Семинар сабатарыны жоспары.
1-семинар. Орта асырлардаы азастан тарихы бойынша
Деректерге сипаттама.
Жоспар: 1. ытай деректері.
2. Араб жне парсы деректері.
3. Ортаасырлы тркі алымдарыны ебектері.
дебиеттер:
1. азастан тарихы. Кне заманнан бгінге дейін. І-ІІ тт. А., 1996, 1998.
2. азастан тарихы туралы ытай деректемелері. І-V тт. А., 2005; 2006.
3. азастан тарихы туралы тркі деректемелері. І-V тт. А., 2005; 2006.
4. азастан тарихы. Энциклопедиялы анытамалы. А., 2006.
5. Тарих. Адамзат аыл-ойыны азынасы. ІІІ том. Астана, 2005.
дістемелік нсау:
Орта асырлардаы азастан тарихына атысты деректер орынан ытай тіліндегі деректер маызды орын алады. ытай тарихнамасында 25 улетті тарихы саналатын ебектерді брінде Орта Азия мен азастан жерін мекендеген халытар жайлы мліметтер берілген. Оларды ішінде ІХ-Х . жазылан «Тан улетіні ескі жылнамасы», «Тан улетіні жаа жылнамасы» тарихи жаттарын, сондай-а Мин улеті (1368–1644) тсында жазылан ебектерді атауа болады. ытай деректері белгілі мсылман авторларыны деректерін тарихи, этнографиялы, географиялы мліметтер атарымен толытыра тседі. Дегенмен, ытай деректері оиаларды сыаржа баяндауымен жне ытайды орталы деп крсетуімен ерекшеленетінін ескеруіміз керек.
Араб тіліндегі азастан туралы жазбаларда VIII–XV . азастан аумаын мекендеген халытарды тарихын, сіресе монол шапыншылыы кезеін зерттеуге ажет деректер кездеседі. Араб авторлары Ибн Хордадбек, Ибн Фадлан, Ибн Баттута, бу Жафар Мхаммед ат-Табари жне т.б. ебектерінде азастан мен Орта Азияны тарихынан маызды мліметтер кездесетінін атап крсету ажет. Парсы тіліндегі азастан тарихы туралы деректерден азатарды Мауараннахрмен, Иранмен зара байланысыны даму тарихы жнінде малмат алуа болады. Парсы деректері тарихи оиаларды жан-жаты сипаттап, баяндау тсілімен жазылан (нарративті) шыармалар атарына жатады.
Соы орта асырлардаы азастан тарихы жніндегі маызды нарративті деректерді келесісі – Орта Азия мен Шыыс Тркістанда жазылан тркі тілді тарихи-деби ескерткіштер. Захир ал-Дин Бабыр, теміс ажы, адырали бек Жалайыр, білазы Бахадр сияты тркі алымдарыны ебектерінде («Бабыр-наме», «Шыыс-наме», «Жами-ат Тауарих», «Трік шежіресі» т.б.) аза халыны алыптасуымен, аза хандыыны рылып, дамуымен, XV–XVII . аза оамы мірімен байланысты едуір мліметтер бар.
2-семинар. Трік жне Батыс Трік аанаттары.
Жоспар: 1.Трік аанатыны рылуы.
2. Трік аанатыны сырты саясаты.
3. Батыс Трік аанаты. Этникалы рылымы мен саяси
тарихы.
дебиеттер:
1. азастан тарихы. Кне заманнан бгінге дейін. І том. А., 1996.
2. Аманжолов К., Рахметов . Тркі халытарыны тарихы. А., 1994.
3. Абусеитова М.Х. и др. История Казахстана и Центральной Азии. А., 2001.
4. Гумилев Л.Н. Кне тріктер. Алматы, 1994.
5. Кляшторный С.Г. История Центральной Азии и памятники рунического письма. Санкт-Петербург, 2003.
дістемелік нсау:
Трік аанатыны рылуы мселесін арастыру барысында е алдымен тркілерді шыу тарихына, алыптасу кезеіне, оларды азастан аумаына келуіне, тарихи–археологиялы ескерткіштеріне шолу жасай отырып, «трік» атауына, аанатты халыны рамына кірген тайпалара тсініктеме беру ажет. Таырыпты дамыту барысында тркілер (туцзюе) туралы ытай деректеріне, тркілерді Жужан хандыымен кресіне, оларды алашы билеушілері Бумын (542-552), ара–Ыссы (552-553), Ман (553-572) аандарды жргізген саясатына тоталып, аанатты рылан уаыты мен жер аумаын картаны олдана отырып анытаан жн.
Семинар сабаыны келесі сраына дайындалу барысында тркілерді Сасанидтік Иранмен скери ода рып, Орталы Азиядаы эфталиттермен кресуі (561-587), оларды Солтстік Кавказ, ара теіз жаалауларына дейін жетіп, Еділ бойын баындыруы, ытай, Иран, Византия сияты сол кездегі уатты елдермен дипломатиялы арым-атынастар орнатып, терезесі те державаа айналуы мселелеріне тоталу керек. Трік аанатыны Византия империясымен елшіліктер алмасуы барысында жргізілген келіссздерде андай сратар арастырыланы жне оларды нтижелері жнінде айтылады.
Батыс трік аанатыны этникалы рылымы мен саяси тарихы мселесін тсіндіру кезінде е уелі Трік аанатыны 603 жылы Батыс трік жне Шыыс трік аанаттарына блінуі, оларды райсысыны жер аумаы, Батыс трік аанатыны рамындаы ру–тайпалар («он о бдун»), орталы алалары сияты негізгі мселелерге назар аударылады. арастырылатын наты мселелерді атарында Батыс трік аандарыны VII .- 1-ші ширегінде скери жорытар йымдастырып, аанатты шекарасын алдыы Кавказ, Еділді тменгі аысы, ара теіз, Дона дейін жеткізгенін атауа болады. Сонымен бірге, Батыс трік аанатыны мемлекеттік басару жйесіндегі аан, жабу, шад, бектер, бйрытар мен тархандар сияты лауазым иелеріні ызметтеріне кеірек тсініктеме берілуі тиіс.
3-семинар. азастан аумаындаы ерте ортаасырлы