Азатарды шаруашылыы.

Жоспар: 1. Мал шаруашылыы. Егіншілікті дамуы.

2. леуметтік топтара сипаттама.

3. скери іс жне ару-жара.

Мал шаруашылыы. Егіншілікті дамуы. азатарды негізгі ксібі болан мал шаруашылыы оларды тама німдерімен, киіммен жне трын й материалымен амтамасыз етті. Негізінен ой, жылы жне тйе сірілді. Мал жеке отбасыны меншігі болып саналды. Жайылымды жерлерді кшпелі оамны еркін мшелері ауымдасып пайдаланды. лыс халын райтын рулар мен тайпаларды жайылымдары рпатан рпаа беріліп отырды. Кші-он ережелері сан асырлы тжірибемен жинаталды. Жыл маусымдарына сйкес жайылымдарды лгілері ыстау, кктеу, жайлау жне кзеу болып блінді.

аза хандыыны аумаында егіншілікті даму дрежесі ркелкі болды. Ежелден егіншілікпен айналысан Жетісу мен Отстік азастанда егін шаруашылыы маызды орын алды. азатар негізінен тары сірді, бидай мен арпа аз егілді. Кшпелілер егіншілікке экономикалы ажеттілікті ысымымен ауысып отырды, яни отырышылыа е алдымен малынан айырылан кедейлер кшкен.

 

леуметтік топтара сипаттама. Кейінгі орта асырлардаы аза оамыны негізгі леуметтік топтары – асйектер мен арасйектер. Олар экономикалы, саяси жне ыты белгілері жаынан бір-бірінен ерекшеленді. Асйектерге слтандар (тре, олан) деп аталатын Шыыс рпатары мен ожалар ана жататын еді. Хан таына отыру ыын тек Шыыс рпатары ана иеленді. Слтандар здерін трік-монол тайпаларыны ешайсысына жатызбады. оамны алан топтары мен жіктеріні барлыы арасйек саналды. Шыыс рпаына жатпайтын ру-тайпа шонжарлары асйектерден бір саты тмен трды. арапайым кшпелі малшылар оамды сатыны тменгі атарына орналасты. Бас бостандыы жо лдар ерекше топты рады.

скери іс жне ару-жара. скери дстрлер кшпелілерді мірінде маызды орын алды. ару алып жру еркін ауым мшесіні ыы ана емес, тіпті міндеті де болан. Халы жиналысына арусыз келген еркек дауыс беру ыын иелене алмады. Кшплеі азатарда траты скер болан жо, ажет болан жадайда рулы-тайпалы жасатар жиналды. Рулы-тайпалы осынды рубасы басарды, мндай осындар лыс скерін рады. Біріккен скерді жоары олбасшысы хан болды. Деректерге талдау жасау аза міршілеріні атты скерлеріні саны орта есепппен 30-50 мы адам боланын крсетеді. Кейінгі орта асырларда азатарды негізгі аруы ылыш, сада, айбалта, шопар, крзі, найза болатын. Шайастаы жеке басыны ерлігі мен соыс имылдарына шебер басшылы еткені шін батыр атаы берілген.
ОБСЖ тапсырмалары.

1-тапсырма. Мына ымдар мен терминдерге тсініктеме берііз.

асйектер, арасйектер, слтан, тре, ожа, би, асаал, батыр, тлегіт, таар, шыр, алан, баж, зекет, харадж, сауын, сыбаа.

2-тапсырма. Сызбаны толтыру.

3-тапсырма. Талылауа арналан сратар.

1. лысты басару жйесіне сипаттама жасаыз.

2. аза хандыында асйектер категориясына кімдер жатты ?

3. аза оамында феодалды топтара кімдер жатты ?

4. арасйектер категориясына халыты ай топтары жатызылды?

5. арапайым халы феодалдара андай міндеткерліктер атарды ?

6. аза хандыында сот билігін жргізу кімдерді олдарында болды ?

7. аза хандыыны басару жйесі андай сатылардан трды ?

8. аза оамындаы билер мен батырларды ролі андай болды ?

9. XVI-XVII . аза хандыындаы шаруашылыты негізгі салалары андай болды ?

10. Жыл мезгілдеріне байланысты кшіп-онуды тиімді жатары андай болды ?
4-тапсырма. Рефераттар мен баяндамалар жазу.

1. XVIІ-XVІII . аза оамыны леуметтік рылымы.

2. аза халыны дстрлі шаруашылыы.
дебиеттер: