Экономикасы мен мдениеті.
Жоспар: 1. алаларды дамуы.
2. олнер, керуен жолдары, сауда жне аша айналымы.
3. Фольклор. Ауызша жеке поэзия.
дебиеттер:
1. азастан тарихы. Кне заманнан бгінге дейін. ІІ том. А., 1998.
2. Байпаков К., Нржанов А. лы Жібек жолы жне ортаасырлы азастан. Алматы, 1992.
3. Байпаков К.М. Средневековая культура Южного Казахстана и Семиречья. Алма-Ата, 1986.
4. азастан тарихы. Энциклопедиялы анытамалы. А., 2006.
5. Путешествия в восточные страны Плано Карпини и Гильома Рубрука. Алматы, 1993.
дістемелік нсау:
XIV-XV . алаларды жадайы туралы сра бойынша назар аударылатын басты мселе – монол жаулап алуынан кейінгі азастан мен Орта Азия аумаында алаларды лдырауы болып табылады. Монол лыстары билеушілеріні ала мдениеті мен отырышы шаруашылыты дамыту жніндегі саясатыны екі баытына тоталу керек. А Орда, Моолстан мемлекеттерінде XIV-XV . ала мдениетіні айта жандануына сер еткен экономикалы жне саяси факторлар аныталады.
Келесі сра – XIV-XV . азастан аумаындаы алаларда олнерді дамуы туралы жазба деректерден грі археологиялы зерттеу жмыстары материалдарына сйене отырып тсіндіріледі. олнерді дамуындаы ыш-мыра ісі, керамика бйымдарын жасау, мыс жне ола бйымдарын ндіру ксібі, зергерлік ксіп, шыны жасау жне т.б. трлері туралы натылы мліметтер келтіріледі. Монолдар жаулап алуынан кейінгі керуен жолдарыны, сауда ісіні дамуына келтірілген зардаптарды клеміне сипаттама беріледі. Бл орайда еуропалы саяхатшылар Плано Карпини (ХІІІ .), Гильом Рубрук (ХІІІ .) жазбаларыны мліметтерінен зінділер келтіруге болады.
Рухани мдениетті дамуы мселесін арастыранда Шыыс Дешті ыпша аумаында XIV-XV . халы ауыз дебиеті дстріні жетекші орын аланын ескеру керек. Ауызша дебиеттегі дет-рып жырлары, батырлы эпостар, жыраулар мен жыршылар поэзиясы туралы айта келіп, рухани мдениетті крнекті кілдері – Асан айы, Кетба, одан аын, Сыпыра жырау, азтуан жырау сияты тлаларды шыармашылыыны мазмнына назар аударылады.
11-семинар. аза халыны алыптасуы.
Жоспар: 1. «аза» этнониміні маынасы.
2. аза халыны этногенезі, алыптасу кезедері.
3. аза жздері: пайда болуы жне этникалы аумаы.
дебиеттер:
1. азастан тарихы. Кне заманнан бгінге дейін. ІІ том. А., 1998.
2. Абусеитова М.Х. и др. История Казахстана и Центральной Азии. А., 2001.
3. Аынжанов М.Б. азаты тегі туралы. Алматы, 1957.
4. азастан тарихы. Энциклопедиялы анытамалы. А., 2006.
5. Масанов Н.Э. и др. История Казахстана. Народы и культуры. А., 2001.
дістемелік нсау:
Бірінші сра бойынша «аза» атауы алаш рет кездесетін ортаасырлы деректерді анытап, олардаы «аза» атауыны шыуына байланысты пікірлер мен болжамдара кеінен сипаттама берілуі ажет. аза атауыны шыу тегін б.з.б. І мыжылдыты 2-ші жартысында азастан аумаында мір срген «са», «каспи» т.б. тайпаларды атымен байланыстыратын . Х. Марлан, А.Бернштам, М.Аынжанов сияты алымдарды тжырымдары айтылады. Одан кейін, «аза» сзіні маынасын з алдына еркін жрген, ерікті адамдар деп тсіндіретін В. Радлов, Ш. Улиханов, М.Х. Дулати, Ш.дайберділы, т.б. алымдарды тжырымдарына тоталу керек.
