Таырыбы: Ауытушылы рекет-ылы психодиагностикасы мен психокоррекциясы пні жне ылыми зерттеу обьектісі
ПННІ ОУ ДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Ауытушылы мінез-лы психодиагностикасы мен коррекциясы» пні бойынша оу-дістемелік кешені
(5В050300 «Психология» мамандытарына )
ОУ ДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей
2012
Алысз
1. ЖАСАЛЫНДЫ
растырушы Шкрім атындаы Семей мемлекеттік университетіні
“ Психология” кафедрасыны аа оытушысы Абдуллина Г.К.
Хаттама № 1 “__28____” ____08______ 2012ж
2.АРАЛДЫ
2.1.Шкрім атындаы Семей мемлекеттік университетіні “Психология” кафедрасыны отырысында
Хаттама №______”__»________ 2012 жыл
Кафедра мегерушісі: Сатиева Ш.С
2.2.ГЗФ оу-дістемелік бюросыны отырысында
Хаттама №______”__»________ 2012 жыл
Траасы _______Г.Григорьева
3.БЕКІТІЛДІ
3.1.Университетті оу-дістемелік бюросыны отырысында малданды жне баспаа сынылды
Хаттама №______”__»________ 2012жыл
Оу ісі жніндегі проректор__________ Б.Рскелдиев
Мазмны
1 Глоссарий
2 Дрістер
3 Практикалы жне лабораториялы сабатар
4 Курсты жне бітірушілерді ксіби жмыстарын дайындау
5 Студентті здік жмысы
Жасспірімдерді оама арсы жаымсыз ылы-рекеттері: тірік айту, рлы жасау, зін-зі стай алмау, ызаорлы, ошаулану, стресстер мен орыныш-рейлері, ртрлі неврозды кріністері психологтарды зерттеу мліметтері бойынша оамда алыптасан нормалардан ауытуа себепші деликвенттілік, девианттылы, дизонтогенездік, агрессивті, аутодеструктивті жне аддиктивті мінез-лытар. Деликвенттілік, девианттылы, дизонтогенездік, агрессивті, аутодеструктивті жне аддиктивті мінез-лытарды тсініктемелерін талдап крейік.
Психологиялы дебиетерде деликвенттікмінез-лытермині жиі олданылады. Бл тсінік латын сзі “dilinguens” – “ылы, айып” деген маынаны білдіреді. Бл терминнен біз тланы наты іс-рекеті, оамдаы жне берілген уаыттаы задардан ауытыан, баса адамдара ауіп тдіретін жне леуметтік реттілік пен ылмыс шін хазаланан. Заа арсы мінез-лы крсеткен тла – деликвенттік тла ретінде жіктелінеді (деликвент). “Ауытушы” мінез-лы термині “девиантты” терминімен сйкес келеді (латын тілінде deviatio - ауту) немесе “деликвенттік” (латын тілінде delinquens - ы бзушы). оамда алыптасан нормалардан ауытуа жол ашатын мінез-лы девиантты мінез-лы деп аталады. Девиантты мінез-лыты трлеріне ылмыскерлік, ішкілікке салыну, нашаорлы, жезкшелік, мар ойындарына ызыушылы, психопатиялы бзылу жне т.б. жаымсыз ылытарды жатызуа болады. Девиантты іс-рекет екі лкен категориялара блінеді. Біріншіден, ашы немесе жабы психопатологиясы бар психикалы саулы нормасынан ауытитын іс-рекет. Екіншіден, ыты, леументтік жне мдени нормаларды бзатын леуметтік емес іс-рекет. Егер бл іс-рекет еленбейтін болса, оларды ы бзушылы деп, ал егер назар аударатындай болса жне ылмысты рет бойынша жазаланатын болса – ылмыс деп атайды. Дизонтогенез термині онтогенезді бзылуды ртрлі формаларын білдіреді, дамуды трлері (филогенез) тла дамуымен ерекшеленеді. Бала дамуыны проблемасы психикалы жне дене кемістігінен трады, яни бл жалпы дамудаы ауытушылыа келеді. Ауытуды сипаттарына арамастан, оны бір крінісі ттас кемістікте крінеді, кейбіреулері тзетіледі, ал басалары жинаталады. Ерте психологиялы-педагогикалы сйкестік алашы кемістікке кері сер етеді.
