Материалды жне рухани мдениет.
Жоспар: 1. алаларды дамуы.
2. олнерді, сауданы, ауыл шаруашылыыны дамуы.
3. Рухани мдениет. Исламны таралуы.
дебиеттер:
1. азастан тарихы. Кне заманнан бгінге дейін. І том. А., 1996.
2. Абусеитова М.Х. и др. История Казахстана и Центральной Азии. А., 2001.
3. Байпаков К.М. Средневековые города Казахстана на Великом Шелковом пути. Алматы, 1998.
4. аза даласыны ойшылдары, ІХ–ХІІ . Алматы, 1995.
5. Тарих. Адамзат аыл–ойыны азынасы. ІІІ том. Ортаасырлы тарихи ой. Астана, 2005.
дістемелік нсау:
алаларды дамуы мселесін арастыруды дамыан орта асырларда отырышы мдениетті дамып, алалар саныны кбейгеніне жне оны себептеріне тоталудан бастаймыз. Отстік азастан мен Жетісу аймаындаы алалар туралы таратып айта келіп, оларды саны жаынан ана емес, клемі мен экономикалы маызы жаынан да сіп отыранына назар аударан жн. Тараз, Сыана, Йасы, Фараб (Отырар), Испиджаб (Сайрам) жне т.б. алаларды азастан аумаындаы халытарды сауда-экономикалы, саяси жне мдени мірінде зор рл атараны, отырышы шаруашылы пен олнерді дамуына ыпал еткені жайлы тсіндіріледі.
Келесі мселе олнерді дамуыны алышарттарынан басталып, одан кейін ІХ–ХІІ . ала трындары саныны суі нтижесінде трлі бйымдар жасайтын шеберханаларды кбейгені, ыш мыра, шыны жасау, сталы, зергерлік, сйек сату ксіптері туралы айтылады. Сауданы дамуы жнінде айтанда лы Жібек жолыны халыаралы сауда байланысын дамытудаы ролі аныталып, Испиджаб, Отырар, Тараз алаларындаы аша сарайлары туралы баяндалады. ала трындары тарапынан ауыл шаруашылыы німдеріне деген сранымны артуы егіншілік пен мал шаруашылыыны дамуына себепкер боланы жайлы тсіндіріледі.
Рухани мдениетті дамуы мселесін арастыранда ылым мен жазба дебиетті крнекті кілдері: бу Насыр л-Фараби (870–950), Махмд ашари (ХІ .), Жсіп Баласани (ХІ .), Ахмет Йассауи (1103–1066 ж.ш.) сияты тлалар міріне, оамды ызметіне жне ебектеріне жан-жаты сипаттама беру ажет. Тркі алымдарыны шыармалары азастан мен Орта Азия халытарыны тарихы мен тілін зерттеуде ылыми трыдан маызды екенін атап крсету ажет. Ислам дініні таралуын, оны мдениетті дамуына тигізген ыпалын айтып ту маызды. Ортаасырлы авторларды алаларда мешіттерді кптеп салынуы жайлы хабарлары да исламны орныа бастаанын крсететін деректер болып табылады.
7-семинар. Монол жаулап алушылыы. Алтын Орда мемлекеті.
Жоспар: 1. Монолдарды азастан мен Орта Азияны жаулап
алуы.
2. Монол лыстарыны рылуы.
3. Алтын Орданы мемлекетік рылысы жне этикалы
рамы.
дебиеттер:
1. азастан тарихы. Кне заманнан бгінге дейін. І том. А., 1996.
2. азастан тарихы. Кне заманнан бгінге дейін. ІІ том. А., 1998.
3. Бартольд В.В. История турецко–монгольских народов // Сочинения. Т. V. М., 1968.
4. Д’Оссон К. Шыысханнан мір Темірге дейін. Астана, 2003.
5. Шыысхан. лем сілкіндірушісі. растыран: І. Есенберлин. А., 2002.
