныны h_В мен h_Г шамаларына туелділігі

Тікэлектродтар саны n, шт
Мні, hГ	0,45	0,4	0,34	0,27	0,22	0,2	0,19
Мні, hВ	0,69	0,61	0,56	0,47	0,41	0,39	0,36

 

1.4 – есеп. Цехты оректендірукернеуі 380 Вбейтарабы тере жерге осылан трансформатор арылы жргізіледі. R_тр (Ом) трансформатор кедергісі, зындыы 100 м сым блігіндегі r_сым (Ом) кедергісі жне Rм (Ом) магистраль кедергісі берілген.

Электр ондырысы корпусыны ошауламасы заымдалан жадайда I _т (А) ыса тйыталу тогын, сатандырышты балымалы ойылымын-даы номиналды токты I _нп (А); U _жанасу (В) жанасу кернеуіні шамасын анытау талап етіледі. Сенімділіккоэффициентті 3 те. НлдіксымдаыкедергіR_о (Ом) берілген.

2.5Кесте – Берілгенмліметтер

Параметрлері	Бастапыдеректернсалары (сынакітапшанысоысыныалдыысанымен)
Rтр, Ом	0,15	0,1	0,2	0,25	2,5	0,12	0,9	0,9	1,25	1,5
rсым, Ом	2,5	1,84	3,5	2,0	0,1	2,1	1,8	1,5	1,0	1,8
Rм, Ом	0,85	2,8	1,0	0,75	0,5	0,95	2,1	1,2	0,75	0,51
Rо, Ом	1,76	5,6	0,3	2,5	2,0	1,3	6,6	1,3	2,5	2,0

Шыарылуы:

Нлдеу жйесі кезінде электр ондырысы корпусыны ошауламасы заымдалан жадайда бір фазалы ыса тйыталуа айналады. ыса тйыталу тогы мына формула бойынша есептелінеді:

 

I_к.з. = , А (2.9)

 

бл жерде R_тр – трансформатор кедергісі;

r_пр – сымблігіндегікедергісі;

R_м - магистраль кедергісі.

 

I_к.з.=

 

Сатандырышты балымалы ойылымындаы номиналды ток былай аныталады:

I_н.п. = , А, (2.10)

 

блжерде К - сенімділік коэффициентті.

 

I_н.п. =

 

Жанасу кернеуі:

 

U_пр = I_к.з. × R_{о ,} (2.11)

 

бл жерде R_о – нлдіксымдаыкедергі.

U_пр=40,862,0=81,72

В

 

1.5–есеп. Тораптаы электр сымы зіліп жерге лаан. Адам лаан сымнан токты таралуындаы х (м) ашытыта тр. Адамны адамды кернеуінU_адам (В) жне оны адама серететін айнымалы тоты I_{адам.адам.} (мА) мнін табу керек. Кернеу берілген сымны меншікті электр кедергісі r (Ом×м), пайда болан ыса тйыталу I_.т. (А) тогы, адам денесіні кедергісі r_адам (Ом) берілген. Адам адамыны лшемін х_адам = 0,5 ÷ 0,8 м тедеп абылдауа болады.

 

2.6 Кесте – Берілген мліметтер

Параметрлері	Бастапы деректер нсалары (сына кітапшаны соы санымен)
r, Ом×м		\100
I.т., А
rадам, Ом
х, м

 

Шыарылуы:

ндіріс имаратында жерге осылан ондырысы ретінде темірбетонды іргетасты олдану кезіндегі аынды кедергісі R (Ом) мына формула бойынша аныталады:

R = , (2.12)

 

блжерде S - имаратпериметріменшектелгенаудан, м²;

r_Э – жердіменшіктіэквиваленттіэлектрліккедергісі, Ом×м.

r_Э Ом×м есептеушінмынаформуланыолданукерек:

 

, (2.13)

 

блжерде r₁ – жердістігіабатыныменшіктіэлектрліккедергісі, Ом·м;

r₂ – астыыабатыныменшіктіэлектрліккедергісі, Ом·м;

h₁ – жердістігіабатыныалыдыы, м;

a, b – лшемсіз коэффициенттер, жерді абаттарыны меншікті электрлік кедергілеріні атынасына туелділігі. Егер r₁>r₂, a=3,6, b=0,1; егер r₁<r₂, a=1,1×10², b=0,3×10^-2.