Агрессия - мтылу, шынайы іс-рекетті, фантазияны крсету, басару масатындаы доминатты рекет. Агрессиялы рекет - масатты кзделген тіршілік иесіне зиян келтіру рекеті.
Аутодеструктивтімінез-лы – адамны алыпты дамуына, дене бітімі мен психологиялы денсаулыына ауіп тндіретін мінез-лы. азіргі тада ке таралып кеткен крделі де ауіпті феномен. Белгілі бір затты олданылуда шектен тыс туелді немесе аддиктивті мінез-лы таныту (аылшын тілінен аударанда addiction-бейім, теріс ылы деген маынаны білдіреді)
Девиантты мінез-лы істеген істеріні жйесін немесе жеке істерінен крінеді, оамдаы ережелерге арсы, негативті ауыту деп тсінеді, яни оамдаы ы жне нравтік нормалара арсы болу. Деликвенттік мінез-лы за жзінде жазаланан, тіркеуде транымен мінезделеді.
азіргі тада ауытуы бар балалар мен жасспірімдерді мінез- лытары жалпы дамуында айрыша орын алады. Осы кезеде даму процесіні алыптасуыны жеткіліксіз дегейлеріні нтижесінде мінез-лында иындыы бар балалар мен мндай балаларды еркін дамып жетілмеуі оны іс -рекетін, мінез- лын баылап, басарып отыруа кедергі болуа, яни зіні іс - рекетіне ойылатын талап пен мінез-лын йлестіре алмайды. Мінез - лында ерекшеліктер жас кезден байалады жне оны дегбірсіз имылы, орынсыз айайы, йысыны нашарлыымен сипатталады. Бндай бала тбелескіш, баса рбыларымен тату ойнай алмайтын, рккірек болады.
Ауытуы бар балалар мен жасспірімдерді мінез-лытары психикалы дамуы уаытша тежелген, баяулаан, тез ашуланша, уайымшыл, зін тмен санайтын, мінезінде психопатиялы формалар кездесетін, козу кйін дрі- дрмек беру арылы тежейтін, кмелетке жасы толмаан ыты тртіп бзушы, аыл-ойы кем жасспірімдер мен балалар жатады. Басаша айтса жаымсыз дау жанжал шыаратындар. Мінез-лында ауытушылыы бар жасспірімдерді психикалык даму ерекшеліктерінде кездесетін кемшіліктерді іздестіріп, одан рі оларды рістету шін алыпты дамыан балаларды мінез-лыымен салыстыра отырып, зерттеу ажеттілігіне аударады.
Мінез-лы ауытушылыын сипаттау шін арнайы терминдер олданылады – делинквенттілік жне девианттылы. Делинквентті мінез-лы – за арылы жазаланатын крделі за бзушылы пен ылмыстан зге са за бзушылытар, тртіпсіздіктер, айыптылытар. Девиантты мінез-лы дегеніміз – оамда абылданан ережелерге баынбау, ауыту. Бл ым те ке, оан делинквентті мінез-лы жне т.б. мінез-лы ауытушылытары (ерте маскнемдіктен суицидті мінез-лыа дейін) жатады. Соы екі термин ылыми дебиеттерде синонимдер ретінде олданылады. Бл терминдер дамуында ауытушылытар бар балаларды бейнелейді. Адамдарды мінез-лыыны кенеттен згеріп отыруы девиантты деп аталады. за уаыт бойы кез-келген девиантты мінез-лыты себебі ішкі ортадан ізделінді (семьяда дрыс трбиеленбеу немесе басада леуметтік орта). Кптеген ылымдарда «алыпты» жне «аномалды» былыстар деген ымдар бар. Сзді тура маынасында «алыпты» / «аномалды» мінез-лы тсініктеріні анытамасы иындай тсуде. Біра ылымда жне йреншікті мірде бл тсініктер барлы жерде олданылады. алыпты мінез- лыты кптеген адамдара тн, ауру бзылыстара байланысты емес, нормативті-абылдаулы мінез- лы деп тсіндіреді. Осыан сас, алыпсыз мінез- лыты: нормативті- абылданбаан, патологиялы, стандарта сай емес деп блуге болады. Сзді тура маынасында «алыпты» азіргі кезде ылымда норма- эталонына сйкес келуі болып саналады. Нормаларды алу тсілдерін детте критерийлер деп атайды. Популяцияда кездесетін жиілік есептеу арылы р былыс шін норманы анытай алатын, ке таралан жне жалпы болып статистикалы критерий( діс) табылады. Математикалы статистика кзарасы бойынша жиі кездесетінні барлыы алыпты. Статистикалы критерий мінез-лыты сапалы- санды баасымен оны айынды дегейімен жне мір шін ауіп дегейімен байланысады. Статистикалыпен бірге гуманитарлы ылымдарда жеке адам мінез- лыыны нормальды (алыпты) жне аномальды (алыптан тыс немесе ауыту) баасыны арнайы критерийлері олданылады: психопатологиялы, леуметтік- нормативті жне даралы- психологиялы.