Семинарды келесі сраы бойынша аза халыны пайда болуы мен этникалы тарихына байланысты бірнеше ылыми кзарастарды бар екендігі назара алынады. Біріншіден, этногенетикалы рдісті сипаттауа атысты аза халыны пайда болуыны миграциялы (П. Рычков, С. Броневский, Н. Маев, т.б.) жне автохтонды (Я. Гавердовский, С. Толстов, т.б.) тжырымдары, екіншіден, аза халыны этногенезіні аяталу кезеі жайлы монолдара дейінгі (А. Левшин, Х. ділгереев, М. Аынжанов, т.б.), этносаяси (В. Вельяминов-Зернов), збек-азаты (Ш. Улиханов, В. Юдин, т.б.) кзарастар туралы айтылады. азатарды халы болып алыптасуына сер еткен басты факторлар аныталады.
аза жздеріні пайда болуы мселесі бойынша е алдымен «жз» атауыны асырлар бойы алыптасан тарихи, леуметтік-экономикалы категория екені тсіндіріледі. Жздерді пайда болу уаытын, себептерін анытаумен, оларды тарихын зерттеумен айналысан Ш.Ш. Улиханов, Н.А. Аристов, В.В. Бартольд, М.Вяткин, С. Аманжолов, т.б. алымдарды трлі тжырымдарына талдау жасалады. Одан кейін азаты лы, Орта жне Кіші жздеріні рулы-тайпалы рамы, ірі тайпаларды оныстану айматары, халыны саны, рандары, табалары, сондай-а оларды Отан ораудаы зіндік функциялары туралы айтылады.
12-семинар. XV–XVI асырлардаы аза хандыы.
Жоспар: 1. аза хандыыны рылуы.
2. XVI асырды 1-ші жартысындаы аза хандыы.
3. XVI асырды 2-ші жартысындаы аза хандыы.
дебиеттер:
1. азастан тарихы. Кне заманнан бгінге дейін. ІІ том. А., 1998.
2. Абусеитова М.Х. Казахское ханство во второй половине XVI в. А., 1985.
3. азастан тарихы. Энциклопедиялы анытамалы. А., 2006.
4. Материалы по истории Казахских ханств XV–XVIІІ вв. Составители: С.К. Ибрагимов, Н.Н. Мингулов, К.А. Пищулина, В.П. Юдин. А., 1969.
5. Слтанов Т. аза хандыыны тарихы. Алматы, 2003.
дістемелік нсау:
Тарихи деректердегі мліметтерге сйеніп, Шыыс Дешті ыпша пен Жетісуда рылан білхайыр хандыыны жне Моолстанны XV .- 50-60 жж. саяси-леуметтік, этникалы жадайына сипаттама беріледі. Керей мен Жнібек слтандарды тірегіне топтасан тайпаларды білхайыр ханны ол астынан блініп, Батыс Жетісуа оныс аударуы аза хандыыны рылуына негіз боланын айту керек. Моолстан ханы Есенбаны аза слтандарымен ода рып, олара жер бліп беруіндегі кздеген саясатыны мні, XV .- соы ширегіндегі аза хандыыны шекарасыны кееюіне жне халы саныны суіне ыпал еткен саяси-леуметтік факторлар аныталады.
аза хандыыны XVI .- 1-ші жартысындаы саяси жадайы Брынды (1480-1511), асым (1511-1521), Тахир (1523-1532) жне т.б. аза хандарыны билік жргізуімен байланысты арастырылуы керек. сіресе, асым ханны Мхаммед Шайбанимен Сырдария бойындаы алалар шін жргізген кресіні нтижесінде азатар мекендеген негізгі айматарды біріктірілуі, аза хандыы мен Моолстанны арасында тыыз байланыстар орнатылуы, ал Шайбанилер мемлекетімен арым-атынастары шиеленіскен кйінде аланы туралы айтылады. Одан кейін XV .- 20-30 жж. билік жргізген Тахир, Бйдаш, Тоым хандарды тсында аза хандыыны саяси трыдан лсіреуі, ондаы халы саныны азаюы туралы баяндалады.
