Жтылу жне шыару спектрлеріні сипаттамасы
ртрлі жары кзінен шыан сулені арастырса, оларды сипаттайтын спектрлері трліше болады.
Сиретілген газдар мен буларды шыаратын жарытарыны спектрлері жеке дискретті сызытардан трады. Мысалы, инертті газдарды (гелий, неон, аргон сияты), сутегі оттегі атомдарыны жне металл буларыны жарыыны спектрлері дискретті (жеке, дара) сызытардан ралады. Ондай спектрлер сызыты спектрлер деп аталады.
Ал, ызан атты денелер мен сйытар шыаратын жары сулесіні спектрлері ттас болады. Яни, мндай спектрді райтын толындарды зындыы здіксіз жаласып бір тспен екінші тсті жігі білінбей кетеді. Оларды толын зындытарын жй кзбен ажырату ммкін емес. Мысалы, ызан темір, ызан электр лампасыны, шамны жалынындаы ызан кмір блшектеріні жарытарыны спектрлері ттасып кетеді, сондытан оны ттас спектр деп атаймыз.
Сызыты спектрді райсысы белгілі бір монохрамат жары толын зындыына сйкес келеді. Металды булары мен инертті газдар жеке атомдардан раландытан, оларды сызыты спектрін дара атомдар береді, сондытан ол атомды спектрлер деп аталады. Атомны осы спектрлік сызытары спектрді крінетін блігінде де, крінбейтін инфраызыл жне ультраклгін бліктерінде де болады. Химиялы ртрлі элементтерді атомдарыны здеріне тн шыаратын спектрлері болады. Олар бір-біріне сйкес келмейді.
Жары шыарып тран атты жне сйы денелерді жне атомды газдарды сызыты спектрімен ттас спектрін суле шыару спектрлері деп атаймыз.
ызан, ттас спектр беретін жары кзінен тараан жары, жолында тран заттан ткенде жары спектріні р жерінде бірнеше ара-оыр жолатар пайда болады. Яни, оларда ттас спектрге араанда, интенсивті жола кескіндер пайда болатынын креміз. Егер оны суретке тсірсек, онда фотопластинка бетінде бірнеше ашыл жолатар пайда болады. Осындай жтылу сызытарыны немесе жтылу жолатарыны жиыны жтылу спектрі немесе жола спектр деп аталады. Жола спектрлер ртрлі заттар шін рилы, біріне-бірі самайды, спектрді трліше алаптарына орналасады да, оларды интенсивтіктері ртрлі болады. Кирхгоф заы бойынща атомдарды суле шыару сызытары оларды жтылу сызытарына сйкес келеді.
Затты буы арылы а жарыты тсіргенде ттас спектр бетінде ара-оыр сызытар пайда болады. Осы ара-оыр сызытар берілген химиялы элементті шыару спектріні сызытарына дл келеді. Сондытан да бл сызытар жтылу спектрі болып табылады.
Сызыты спектр беретін сулені тменгі ысымдаы атомды газ атомдары, бір-бірімен лсіз серлесу кезінде де шыарады.
Затты суле шыаруы не жары жтуы, оны ішкі энергиясыны згеруіне байланысты болады. Заттаы атомдар озбаан негізгі кйде болса, затты ішкі энергиясы да е аз шамаа ие болады. Зат блшектеріне сырттан осымша энергия берсек, олар оны жтып, алыпты немесе негізгі кйден озан кйге кшеді. Атомдарды ішкі энергиясы здіксіз згеріп отыруы ммкін емес, ол секірмелі трде, дискретті згереді. Олай болса, р затты молекулалары немесе р элементті атомдарыны здеріне тн энергия кйлеріні белгілі дискрет мндері болады. Сондытан олар энергияны тек белгілі млшерде ана жтады немесе энергетикалы кйге кше алады. Энергия жтанда электрон (атом) тменгі энергетикалы дегейден жоары дегейге, ал энергия шыаранда жоары энергетикалы дегейден тменгі энергетикалы дегейге ауысады. рбір элементті атомдары тек зіне сйкес келетін энергетикалы дегейлерді жйесін ана сипаттай алады(1.3-сурет).
Сурет
а) -жадайында атом здігінен жары шыару (фотон) нтижесінде, екінші энергетикалы кйден, бірінші энергетикалы кйге спонтанды трде кшеді. б) жадайында берілген жары квантын () жту нтижесінде блшек (электрон) бірінші энергетикалы кйден екінші энергетикалы кйге еріксіз кшеді (резонансты кшу). в) - жадайында берілген жары квантын жтып, жары (фотон) шыарады да екінші энергетикалы дегейден бірінші энергетикалы дегейге еріксіз кшеді (индукцияланады).
Спектрді е тменгі дегейі - блшекті алыпты кйіне сйкес келеді (Е0). Одан жоары дегейлерді райсысы белгілі озан кйлерге сйкес Е1, Е2, Е3 жне т.б. дегейлерге орналасады.Бл дегейлерде атом мен молекуланы ішкі энергиясы кбірек болады. Блшекті негізгі дегейден озан дегейге кшіруге жмсалатын энергия оздыру энергиясы деп аталады.