 

=6,3 Ом

R = 0,5 =0,057 Ом

 

адамды кернеу – бл жерді нктелер арасындаы кернеуі, яни адам аяы бір уаытта жерге жанасу кезіндегі аынды токты заымдалу шарты. Санды адамды кернеу адам адамы бар жердегі, яни нктелерді ртрлі потенциалдарына те.

Жерге осыштан х ашытыта орналасан адамны бір аяы жне адамыны еніні лшемі х_ш ( х_ш = 0,8 м) тедеп абылдауа болады.

 

U_ш = , В. (2.14)

 

U_ш = =17,91 В

 

Шартты адамды кернеу тогы:

 

, А. (2.15)

 

I_Ч.Ш.= =0,015 А

 

1.6-есеп. Бейтарап жерге осылан трансформатормен оректенетін, кедергі орамасы бар, фазалы жне нлдік ткізгіші сйкесінше r_тр, r_ф.пр, r_н, Ом болатын, жанасу кернеуі фазалы кернеуіні торапорауа дейінгі ондырыны корпус фазаларындаы ыса тйыталу ток кшін анытау керек.

 

2.7Кесте – Берілген мліметтер

Параметрлері	Бастапыдеректернсалары (сынакітапшанысоысанымен)
Uф, В						1,12	1,9	1,9	0,25	0,5
rтр, Ом	0,9	0,8		1,2	1,1	2,1	1,1	1,5	1,5	1,1
2.7кестенісоы
rф.пр, Ом						0,95	,1	1,5	0,75	0,51
rн, Ом	0,3	0,2	0,5	0,4	0,6	1,3	6,6	1,3	2,5	2,0

 

Шыарылуы:

I_к.з. = , А (2.9)

бл жерде R_тр – трансформатор кедергісі;

r_пр – сымблігіндегікедергісі;

R_м - магистраль кедергісі.

I_к.з.=

Орытынды

Бл есептеу – графикалы жмыста негізгі ш тапсырма орындалды: 1.ш фазалы электр торабына ртрлі жадайларда жанасан кезде адам арылы тетін токты Iадам (мА), есептеу. 2. Жасанды жерге осуды есептеу. 3.ыса тйыталу тогын I т (А) есептеу.

ш фазалы электр торабынан стсіз жне стті жадайда жанасан адам арылы тетін ток кшіні мндері I_стсіз=0,37 А , I_стті=0,001А те болды. Бл жерде байааным стсіз жадайда жанасу арылы адам бойынан тетін токты шамасы кп, яни ол берілген нормаа сйкес адама сезілетін ток кші.

Адамдарды электр ондырыларыны ток жрмейтін бліктеріне жанасудан орауда оранысты жерге осу жне нлдеу олданылады.

оранысты жерге осу дегеніміз, кернеуге тсіп алуы ммкін болан электр ондырысыны металды бліктерін жермен арнайы осуды айтамыз. оранысты жерге осуды машина корпусыны, аспаптарды, электр инструменттеріні, каркас, щит, пульт жне шкафтарды металды корпустарына, сонымен бірге кабелдік муфталар, электр сымыны болаттан жасалан трубаларыны металды бліктеріне жргізеді. оранысты жерге осуды масаты, ол корпус пен жер арасындаы кернеуді, яни жанасу кернеуін жне де соан байланысты адам денесі арылы жріп тетін токты ауіпсіз шамаа дейін азайту болып табылады.

Пайдаланан дебиеттер тізімі

 

1. Охрана труда и безопасность жизнедеятельности: Учебное пособие/ М.К. Дюсебаев, Ж.С. Абдимуратов; АУЭС - Алматы, 2011. – 79 с.

2. Безопасность жизнедеятельности. Под ред. С.В.Белова. – М.: Высшая школа, 1999.

3. Безопасность жизнедеятельности: Учебник для вузов/ С.В. Белов, А.В. Ильницкая, А.Ф. Козьяков и др.; под общ.ред. С.В. Белова.- М.: ВШ, 1999.-448 с.

4.Ебекті орау. Есептеу-сызба жмыстара арналан дістемелік нсаулар. 5В071800 - Электр энергетикасы мамандыы бойынша оитын студенттер шін . Ж.С. Абдимуратов. - Алматы: АЭжБУ, 2013- 23 б.