Жне рухани мдениет.

Жоспар: 1. алаларды дамуы.

2. олнер мен сауданы дамуы.

3. Дін, ылым жне дебиет.

алаларды дамуы. ІХ . 2-жартысы – ХІІІ . басында Сырдарияны тменгі аысы мен аратуды теріскей беткейлерінде алаларды алыптасу рдісі жеделдеп, оларды аумаы лайды. Наты деректерге сйене отырып, Отстік азастан мен Солтстік-Шыыс Жетісудаы ала мдениеті ескерткіштерін бірнеше трге бліп арастыруа болады: 1) Клемі 30 га-дан асатын ала жрттары. Бл алалар айматарды, жеке иеліктерді орталытары немесе жай ірі алалар болан. 2) Клемі 15-30 га-а дейінгі орташа алалар. Орта асырлар авторларыны бл алалар туралы сипаттамалары стірт болып келгенімен, оларда мешіттер мен базарларды болуы атап тіледі. 3) Шаын алаларды, алашытар мен керуен-сарайларды алдытары. Бл кезеде алаларды рылысында жаа элементтер – мешіттер мен оамды моншалар пайда болып, рабадтар алыптасты жне махаллаларды клемі лайды.

олнер мен сауданы дамуы. алаларды кбеюі жне аумаыны кееюі олнер мен сауданы дамуына игі серін тигізді. олнерде ке тараан ыш-мыра ксіпшілігі туралы йрытбе, Тараз алаларынан табылан пештер мен шеберханаларды зерттеу барысында білуге болады. ІХ-Х . керамика ісінде жапсырып жасау тсілі азайып, жылтыратылан йма керамика ке тарады. р трлі шыны бйымдарыны кездесуі орта асырлардаы алаларда шыны ндірісіні жоары дегейге жеткенін длелдейді. Ке таралан ксіптерді атарына темір, мыс жне ола бйымдарын жасау, зергерлік ксіп, сйек пен тас деу ксіптері жатызылады. ІХ-ХІІ . сауда брынысынша лы Жібек жолы мен оны тарматарыны бойында ызу жргізілді. азастанны отстігінде Испиджаб, Кедер, Отырар, Жанкент, Тараз жне Баласан, Солтстік-Шыыс Жетісуда Талар мен аялы е ірі сауда орталытары болды. Тауар-аша атынастары сіп, арахандар мен хорезмшахтар кезінде Испиджаб, Отырар алаларында теге сарайлары жмыс істеді.

Дін, ылым жне дебиет. арахан улетіні билігі тсында мемлекеттік дін ретінде жарияланан ислам ала мдениетіні дамуында маызды рл атарды. Археологиялы зерттеулер барысында йрытбе, Баласан, Тараз ала жрттарынан мсылман сулет неріні рылыстары табылды. Мешіт пен мнара билік басындаыларды дінге адалдыыны нышанын білдірді. Исламны таралуымен атар, Жетісуда зороастризм, несторианды ілім, кшпелілер арасында ертедегі тріктерді діни дстрлері саталып алды. Исламны таралуына байланысты араб тілі мен жазуы ке ріс алды. ХІ-ХІІ . тарихи-деби шыармаларды е маыздылары – Жсіп Баласаниды «таду білік», Махмд ашариды «Диуан лат ат-трк», Ахмет Йассауиды «Диуан-и Хикмет» ебектері.
ОБСЖ тапсырмалары.

1-тапсырма. Негізгі ымдара тсініктеме беру.

Материалды мдениет, рухани мдениет, суфизм, миссионер, хисар, цитадель, шахристан, рабад, кесене.

2-тапсырма. Талылауа арналан сратар:

1. Х-ХІІ . алалар саныны суіне андай жадайлар себебін тигізді?

2. Клемі жаынан ортаасырлы азастан жеріндегі алаларды андай топтара бліп арастыруа болады ?

3. Х-ХІІ . алаларды рылысында андай жаа имараттар пайда болды ?

4. Бабаджа-хатун, Айша бибі жне арахан кесенелеріне сипаттама беру.

5. Дамыан орта асырларда олнерді андай трлері ке таралды?

6. Х-ХІІ . бастап ала трындарыны арасында ислам дініні кеінен тарала бастаанын андай деректер длелдейді ?

7. Дамыан орта асырларда ылым салаларыны дамуына андай себептер болды ?

3-тапсырма. Кестені толтыру.

ІХ-ХІІ асырлардаы тркі алымдары мен ойшылдары.
№	алымдар	мір срген уаыты	шыарма-лары	Не туралы жазды
1.	бу Насыр л-Фараби
2.	Жсіп Баласани
3.	Махмд ашари
4.	Ахмет Йассауи
5.	Слеймен Баырани

 

4-тапсырма. Рефераттар мен баяндамалар жазу.

1. Ахмет Йассауи – сопылы поэзияны крнекті кілі.

2. «таду білік» – даналы сз, ибрат.

3. «Диуани лат ат-трік» – тркі халытарыны нды мрасы.

дебиеттер:

 

Абусеитова М.Х. и др. История Казахстана и Центральной Азии. А., 2001.

Байпаков К. М., Нржанов А. лы Жібек жолы жне ортаасырлы азастан. А., 1992.