дістемелік нсау:
Монолдарды азастан мен Орта Азияны жаулап алуы сраы ХІІ . аяы – ХІІІ . басындаы монол тайпаларыны (меркіт, татар, тайчжуит, т.б.) орналасан аумаы, Темучинні ХІІІ . басында Орталы Азияда Монол мемлекетін руы, оны скери кш-уаты, оамды рылысы мселелерін арастырудан басталады. Одан кейін монолдарды азастан мен Орта Азияа скери жорытарыны басталу уаыты, оны себептері, монол скеріні дайындыы, жергілікті халыты монолдара арсылы крсетуі, «Отырар апатыны», Хорезмді жаулап алуды уаыты, осы оиалармен тыыз байланысты жекелеген тарихи есімдер (айыр хан, Мхаммед шах, Жошы, Шаатай, т.б.) жайлы мліметтер келтіру керек.
Монол лыстарыны рылуы мселесін тсіндіру барысында Жошы, Шаатай, гедей жне Тле лыстарыны рамына кірген айматар картадан крсетіп, «лыс» сзіні маынасын аныталады. Монол лыстарындаы басару ерекшеліктері, стемдік етуші топтарды артышылытарды иеленуі, салы жинау жйесі туралы айтылады. Шыыс хан мен оны лдарынан кейін ішкі саяси кресті рістеуі барысында монол лыстарыны блшектене тсуі, ХІІІ . ортасында жекелеген мемлекеттерді блініп шыуы (Бату лысы, Орда Ежен лысы, Хайду мемлекеті, т.б.), бл мемлекеттердегі тркі тілдес халытарды шешуші ролі жайлы мселелер баяндалады.
шінші сра бойынша Батуды 1235–1242 жж. Еділ бойына, орыс князьдіктеріне жне Шыыс Еуропа елдеріне жасаан жорытарыны нтижесінде Алтын Орданы рылуы, жер аумаы, орталыы болан алалары аныталады. Алтын Орданы мемлекеттік, азаматты, скери, шаруашылы, сот істерін жргізетін органдара сипаттама беріледі. Бату, Берке, Менгу-Темір, збек, Жнібек хандарды кезіндегі ішкі саяси, халыаралы жадай, мемлекеттік рылысында лестік басару жйесіні саталып аланы туралы айтылады. Алтын Орданы этникалы рамына, тілі мен мдениеті ралуан, трлі діндерді станан халытарды мекендегеніне назар аударылады.
8-семинар. XIV–ХVI . азастан аумаындаы мемлекеттер.
Жоспар: 1. А Орда мемлекеті.
2. Моолстан мемлекеті.
дебиеттер:
1. азастан тарихы. Кне заманнан бгінге дейін. ІІ том. А., 1998.
2. Абусеитова М.Х. и др. История Казахстана и Центральной Азии. А., 2001.
3. Бартольд В.В. Очерки истории Семиречья // Сочинения. Т. ІІ. М., 1963.
4. Дулати М.Х. Тарих–и Рашиди. Алматы, 1999.
5. азастан тарихы. Энциклопедиялы анытамалы. А., 2006.
дістемелік нсау:
Шыыс Дешті ыпшата ХІІІ–XV . мір срген А Орда туралы сраты арастыру барысында Орда Ежен лысыны рылу тарихы, ішкі жне сырты саяси жадайы бойынша жауаптар дайындалу керек. Картаны пайдалана отырып, А Орда мемлекетіні жер аумаы, онымен шекаралас елдер аныталады. Мемлекетті кшеюіне, Алтын Ордадан саяси туелсіздікті иеленуіне ат салысан Мбарак ожа, Ерзен, рыс хандарды ызметі жне оларды з заманындаы саяси істерге араласуы жайлы мліметтер келтіріледі. Сондай-а XIV . 2–ші жартысындаы А Орда мемлекетіні билеушілері рс (Орыс) ханны (1361–1377), Тотамыс ханны (1380–1395) Орта Азия міршісі Темірмен (1370–1405) кресі, оны саяси салдары жнінде тсіндіруге болады. А Орданы жер аумаы азіргі азастанны басым блігін аланына, халыны рамында азастандаы жергілікті тайпаларды (ыпша, арын, оырат, керей, найман, йсін, т.б.) басым боланына жне оны болаша аза хандыыны этникалы негізін раанына назар аударылады.