Глоссарий
Агрессия- мтылу, шынайы іс-рекетті, фантазияны крсету, басару масатындаы деминатты рекет
Агрессиялы рекет -рекет масатты кзделген тірі тіршілік иесіне зиян келтіру
Адаптация– оршаан ортаа бейімделу
Адекватты іс- рекет -Натылы ахуал мен шарттара келісімді іс-рекет.
Адекватты рекет –туелдііс- рекет
Аддикция – туелділік
Анозогнозия- иындытармен ауруларды мойындамау
Аграфия –сйлеуді ауытушылыына байланысты туындайтын жазуды бзылуы
Ассоциация –бір нрсені абылдау барысында екіншіні пайда болуына келетін психикалы былыстар арасындаы байланыс
Аутизм- баланы оршаан леммен арым-атынасыны бзылуы жне баланы з кйзелістері леміне ілуінде бейнеленетін психологиялы жатсынуды шекті формасы
Аддиктивті ылы-рекет (addictive behavior) – психологиялы кйді згертетін трлі заттарды, соны ішінде алкоголь мен темекі шегу, олара деген туелділік пайда болана дейін теріс олдану
Аномия деп ол оам жйесіндегі нормаларды лсіреп, бзылуынан пайда болан згеріс, яни леуметтік дезорганизация деп тсіндірді.
Аутодеструктивті мінез-лы – адамны алыпты дамуына, дене бітімі мен психологиялы денсаулыына ауіп тндіретін мінез-лы
Булимия жне анорексия таам абылдауа туелділік
Виктимді мінез-лы (аылш. victim – рбан) –адамны баса біреуді зіне аморальды, заа айшы рекетіне кнуі
Девиантты мінез-лы дегеніміз – оамда абылданан ережелерге баынбау, ауыту
Девионтология– девенцияны оытатын ылымны бір саласы
Девенция– нормадан ауыту
Депривация – баланы негізгі психикалы ажеттіліктерін анааттандыруды жеткіліксіздігінен болатын психикалы даму шін маызды факторларды болмауы немесе одан айрылу
Делинквентті мінез-лы – за арылы жазаланатын крделі за бзушылы пен ылмыстан зге са за бзушылытар, тртіпсіздіктер, айыптар.
Дадарысадам дамуындаы бір кезенен екінші кезеге ту кезіндегі иыншылытар жиынтыы, сапалы жне санды згерістер
«Дизонтогенез» термині онтогенезді бзылуды ртрлі формаларын білдіреді, дамуды трлері (филогенез) тла дамуымен ерекшеленеді
Госпитализм- бала міріні алашы жылдарында арым-атынас жетіспеушілігінен туындаан психикалы жне соматикалы ауытушылытарды жиынтыы
Генезис- алыптасу, пайда болу тарихы
Гетерохронды- психикалы рдісті з уаытында дамуы туралы ым.
Жаын арадаы даму аймаы-аыл ой дамуы мен зекті даму аймаыны арасындаы айырмашылы.