Семинарды шінші сраы бойынша алдымен XVI .- 2-ші жартысында аза хандыыны саяси ахуалын ныайтан Ханазар ханны (1538 (1559)–1580) билік жргізген кезінде шекараны Ноай Ордасы есебінен батыс баытта кееюі, Мауараннахрдаы збек ханы ІІ Абдаллахпен саяси ода руы мселелері айтылады. Одан кейін Туекел ханны (1582–1598) збек хандарымен айта басталан кресті нтижесінде Ташкент, Сайрам, Тркістан алаларыны азатара аратылуы, сондай-а Туекел ханны Ресей патшалыымен елшіліктер алмасуы (1594, 1595), аза хандыыны Орта Азиямен, Сібірмен сауда байланыстарын дамытуы сияты оиалара кіл аудару керек.
13-семинар. XVIІ асырдаы аза хандыы.
Жоспар: 1. XVII . басындаы саяси жадай. Есім хан.
2. XVIІ . 30-50 жж. аза хандыыны жадайы.
3. Туке хан тсындаы билікті ныаюы. «Жеті жары».
дебиеттер:
1. Абусеитова М.Х. История Казахстана и Центральной Азии. Алматы, 2001.
2. азастан тарихы. Кне заманнан бгінге дейін. ІІ том. А., 1998.
3. азастан тарихы. Энциклопедиялы анытамалы. А., 2006.
4. Материалы по истории Казахских ханств XV–XVIІІ вв. Составители: С.К. Ибрагимов, Н.Н. Мингулов, К.А. Пищулина, В.П. Юдин. А., 1969.
5. Моисеев В.А. Джунгарское ханство и казахи. XVII-XVIII вв. А., 1991.
дістемелік нсау:
Семинарды бірінші сраы бойынша XVII . басында азатарды крші халытармен белсенді скери-саяси, сауда жне мдени атынастарыны ныаюы, аза хандыыны билеушілері мен Мауараннахрдаы Аштархани улеті арасында Сырдария бойындаы алалар шін жргізілген соыстар, Имамкули ханны азатара арсы 1611, 1613 жылдары жасаан жорытары туралы айтылады. Сонымен бірге, Мхаммед ибн Улиді «Бахр л-асрар» ебегінде, білазы Баадрді деректерінде баяндалатын Есім хан (1598-1628) мен Трсын Мхаммед хан (1613-1627) арасындаы алауызды, 1613-жылы Ташкентте Трсын ханны билігіні орнатылуы туралы айта келіп, «атаан ырыны» атауымен тарихта алан оианы мазмнын ашан дрыс болма.
XVII . 30-50 жж. аза хандыыны жадайы мселесін арастыру барысында осы кезеде саяси бытыраылыты кшейіп, орталы билікті лсіреуіні орын аланына тоталу керек. аза хандыыны сырты саяси жадайына сипаттама беріп, Жоар хандыыны азатармен соыстарыны себептеріне, барысына, аза ханы Жгірді (1629-1652) тарихи ызметіне назар аудару керек. 1643-жылы Орбла шайасыны нтижелері, оны аза хандыыны тарихында алатын маызды орны туралы мліметтер келтіріледі.
Туке ханны (1680-1715) билігі тсындаы аза хандыыны жадайы туралы айтанда ішкі айшылытарды бседетіп, саяси шиеленістерді тотатуа баытталан згерістерді боланына тоталу ажет. Туке ханны ел билудегі жргізген саяси амал-тсілдеріні тымды жатары, аза оамындаы билер институты рліні артуыны себептері аныталады. «Жеті жары» дет-рыптары мен задар жинаыны ыты жйені алыптастырудаы маызды ызметі туралы тсіндіріледі. Туке ханны Сібірдегі орыс алаларына жіберген елшіліктері жне оны аза-орыс сауда байланыстарыны жргізілуіне тигізген ыпалы жнінде айту керек.
14-семинар. азатарды ХVI-XVIІ . леуметтік-экономикалы дамуы.
Жоспар: 1. леуметтік топтар мен категориялара сипаттама.
2. азатарды шаруашылыы мен трмысы.
дебиеттер:
1. Абусеитова М.Х. История Казахстана и Центральной Азии. Алматы, 2001.
2. азастан тарихы. Кне заманнан бгінге дейін. ІІ том. А., 1998.
3. азастан тарихы. Энциклопедиялы анытамалы. А., 2006.
4. Масанов Н.Э. и др. История Казахстана. Народы и культуры. А., 2001.
5. Сейдімбек А. аза лемі. Этномдени пайымдау. Алматы, 1997.
дістемелік нсау:
Семинарды бірінші сраы бойынша дайындалу барысында XVI-XVII . аза оамындаы леуметтік ортаны раан топтар аныталады. аза хандыыны леуметтік рылымы асйектер мен арасйектер категорияларын блінгені туралы айта келіп, оларды райсысыны рамына тоталу ажет. Асйектерге жатызылатын хандарды, слтандарды, ожаларды ыты мртебесі туралы наты мліметтер (мселен, «Жеті жары» дет-рыптар мен задар жинаыны деректеріне сйеніп) келтіріледі. Хан болып сайлану шін ажетті шарттара, ханны ытары мен міндеттеріні ауымына сипаттама беріледі. Содан кейін арасйектер категориясына жатызылатын билер, батырлар, асаалдар, бай-шонжарлар, тлегіттер, арапайым малшы жне шаруа ауымы, т. б. леуметтік топтарды оамда атаран ызметтеріне жан-жаты талдау жасау керек.
Кейінгі орта асырлардаы азатарды шаруашылыы мселесіне дайындалу барысында асырлар бойы алыптасан дстрлі шаруашылыты – кшпелі, жартылай кшпелі мал шаруашылыыны, отырышы-егіншілік шаруашылыты арастырылып отыран тарихи кезеде жаласын тапанына назар аударылады. Кшпелі мал шаруашылыына тн маусымды орын ауыстыруды (ыстау, кктеу, жайлау, кздеу) маыздылыына, табии-географиялы жадайлара байланысты ерекшеліктеріне тоталу ажет. Орта асырлардаы Ибн Рузбихан, л-Омари, И. Барбаро, Антони Дженкинсон сияты авторларды жазба деректеріндегі наты мліметтерге сйене отырып, дстрлі шаруашылыты аза халыны трмысына серін тигізуі, отырышы аудандардаы егіншілік шаруашылыыны даму ерекшеліктері сияты мселелер арастырылады.
15-семинар. аза халыны ХVI-XVIІ . мдениеті.
Жоспар: 1. Материалды мдениетті дамуы.
2. Жыраулар мен би-шешендер шыармашылыы.
3. Халыты дет-рпы мен салт-дстрлері.
дебиеттер:
1. Байпаков К.М. Средневековая городская культура Южного Казахстана и Семиречья. Алма-Ата, 1986.
2. Бес асыр жырлайды. Алматы, 1992.
3. азастан тарихы. Кне заманнан бгінге дейін. ІІ том. А., 1998.
4. азастан тарихы. Энциклопедиялы анытамалы. А., 2006.
5. Масанов Э. А. Очерк истории этнографического изучения казахского народа // Казахи: историко-этнографический очерк. Алматы, 1995.