Моолстан мемлекеті сраында Шаатай улетіні лысы ыдырааннан кейін Моолстанны рылуы, орналасан аумаы мен алашы билеушілеріні (Тоылы Темір, Ілияс ожа, ызыр ожа) жргізген саясаты туралы арастырылады. «Тарих-и Рашиди» ебегінде мемлекет тарихын крсеткен Мхаммед Хайдар Дулатиды деректеріне тоталып, мемлекеттегі басару жйесі, жер иелену тртібіні дамуы, крші елдермен арым-атынастары, мір Темірді Моолстана арсы XIV . 70-90 жж. жасаан жорытарыны зардаптары туралы мліметтер келтіріледі. XV . 1-жартысында Мхаммед хан билігі тсында Моолстандаы саяси жадайды тратануы, Уйіс ханны ойраттармен кресі мселелеріне назар аударылады. аза хандыыны рылуы арсаында билік жргізген Есен-Ба ханны (1429–1462) саясатына, XVI . басында Моолстан мен аза хандыыны Жетісу ірінде, Шыыс Тркістанда жргізген соыстарына сипаттама беріледі. Моолстанны этникалы рамы тркі тілдес тайпалар мен тркіленген монол тайпаларынан траны, стемдік еткен монол тілдес тайпаларды тркіленіп, жергілікті халыпен араласуы жайлы айту керек.
9-семинар. XIV–ХVI . азастан аумаындаы мемлекеттер.
Жоспар: 1. Кшпелі збектер мемлекеті.
2. Ноай Ордасы. Сібір хандыы.
дебиеттер:
1. азастан тарихы. Кне заманнан бгінге дейін. ІІ том. А., 1998.
2. Абусеитова М.Х. и др. История Казахстана и Центральной Азии. А., 2001.
3. Абуев К., Мухамадеева И. Султан Ураз–Мухаммед: жизнь и необычайная судьба. Астана, 2007.
4. азастан тарихы. Энциклопедиялы анытамалы. А., 2006.
5. Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Казахстан. Летопись трех тысячелетий. Алматы, 1992.
дістемелік нсау:
Кшпелі збектер мемлекеті (білхайыр хандыы) сраын арастыру мемлекетті рылан уаыты мен жер аумаын анытаудан басталады. Шайбан рпаы білхайырды (1428–1468) билікке келуі туралы баяндай келіп, хандыты этникалы рамына, оамды рылысына тоталу керек. Мемлекетті XV . 40-шы жж. Сырдария мен аратау іріндегі алаларды иеленіп, Сыанаты орталы еткені, білхайыр ханны крші елдерге атысты станан саясаты жнінде тсіндіріледі. Мемлекеттегі ішкі саяси жадайды болаша аза хандыыны рылуына тигізген ыпалы айтылады. білайыр хандыыны лсіреп, бірнеше лыстара блініп кету себептеріне талдау жасалып, мемлекетті XV . Орта Азия мен азастанны этносаяси тарихында алатын маызды ролі крсетіледі.
Келесі мселені арастыранда е алдымен Алтын Орданы ыдырап, А Орданы лсіреуі барысында азастанны солтстік-батысында Ноай Ордасыны пайда болуы, жер аумаы мен этникалы рамы жайлы айтылады. Мемлекетті саяси тарихына тоталанда Ноай Ордасыны негізін салушы мір Едігені (1396–1419) маыт жртын ныайтуа баытталан саясаты туралы мліметтер келтіріліп, оамды рылысы сипатталады. XVI . 30-50 жж. аза ханы Ханазарды тсында ноай–аза атынастарыны белсенді трде дамуы, XVI . 2–ші жартысында Ноай Ордасыны бірнеше мемлекеттік бірлестіктерге ыдырап, ноайларды Ресеймен, ырым хандыымен арым–атынастары жне олара туелді болуы жайлы жауаптар дайындалады.
Семинарды шінші сраында арастырылатын мселелер: «Сібір» атауыны шыуы мен маынасы жніндегі трлі кзарастар, XIV . 60-жж. Сібірде Тмен хандыыны рылуы, Шайбани рпатарыны билікке келуі жне оларды Тайба улетіні хандарымен саяси билік шін кресі, т.б. Сібір хандыыны XVI . тарихында крнекті орын алан шайбанилік Кшім ханны (1556–1598) тласына тоталып, оны Ресей патшалыымен арым-атынасы, Ермак бастаан казактармен кресі жне Сібір хандыыны XVI . соында Ресей рамына алынаны туралы айтылады.
10-семинар. XIV-XV . азастан аумаындаы мемлекеттерді