Жоары психикалы функциялар - мір сру барысында алыптасатын крделі психикалы рдістер
Затты белсенділік жйесі- затты кмегі арылы белсенділікті шексіздігі
Идентификация -зін біреумен немесе бір нрсемен састыру
Интериоризация – сырты тжірибені мегеру арылы психиканы ішкі рекеттеріні алыптасуын айтамыз
Индикатор– объект жайлы информация таситын сигнал белгілер
атынас–туелді жне туелсіз згергіштіктерді арасындаы атынас– эксперименталды гипотезаны рамдас блігі
Креативтілік- адамны трлі іс-рекет айматарында бейнеленетін жне оны жеке басын сипаттайтын шыармашылы абілеттері
абілеттіліктер – оуды жеілдігін жне тездігін амтамасыз ететін индивидуалды-психологиялы ерекшелік
Гэмблинг-ойына туелділік компьютерге туелділік, азартты ойындара марлы
Негізгі іс-рекет- онтогенез кезеіндегі жаа психикалы алыптасуына байланысты рекет
Іс-рекет теориясы- психикалы бейнелеуде индивидті рылысын анытайтын теория
Жаын арадаы даму аймаы-аыл ой дамуы мен актуальді даму аймаыны арасындаы айырмашылы.
Интроспекция(зін-зі баылау)- адамны зіні ішкі жан дниесіні психикасын баылау
Методология(грек сзі)-теориялы жне практикалы іс-рекетті йымдастыруды негізгі дістер жйесі
Мінез дегеніміз- арым-атынаста жне іс-рекетте алыптасып, крінетін тланы траты индивидуальді ерекшеліктеріні жиынтыы
Тртіп психологиясы(бихевиоризм)- 20. америкада пайда болан аым
Постнаталды кезе- босанудан кейінгі кезе
Сана психологиясы- психологиялы білім жйесі, психика сананы негізгі критерийі
Сексуалды аддикция зоофилия, фетишизм, пигмалионизм, трансвестизм, эксбиционизм, вуайеризм, некрофилия, садомазохизм
Стратегия- басаруды жоспарлау абілеті
Мегеру-индивидті оамды тарихи тжірибені абылдауды негізгі жолы
Мотив – ажеттілікті теуге штарлытан туындаан іс-рекетке трткі
Метамотивациялы ажеттер - жоара ндылытыр: ділеттілікке, демілікке, шындыа ажеттілік
Негативизм- оршаан адамдарды талаптарына жне ктулеріне арама-айшы келетін, іс-рекетте жне сйлеуде білінетін мотивацияланбаан мінез-лы
Невроз- жйке жйесі мен психикалы ауытуларды ке тараан трі
Негізгі іс-рекет- онтогенез кезеіндегі жаа психикалы алыптасуына байланысты рекет
Психикалы даму диагностикасы - психикалы дамуда ммкін болатын ауытушылыты анытау жне дербес даму ерекшелігіне байланысты адамды зерттеу.
Белсенділік- тірі азаларды жалпы мінездемесі.
Генезис- алыптасу, пайда болу тарихы.
Генетикалы зерттеу- даму рдісінде психикалы процесті немесе былысты зерттеу.
Клиент – практикалы психолга кмек алу масатымен келген адам
Потенциалды даму зонасы –адамны психологиялы зін дамытуындаы жасырын ммкіндіктері
ММРІ – белгілі тлалы психологиялы тест (Миннесотский Многофакторный Личностный Опросник)
Практикалы психолог – психодиагностика, психокоррекция, психологиялы кеес беру міндеттерін атаратын, сйкес жоары білімі бар маман-психолог
«Психодиагностика» сзі психологиялы диагноз «ою» немесе адамны психологиялы жадайы туралы мнді шешім абылдау.
Психокоррекция –адама оны психологиясы мен рекет-ылыын тзетуге байланысты олданбалы психологиялы білім, дады, іскерліктер жиынтыы
Психотерапия – ауру адамдара трлі аурулардан сауыу масатында психологиялы сер етуді практикалы дістері жиынтыы мен теоретикалы білімдераймаы
Психологиялы кеес беру – консультация жне кеес беру формасындаы адамдара психологиялы кмек крсетуге байланысты практикалы психологты іс-рекет аймаы
Жйе– бір-бірімен зара байланысты азды-кпті траты элементтерден тратын крделі йымдасан объект
Проблема –шешілуі міндетті крделі ылыми жне практикалы сратар
Трмысты тсініктер – адамдарды кнделікті мірде, арапайым атынастарында олданатын тсініктері
Химиялы туелділік темекі шегу, таксикомания, анаша шегу, дрі- дрмек, араа кмарлы
Дрістер
Дріс.
Таырыбы: Ауытушылы рекет-ылы психодиагностикасы мен психокоррекциясы пні жне ылыми зерттеу обьектісі