дістемелік нсау:
азатарды XVI-XVII . материалды мдениеті туралы сраты арастыру барысында е алдымен кшпелі жне отырышы аудандар халытарыны шаруашылы дстрлеріне байланысты оларды олданан трмысты бйымдары, й-жайлары, материалды мдениетіні баса да лгілерін жасаудаы ерекшеліктері аныталады. Отстік азастан мен Жетісу ала мдениетіні сулет нері ескерткіштеріне археологиялы зерттеу жмыстарыны нтижесінде алынан деректерге сйнен отырып сипаттама жасалады. аза халыны киіз йі, шаруашылыта олданатын заттары, киім-кешектері, ару-жаратары, т.б. трлері мен маызы туралы ке ауымды мліметтер келтіру ажет.
Жыраулар мен би-шешендер шыармашылыы мселесін арастыру барысында жыраулар поэзиясыны зіндік ерекшелігіне, онда озалан таырыптара талдау жасалады. XVI-XVII . аза халыны Шалкиіз, Доспамбет, Мараса, Атамберді, т. б. сияты жырауларыны шыармашылыы туралы наты материалдар арастырылып, оны мазмнымен жан-жаты танысу керек. Жыраулар мен би-шешендер шыармашылыыны тарихи оиалар бойынша дереккздер ретіндегі маыздылыына назар аударан жн.
Халыты дет-рыптары мен салт-дстрлері туралы сра бойынша дайындаланда, біріншіден, оларды кшпелі мал шаруашылыымен, отбасы-неке атынастарымен, оамны моральды-дептік талаптарымен байланысты р трлі лгілері аныталады. аза халыны салт-дстрлері мен дет-рыптарыны трлеріне жан-жаты сипаттама бере отырып, оларды мазмнына, масаттарына, сондай-а жалпы адамзатты рухани ндылытармен байланысты жатарына ерекше назар аудару керек.
Глоссарий:
Асйек – аза оамыны жоары тобы: хан, слтан, бек, билеушілерді кілдері, р трлі дрежедегі кімдер мен трелер, яни Шыыс хан рпатары мен дін иелері саналан ожалар.
Алаш (ежелгі трік сзі – бауырластар, андастар, туыстар) – ежелгі заманда, трік халытары бліне оймаан ауым кезінде дниеге келген ым. Ортаасырлы жне одан ерте кездегі деректерде азаты з алдына ел болып ханды рана дейінгі ежелгі тайпаларыны орта атауы.
Албан – аза халын раан ірі тайпаларды бірі. Шежіре бойынша, лы жзді рамына енеді. Албанны раны – Райымбек, Бйдібек, табасы – дгелек.
Алдаспан – батырлар стайтын ауыр ылыш.
Арын – аза халын раан тайпаларды бірі. Шежіре бойынша Орта жз рамына енеді. Арын тайпасыны раны – Ажол, табасы – «кзтаба» (оо).
Арыс – 1) рулы жйеде бір тайпаны райтын ірі аталар (алты арыс арын); 2) бір елді не бір шаыраты ттасы болан ажырлы да адірменді адам.
Атабек – хан, слтандарды балаларын трбиелеуші рі оларды аморшысы.
Ашина – Тріктерді ежелгі атауы. Ежелгі монол тіліндегі «шоношино», яни асыр деген сзге ытайша рметтілік сипатын білдіретін «а» дыбысы осылып жасалан термин делінеді. Демек, ашина сзі асиетті брі мнін береді.
Аштархани – 1598 жылы Орта Азияда билік еткен Шайбани улетін алмастыран жаа улет.
лімлы – аза халын раан тайпаларды бірі. Шежіре бойынша Кіші жз рамына енеді. аракесек деп те аталады.
мір – шыыс елдеріндегі скербасылы ата. Араб тілінен енген бл скери дреже тркі тіліндегі «бек» дрежесімен сйкес.
Баж – делетін жерге салынатын салы.
Байлы – аза халын раан тайпаларды бірі. Шежіре бойынша Кіші жз рамына енеді. Байлыны рамына шеркеш, ысы, есентемір, байбаты, беріш, адай, алшын-жаппас, тана, алаша, масар, таз, ызылрт рулары енеді
Балбал – археологиядаы рыпты ескерткіштерді бір тріне байланысты олданылатын атау. Балбал тас мсін емес, дрысында оны жанына тізбектеле ойылатын, сл ана делген, кбіне делмеген кішірек тас бааналар.
Баса – монол хандарыны жаулап алан елдерден алым-салы жинауа жне халы санаын жргізуге таайындаан адамы.
Батыр (парсыша баадр – ержрек, батыл) – скери нерді жасы мегерген, жау тсірер ерлігімен аты шыан адама берілетін ата.
Бек – феодалды иелік ожасы, ру мен тайпа басшысы.
Беклер бегі – ханны арнайы жарлыымен айматы, ірі тайпаны немесе халытар тобын басаратын скери ызметкер.
Би – ділдігімен, шешендігімен трелік айту ыына ие болан беделді адам.
Вакуф – мешіттер мен медреселерді иелігіндегі, сондай-а мсылман дінбасыларына сыйлы ретінде берліген жер.
Гурхан – араытай мемлекеті билеушісіні лауазымы.
Даруа – ортаасырлы алада алым-салы жинау мен тртіпті адаалау істерін басаран адам.
Дешті ыпша – ыпша даласы, ХІ-ХІІ . олданылан географиялы ым.
Диуан – мсылман елдеріндегі кімшілік жне сот істері жніндегі кімшілік мекемелер.
«Диуани лат ат-трік»–Махмд ашариды (ХІ .) трікше-арабша тсіндірме сздігі.
Дулу – Батыс Трік аанатыны негізін раан он тайпаны бір блігі. Дулу одаы бес тайпадан трды. Олар Батыс Трік аанатындаы Жетісу мен Батыс Жоарияны мекендеген.
Жабу (ябу) – Оыз мемлекеті билеушісіні лауазымы.
Жалайыр – аза халын раан тайпаларды бірі. Шежіре бойынша лы жзді рамына енеді.
«Жами ат-Тауарих» – адырали Жалайыриды XVII . басында ертедегі аза тілінде жазан, 157 беттен тратын шежірелік ебегі.
Жары– дстрлі аза оамындаы задар жинаыны атауы. Ежелгі тркі тіліндегі «иар» – мір беру, билік айту маынасындаы сзден шыан.
«Жаса» («Яса») – Шыысханны за ережелері мен аулы-арарларыны жиынтыы.
«Жеті жары» – Туке хан билігі кезінде (1680-1715) абылданан аза халыны дстрлі дет-рып ережелері мен задарыны жинаы.
Жетіру – аза халын раан тайпалар бірлестігіні бірі. Шежіре бойынша Кіші жз рамына енеді.
Жз – бірнеше лысты тайпалар одаы негізінде бірігуі.
Зекет – аріп-кемтарлара лестіру шін мешіт жинайтын салы. Зекетті кемтар емес мсылмандар ана береді.
Ихта – феодалдара оластындаы халытан салы жинау ыын беретін, шартты трде берілетін жер лесі.
Инал – Оыз мемлекеті билеушісіні мрагері.
Керей, керейт – аза халын раан тркі тайпаларыны бірі. аза шежіресі бойынша Орта жз рамына енеді.
Кесене – діни рылыс, белгілі адамдарды рметіне абір басына трызылан.
Кешіктен – ханны жеке басын орайтын жасауыл.
Коммендация – жеке басын орааны шін феодалды міршіге скери ызмет немесе баса да жмыстар атаруы.
Кк тріктер - Шыыс трік аанатыны халы.
Ккілташ – хан мрагерін трбиелеуші стаз.
«Клтегін» жазуы– VIII асырдаы кне трік ескерткіші.
аан, аан (хандарды ханы, бас хан деген ымды білдіреді)– ерте трік мемлекеттеріні басшысы.
алан – монолдар билігі орнаан жерлерде егіншілерге салынатын салы.
ара бдун – Батыс трік аанатындаы арапайым халы.
ожалар – Орта Азияда ислам дінін таратуда белсенділік танытан улеттер.
онтайшы – Жоар хандыындаы е жоары билеушіні лауазымы.
оырат – Орта жз рамындаы тайпа.
н – ылмыс жасааны шін дние-млік тлеу.
рылтай – Шыысхан улетіні басшылыымен тіп тран кшпелі монол шонжарларыны кеесі.
ыпша – аза халыны, баса да біратар тркі халытарыны негізін раан тайпа, орта асырларда Орталы Азия мен Шыыс Еуропаны мекендеген аса ірі лыстарды бірі.
Мауараннахр – мудария зеніні о жа жаалауындаы жерді атауы.
Маыттар – Ноай Ордасындаы е ыпалды, рі лкен тайпа.
Медиавистика – орта асырлар, дние жзі тарихыны ежелгі дние мен жаа заман аралыындаы кезеі. Латын тіліндегі «медиум» – орта, «аевум» – асыр деген сздерінен шыан.
Миршикар – ханны а аулау ісін басарушы.
Музари немесе барзигар – арахандар мемлекетінде шаруаларды леске алан жерлерінен алынатын алым-салы.
Наиб – Моолстан мемлекетінде жастайынан сайланан хандара аыл беретін жоары лауазымды кеесші.
Найман – аза халын раан тркі тайпаларыны бірі. Шежіре бойынша Орта жзге кіреді. Наймандарды орта табасы – баан, раны – аптаай.
Нушиби – Батыс Трік аанатындаы «он о тайпаны» бір блігі. Нушеби одаы бес тайпадан трып, Шу зенінен аратауа дейінгі жерлерде мекендеген.
«Он о бдун» – орхон жазбалары бойынша Батыс трік аанатыны халы.
Рабад – ортаасырлы аланы егін егушілер мен мал сіруші арапайым халы тратын сырты блігі.
Руна жазуы – тріктерді кне жазуы.
Сал-серілер – аынды пен ншілік асиет бойына туа дарыан нер иелері.
Сахиб-барида – арахан мемлекетінде мліметшілік ызметті оса атаран почта бастытары.
Сойырал – скери ызметі шін мраа тпкілікті берілетін жер.
Слтан – аза хандыында лысты басаран жоары лауазым иесі.
Сюбашы – Оыз мемлекетіндегі скери олбасшы.
Таар – скерді амтамасыз ету шін заттай жиналатын салы трі.
«Тарих-и Рашиди»– Мхаммед Хайдар Дулатиды (XVI .) Моолстан мен ашарияны XIV . 2-ші жартысы – XVI . аралыындаы тарихы баяндалатын ебегі.
Теле, телэ – тркі тілдес тайпалар бірлестігіні жалпы атауы. VI-ІХ . Еділден Солтстік Монолияа дейінгі далаларда мекендеген.
«Тоныкк» жазуы – VIII . трік тайпаларыны кне жазба ескерткіші.
лы Жібек жолы – сауда-керуен жолдарыны жалпы атауы; б.з.б. ІІ . – ХVI . аралыында Орта Азия арылы ытайды Алдыы Азиямен байланыстырды.
Харадж – феодалды рента, делетін жерге салынатын салы.
Цитадель (амал) – ортаасырлы алаларды бекініс рылыстарымен оршалан орталы кімшілік блігі.
Шахристан – ортаасырлы алаларды олнершілер, саудагерлер мен жасашылар мекендейтін блігі.
Яма – орта асырларда Іле зеніні бойында мекендеген тркі тайпасы. Ямалар арахан улеті мемлекетіні негізін алауда елеулі рл атарды.
Ялавашылар – арахан мемлекетінде хаанны тапсырмасын орындайтын елшілер.
Реферат таырыптары: